Yaponiya — Ispaniya munosabatlari
 | |
 Yaponiya |
 Ispaniya |
| Diplomatik vakolatxona | |
| Ispaniya elchixonasi Tokioda. | Yaponiya elchixonasi Madridda. |
| Elchixona | |
| Ispaniyaning Yaponiyadagi elchisi Fidel Sendagorta Gomes del Kampillo | Yaponiyaning Ispaniyadagi elchisi Takahiro Nakamae. |
Yaponiya — Ispaniya munosabatlari Yaponiya va Ispaniya oʻrtasidagi ikki tomonlama munosabatlarga ishora qiladi. Ikkala davlat ham Iqtisodiy hamkorlik va taraqqiyot tashkilotiga aʼzo. 2013- va 2014-yillarda ikki davlat oʻrtasidagi almashinuvning 400 yilligi nishonlandi. Yaponiya va Ispaniya oʻrtasida diplomatik va savdo aloqalari 1868-yil 12-noyabrda doʻstlik, savdo va dengizchilik shartnomasi imzolangandan boshlanadi. Bir necha yillardan buyon ikki mamlakat madaniyati, tili va jamiyatiga qiziqish ortib borayotgani uchun ikki davlat oʻrtasida tashrif buyuruvchilar oqimi ham ortib bormoqda.
Mamlakatni taqqoslash
[tahrir | manbasini tahrirlash]| Yaponiya | Ispaniya | |
|---|---|---|
| Bayroq va Gerb |  
|
 .svg)
|
| Aholi | 124,214,766 (2022) | 48 231 256 (2022) |
| Hudud | 377,975 km 2 | 505 990 km 2 |
| Aholi zichligi | 332/km 2 | 94/km 2 |
| Hukumat | Unitar parlamentar konstitutsiyaviy monarxiya | Unitar parlamentar konstitutsiyaviy monarxiya |
| Poytaxt |  Tokio — 13,988,129 kishi
|
 Madrid- 3 223 334 mln kishi
|
| Eng katta shahar | ||
| Rasmiy til | yaponcha | ispancha |
| Birinchi rahbar | Imperator Dzimmu | Aragonlik Ferdinand II (1475—1516) va Kastiliyalik Izabella I (1451—1504) |
| Hozirgi hukumat rahbari | Bosh vazir Fumio Kishida (PS ; 2015-yildan hozirgi kungacha) | Bosh vazir Pedro Sanches (PSOE ; 2018-yildan hozirgi kungacha) |
| Hozirgi davlat rahbari | Imperator Naruhito (2019-yil 1-maydan hozirgi kungacha) | Qirol Felipe VI (2014-yildan hozirgi kungacha) |
| Etnik guruhlar | 99 % yaponlar 1 % Boshqalar |
89,7 % ispanlar 10,33 % Boshqalar |
| YaIM (nominal) | 4.301 milliard dollar Aholi jon boshiga 34,358 dollar |
1,440 trillion dollar Aholi jon boshiga 30 734 dollar |
| YaIM (PPP) | 6.110 trillion dollar Aholi jon boshiga 48,813 dollar |
2,016 trillion dollar Aholi jon boshiga 43 007 dollar |
| Valyuta | yeni (€) — yevro | yevro (€) — yevro |
| Inson taraqqiyoti indeksi | 0.925 (juda yuqori) −2022-yil | 0,904 (juda yuqori) — 2019-yil |
| Soʻrovda qatnashgan mamlakatlar | ijobiy | salbiy | neytral | farq |
|---|---|---|---|---|
 Xitoy |
22% |
75% |
3 | -53 |
 Ispaniya |
39% |
36% |
25 | 3 |
 Turkiya |
50% |
32% |
18 | 18 |
 Pokiston |
38% |
20% |
42 | 18 |
 Hindiston |
45% |
17% |
38 | 28 |
 Rossiya |
45% |
16% |
39 | 29 |
 Peru |
56% |
25% |
19 | 31 |
 Nigeriya |
57% |
24% |
19 | 33 |
 Buyuk Britaniya |
65% |
30% |
5 | 35 |
 Meksika |
59% |
23% |
18 | 36 |
 Keniya |
58% |
22% |
20 | 36 |
 Germaniya |
50% |
13% |
37 | 37 |
 Indoneziya |
57% |
17% |
26 | 40 |
 AQSh |
65% |
23% |
12 | 42 |
 Gretsiya |
52% |
9% |
39 | 43 |
 Fransiya |
74% |
21% |
5 | 53 |
 Braziliya |
70% |
15% |
15 | 55 |
 Avstraliya |
78% |
17% |
5 | 61 |
 Kanada |
77% |
12% |
11 | 65 |
Tarixi
[tahrir | manbasini tahrirlash]Ilk tarixi
[tahrir | manbasini tahrirlash]
Yaponiya va Ispaniya oʻrtasidagi birinchi aloqa 1549-yilda ispan missioneri Frensis Xaver Yaponiyaga kelganida sodir boʻlgan. Yaponiyada boʻlganida, Xaver nasroniylik dinini yoyish loyihasini boshladi va Yaponiyada birinchi katolik koloniyasini asos soldi[2].
1565-yilda Ispaniya Manila-Akapulko savdo yoʻlini yaratdi, bu esa Filippin poytaxti Manila va Meksikaning Akapulko porti (oʻsha paytda Ispaniya hukmronligi ostidagi ikkala xalq) oʻrtasidagi savdo yoʻllari edi. Ushbu savdo yoʻli orqali ispan savdo kemalari Akapulkodan Filippinga suzib borishgan va yaqin atrofdagi qoʻshni mamlakatlar/hududlar bilan savdo qilishgan. Bu hududlarning baʼzilari Yaponiya orollari edi. Manilada yapon savdo qayiqlari kelib, Yangi Ispaniya hukumati bilan savdo qilish uchun tovarlar va oziq-ovqat olib qaytishardi[3]. Maniladan ispan kemalari yuklarni Akapulkoga olib borardi, Meksika yerlarini Verakrus portiga yetguncha bosib oʻtganlar va u yerdan Ispaniyaga suzib ketish uchun tovarlarni boshqa ispan kemasiga olib oʻtganlar.
1582-yilda Tensho elchixonasi sifatida tanilgan yapon xristian delegatlari guruhi Nagasaki (Yaponiya) dan chiqib, Yevropa boʻylab katta sayohatga chiqadi. 1584-yilda elchixona Toledo va Madridga keldi va Madridda Ispaniya qiroli Filipp II bilan uchrashadi[4]. 1613-yil oktyabr oyida Yaponiyaning birinchi rasmiy diplomatik missiyasi hukmron kuchga ega shaxs Date Masamune tomonidan Yangi Ispaniyaga yuborilgan. Bu diplomatik missiya Keichō elchixonasi deb nomlanishi kerak edi va bu Tensho elchixonasidan keyin Yevropaga sayohat qilgan ikkinchi diplomatik missiya hisoblanadi. Yaponiya elchisi Hasekura Sunenaga Yaponiyadan Akapulkoga safar qildi va Ispaniya vitse-qiroli Diego Fernandes de Kordova bilan uchrashdi. Mexiko shahrida (Yangi Ispaniya poytaxti) Hasekura bir qancha mustamlakachilar bilan uchrashdi va Yangi Ispaniya hukumatiga Yangi Ispaniya hududlari va Yaponiya oʻrtasida erkin savdo qilishni taklif qildi. Bir guruh nasroniy missionerlarning Yaponiyaga qaytishini soʻradi. Diplomatik missiya, shuningdek, ingliz va golland fuqarolarini ham mamlakatdan chiqarib yuborishni taklif qildi, chunki har ikkala xalq ham oʻsha paytda Ispaniya qirolining dushmani hisoblangan. 1614-yil iyun oyida Hasekura Verakrus orqali Yangi Ispaniyani tark etdi va kichik delegatsiyani qoldirib, Ispaniya qiroli bilan uchrashish uchun Ispaniyaga sayohatini davom ettirdi. Ispaniyada Hasekura katolik sifatida suvga choʻqindi va ismini Fransisko Felipe Faksikuraga oʻzgartirdi. Ikki yil oʻtgach, 1617-yil fevral oyida Hasekura/Faksikura Ispaniyadan Verakrusga qaytib, Mexikoga sayohat qildi. Yangi Ispaniyani tark etishdan oldin Hasekura Koria del Rio shahrida oltita samurayni qoldirdi, u yerda samuriylarning avlodlari bugungi kunda ham Yapon familiyasi bilan yashamoqda[5].
1618-yilda Hasekura va uning diplomatik missiyasi Yangi Ispaniyadan joʻnab, Yaponiyaga qaytib keldi. Yetib kelganlarida, ular 1613-yilda ketganidan keyin mamlakat keskin oʻzgargani va nasroniylik bilan bogʻliq har qanday narsa taqiqlanganligiga duch kelishdi. Hasekura va uning delegatsiyasi qabul qilingan dindan voz kechishlari kerak edi. Hasekuraning tashabbusi bilan Ispaniyadagi diplomatik vakolatxonasidan faoliyat yuritishni boshlagandan soʻng Yaponiya yakkalanish davriga kirdi va xorijiy davlatlar bilan savdo qilishdan bosh tortdi[3]. 1868-yilning 12-noyabrida Yaponiya va Ispaniya oʻrtasida Doʻstlik, savdo va dengizchilik shartnomasi imzolanishi bilan rasmiy diplomatik munosabatlar oʻrnatildi[6].
Yaponiya va Ispaniya Filippini
[tahrir | manbasini tahrirlash]Ispaniyalik diplomat F.E.Reynosoning taʼkidlashicha, 1894-yilda podsho Nikolay II taxtga oʻtirish paytida yaponlar Filippinni Ispaniyadan sotib olish uchun 40 million funt sterling taklif qilganlar. Oʻsha paytda Filippin Ispaniya mustamlakasi edi. Biroq, Reynoso xabariga koʻra, ispanlar bu taklifni qabul qilmagan[7][8]. Olim S.S.Rassellning yozishicha, 1896-yilda Ispaniya orollarni Yaponiyaga 3 000 000 dollarga sotishni taklif qilgani haqida mish-mishlar tarqaldi, ammo bu taklif rad etilgan[9].
Filippin inqilobi paytida Yaponiya ispan hukmronligiga qarshi chiqqan filippinlik isyonchilarga, shu jumladan yaponiyalik rafiqasi boʻlgan Xose Ramos va Xose Rizalga boshpana berdi. Yaponlar, shuningdek, isyonchilarga qurol sotishni toʻsib qoʻygan va Ispaniya iltimosiga koʻra, filippinlik isyonchilarni Yaponiyada qattiq nazorat ostida ushlab turishgan[10].
1896-yildagi qoʻzgʻolonning boshlanishi Yaponiyaning „Kongo“ kreyserining Manilaga tashrifi bilan bir vaqtga toʻgʻri keldi. Katipunan aʼzolari Yaponiya bilan qurol-yarogʻ bitimi boʻyicha muzokaralar olib borish maqsadida kema kapitaniga murojaat qilishdi. Biroq, 1897-yilgi Doʻstlik va umumiy aloqalar toʻgʻrisidagi shartnomani buzish uchun hech qanday choralar koʻrilmadi, oʻsha paytda Yaponiya va Ispaniya oʻrtasida bir-birining manfaatlarini tan olgan holda muzokaralar olib borildi[10][11].
Ispaniya-Amerika urushi paytida Yaponiya rasmiy ravishda betarafligini eʼlon qildi[10].
1930-yillardagi aloqalar
[tahrir | manbasini tahrirlash]Yaponiya va Ispaniya Respublikasi oʻrtasidagi munosabatlar 1930-yillarda ancha salbiy edi, chunki Millatlar Ligasidagi Ispaniya vakili 1931-yilda Yaponiyaning Manjuriyaga bostirib kirishiga sanksiya qoʻllash harakatlari bilan mashhur boʻlgan. Ispaniyada fuqarolar urushi boshlanganidan keyin Yaponiya Franko rejimini tan olishdan bosh tortdi.
Ispan diplomati Xose del Kastillo birinchi marta 1937-yil avgustida Franko hukumatini Yaponiya tomonidan rasman tan olish uchun ariza berdi. Oʻsha paytdagi Yaponiya tashqi ishlar vaziri Koki Hirota bunga javoban italyan va nemis diplomatlariga Ispaniya millatchi hukumatini tan olish uchun, uning fikricha, qarama-qarshi tomon Yaponiya nazoratidagi Manchjou-Go davlatini tan olishi kerakligini aytdi. Franko buni qabul qildi. 1937-yil 12-noyabrda Yaponiya vazirlar mahkamasi millatchi Ispaniyani tan olishga qaror qildi. Bu qarorni ommaga eʼlon qildi. Rasmiy tan olish marosimi 1937-yil 1-dekabrda Tokioda boʻlib oʻtdi va Franko hukumati oʻz navbatida Manchjou-Goni tan oldi. Yaponiya ham, millatchi Ispaniya ham Anti-Komintern paktiga qoʻshilishdi[12].
Ikkinchi jahon urushi va urushdan keyingi munosabatlar
[tahrir | manbasini tahrirlash]Ikkinchi jahon urushi paytida Ispaniya dastlab eksa kuchlari bilan birlashdi (garchi urush paytida rasman neytral boʻlsa ham). Yaponiya Lotin Amerikasi respublikalarida yapon manfaatlarini ifodalash uchun Ispaniyani tanladi[13]. Qoʻshma Shtatlarning Tinch okeani hududida gʻalaba qozonishi Ispaniyaning Yaponiyaga nisbatan diplomatik pozitsiyasini oʻzgartirishga olib keldi va mojaroda ispan fuqarolarini qirgʻin qilish bahonasidan foydalanib Yaponiyani qasddan ayblagan. Yaponiyaga qarshi hujumlar uyushtirdi[13]. Ispaniya hukumatining baʼzi aʼzolari Yaponiyani „Anti-Xristian va Gʻarbga qarshi“ deb hisoblashgan[14]. 1945-yil 17-martda Ispaniya hukumati Yaponiya manfaatlarini himoya qilishni bekor qilishga qaror qildi[13]. 1945-yil 12-aprelda Ispaniya Yaponiya bilan diplomatik aloqalar uzilganligini eʼlon qildi[13]. Voqealar yapon qoʻshinlari Ispaniya fuqarolari va Maniladagi konsullik xodimlarini oʻldirib, keyin ularning konsulligini yoqib yuborganidan keyin sodir boʻldi[15]. Koʻp oʻtmay, Yaponiya Tinch okeanida muvaffaqiyatsizlikka uchradi va Ispaniya Yaponiyaga qarshi keyingi harakatlarni davom ettirmaslikka qaror qildi[14].
Elchixona darajasidagi aloqalar 1952-yilgacha toʻliq tiklanmadi[16]. 1980-yil oktabr oyida Ispaniya qiroli Xuan Karlos I Yaponiyaga rasmiy tashrif bilan keldi[17]. 1994-yil sentyabr oyida Yaponiya imperatori Akihito Ispaniyaga rasmiy tashrif bilan keldi[18]. Dastlabki tashriflardan buyon ikki davlat rahbarlari oʻrtasida bir necha bor yuqori darajadagi qirollik va hukumat tashriflari boʻlib oʻtdi. 2017-yilda har ikki xalq diplomatik munosabatlarning 150 yilligini nishonladi[6].
Shartnomalar
[tahrir | manbasini tahrirlash]Ikkala davlat ham koʻplab shartnomalarni imzoladilar, masalan, Doʻstlik, savdo va dengizchilik shartnomasi (1868); Turistik vizalarni bekor qilish toʻgʻrisidagi bitim (1965); Havo qatnovi toʻgʻrisidagi bitim (1980); Madaniy hamkorlik toʻgʻrisidagi bitim (1982); Ilmiy-texnikaviy hamkorlik toʻgʻrisidagi bitim (2011-yil); Mudofaa sohasida almashinuv va hamkorlik toʻgʻrisidagi bitim (2014); Sport sohasida hamkorlik shartnomasi (2017); Iqtisodiy va sanoat hamkorlik toʻgʻrisidagi bitim (2017 yil) va Ilmiy va ilmiy-tadqiqot tibbiy hamkorlik toʻgʻrisidagi bitim (2017 yil)[19].
Xalqaro tashkilotlarda hamkorlik
[tahrir | manbasini tahrirlash]Yaponiya — Ispaniya bir qator xalqaro tashkilotlarga aʼzodir, jumladan:
|
.svg)
.svg)
Turizm
[tahrir | manbasini tahrirlash]Ispaniya yapon sayyohlari koʻpligi jihatidan Yevropa boʻyicha 5-oʻrinda turadi. 2017-yilda Ispaniyaga 473 000 yapon fuqarosi tashrif buyurgan va 900 million yevrodan ortiq mablagʻ sarflagan[6][20]. Xuddi shu davrda 100 000 Ispaniya fuqarosi Yaponiyaga sayohat qildi. Madrid va Tokio oʻrtasida Iberia aviakompaniyasi bilan toʻgʻridan-toʻgʻri reyslar mavjud.
Savdo aloqalari
[tahrir | manbasini tahrirlash]2015-yilda Yaponiya va Ispaniya oʻrtasidagi savdo hajmi 5,5 milliard yevroni (729 milliard yen) tashkil etgan. Yaponiyaning Ispaniyaga asosiy eksporti quyidagilardan iborat: Kimyoviy mahsulotlar, mashinalar va transport uskunalari. Ispaniyaning Yaponiyaga eksporti quyidagilardan iborat: Transport uskunalari va mashinalari[21]. Yaponiya Ispaniyaning Osiyodagi ikkinchi yirik savdo sherigi, Ispaniya esa Yaponiyaning Yevropa Ittifoqidagi oltinchi yirik savdo sherigi hisoblanadi[20].
Doimiy diplomatik vakolatxonalar
[tahrir | manbasini tahrirlash]- Yaponiyaning Madridda elchixonasi, Barselonada bosh konsulligi va Las-Palmasda konsulligi bor[22].
- Ispaniyaning Tokioda elchixonasi bor[23].
-
Yaponiyaning Madriddagi elchixonasi -
_02.jpg)
Manbalar
[tahrir | manbasini tahrirlash]- ↑ „2017 BBC World Service poll“ (en) (PDF). BBCワールドサービス (4-iyul 2017-yil). 30-iyul 2017-yilda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 26-iyun 2021-yil.
- ↑ Relations between Japan and Spain[sayt ishlamaydi]
- ↑ 3,0 3,1 „Bilateral relations between Japan and New Spain (Mexico) (in Spanish)“. 2020-yil 2-aprelda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2022-yil 4-noyabr.
- ↑ „Spiritual Saga: The Japanese Mission to Europe, 1582-1590“. 2014-yil 15-avgustda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 28-mart 2018-yil.
- ↑ „Spainʼs Japon clan has reunion to trace its 17th century roots“. 2019-yil 29-mayda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2022-yil 4-noyabr.
- ↑ 6,0 6,1 6,2 „España y Japón celebran 150 años de relaciones diplomáticas (in Spanish)“. 2022-yil 24-yanvarda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2022-yil 4-noyabr.
- ↑ Ocampo, Ambeth R.. 101 Stories on the Philippine Revolution. Anvil, 2009 — 134-bet. ISBN 978-9712721342. Qaraldi: 2020-yil 14-sentyabr.
- ↑ Saniel, Josefa M.. Japan and the Philippines: 1868–1898. University of the Philippines, 1962 — 196-bet. Qaraldi: 2020-yil 15-sentyabr.
- ↑ „Japan and the Philippines“. The Philippine Social Science Review. 13-jild. 1941. 243-bet. Qaraldi: 15 September 2020.
- ↑ 10,0 10,1 10,2 Spencer, Tucker. The Encyclopedia of the Spanish-American and Philippine–American Wars: A Political, Social, and Military History, Volume 1. ABC-CLIO, 2009 — 307–309-bet. ISBN 978-1851099511. Qaraldi: 2020-yil 14-sentyabr.
- ↑ Hirama, Yoichi (1994). „The Philippine Independence War (1896-98) and Japan“ (PDF). XX International Colloquium of Military History Warsaw Poland. 197–199-bet. 2022-12-15da asl nusxadan (PDF) arxivlandi. Qaraldi: 14 September 2020.
- ↑ Rodao, Florentino (2009-yil iyul). „Japan and the Axis, 1937-8: Recognition of the Franco Regime and Manchukuo“. Journal of Contemporary History. 44-jild, № 3. Sage Publications, Ltd. 431–447-bet. doi:10.1177/0022009409104117. JSTOR 40543042. Qaraldi: 15 September 2020.
{{cite magazine}}: sana kiritilishi kerak boʻlgan parametrga berilgan qiymatni tekshirish lozim:|date=(yordam) - ↑ 13,0 13,1 13,2 13,3 Rodao García 2015.
- ↑ 14,0 14,1 Francoʻs Spain and the Japanese Empire
- ↑ „Spain Breaks Diplomatic Ties With Japan“. The Pittsburgh Press (12-aprel 1945-yil).
- ↑ Rodao García 1995.
- ↑ Los Reyes inician hoy su primera visita oficial a Japón (in Spanish)
- ↑ El emperador Akihito, de Japón, anuncia él mismo su viaje a España (in Spanish)
- ↑ Spanish Ministry of Foreign Affairs: Japan (in Spanish)
- ↑ 20,0 20,1 150 años de relaciones diplomáticas entre España y Japón (in Spanish)[sayt ishlamaydi]
- ↑ Japan-Spain Relations (Basic Data)
- ↑ „Embassy of Japan in Madrid“. 2018-yil 9-aprelda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2022-yil 4-noyabr.
- ↑ „Embassy of Spain in Tokyo“. 29-mart 2018-yilda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 4-noyabr 2022-yil.
- Adabiyotlar
- Rodao García, Florentino (1995). „Japón y Extremo Oriente en el marco de las relaciones hispano-norteamericanas, 1945-1953“. Revista Española del Pacífico. № 5. 231–270-bet. ISSN 1131-6284.
- Rodao García, Florentino (2015). „La difícil (des)protección: la España de Franco y la representación de intereses japoneses en América Latina durante la Guerra del Pacífico“. Cuadernos CANELA. 26-jild, № 26. 24–39-bet. ISSN 1344-9109.