Yusupovlar sulolasi

Yusupovlar (ruscha: Юсу́повы) Noʻgʻay Oʻrdasi monarxlari avlodidan boʻlgan 18-18-asrlarda ulkan boyligi, xayriya ishlari sanʼat kolleksiyalari bilan rossiya imperiyasida mashhur boʻlgan zodagon oilasi. Eng mashhur aʼzosi knyaz Feliks Yusupov Grigoriy Rasputinning oʻldirilishiga aloqadorligi bilan mashhur edi.

Tarix

14-asrda idiku qabilasidan boʻlgan mongol va Amir Temurning eng yirik strateglaridan biri boʻlgan Edigu Qora dengizning shimoliy qirgʻoqlariga joylashib, Noʻgʻay Oʻrdasini tuzib, Qrim xonligini tuzdi Ediguning oʻlimidan soʻng uning avlodlari oʻrtasida kelishmovchiliklar kelib chiqdi. XV asrda Yusuf Noʻgʻay Oʻrdasining xoni boʻldi.

Yusuf Tsar Ivan Grozniy bilan ittifoq tuzdi, ammo ittifoqchilar koʻp oʻtmay dushmanga aylandilar. Yusufning qizi Soyembika Qozon malikasi edi. Qozon Ivan tomonidan vayron qilinganida, u Moskvaga asir sifatida olib ketildi. Yusuf vafot etgandan soʻng, uning avlodlari oʻrtasidagi 17-asrga qadar kurash davom etdi. Yusufning avlodi boʻlgan Abdul Mirzo Dmitriy nomi Sharqiy pravoslav xristianlikni qabul qildi. Dinni qabul qilgandan keyin Tsar Fedor I unga knyaz Yusupov unvonini berdi. Uning avlodi knyaz Grigoriy Dmitrievich Yusupov (1676-yil 17-noyabr, Moskva — 1730-yil 2-sentabr, Moskva), Bosh general va mudofaa vaziri Buyuk Pyotrning doʻsti boʻlgan va imperatorga Rossiya dengiz floti qurilishida yordam bergan. 1720-yilda unga ilgari Ivan Mazepaga tegishli boʻlgan Rakityansky tumanidagi qishloq mulki berildi. U Okolnichi Nikita Ivanovich Akinfovning qizi Anna Nikitichna Akinfovaga (1735 yilda vafot etgan) uylandi. Er-xotinning Borisdan tashqari yana uchta farzandi bor edi:

Grigoriy Grigoryevich Yusupov (1737-yilda vafot etgan), polkovnik, birinchi marotaba malika Mariya Petrovna Korkodinovaga, ikkinchi marotaba esa malika Yevdokia Nikolaevna Shahovskayaga uylandi.
Sergey Grigoryevich Yusupov (1734-yilda vafot etgan), podpolkovnik, uylanmagan
Mariya Grigoryevna Yusupova (1738-yilda vafot etgan), imperator Yekaterina I sudida kutuvchi xonim, turmush qurmagan.

18-19-asrlar

Knyaz Boris Grigoryevich Yusupov, 1730-yilda Chemberlen, 1738-yilda Moskva general-gubernatori, senator (1695-yil 18-iyun, Moskva — 1759-yil 3-mart, Moskva), knyaz Grigoriyning oʻgʻli 20 yoshida Fransiya dengiz flotiga oʻqishga yuborilgan va tez orada podshohning maslahatchisi boʻldi. Yelizaveta Petrovna davrida imperator maktablari boshligʻi etib tayinlangan. 1756-yilda u imperatorni Sankt-Peterburgda birinchi jamoat teatrini tashkil etishga koʻndirdi. U 1734-yilda Mixail Petrovich Zinovyevning qizi Irina Mixaylovna Zinovyevaga (1718 — 1788-yil 25-mart) uylandi. Bu nikohdan yagona oʻgʻil va toʻrt nafar qiz tugʻildi:

Yevdokiya Borisovna Yusupova 5-may (NS: 16 may) 1743-yil, Moskva — 19-iyul (NS: 8 iyul) 1780-yil, Sankt-Peterburg)
Aleksandra Borisovna Yusupova (1744-1791), senator Ivan Mixaylovich Izmailovga turmushga chiqqan (1724-yil 30-yanvar — 1787-yil 10-noyabr)
Elisaveta Borisovna Yusupova (1745-yil 27-aprel — 1770-yil 29-avgust), 1764-yil 13-fevralda general-mayor knyaz Andrey Mixaylovich Galitzinga (1729-yil 15-avgust — 1770-yil 23-fevral) turmushga chiqqan.
Anna Borisovna Yusupova (1749-1772), 1771-yilda Aleksandr Yakovlevich Protasovga (1742 — 1799-yil 27-aprel) turmushga chiqqan.

Borisning toʻngʻich oʻgʻli, knyaz Nikolay Borisovich Yusupov (1751-1831), senator, davlat mulki vaziri va imperator teatrlari direktori besh tilda soʻzlashuvchi tajribali sayohatchi va sanʼat homiysi ham edi. Nikolay bir nechta hukmdorlar, jumladan Buyuk Yekaterina , Pavel I va Aleksandr I uchun xususiy maslahatchi va diplomat sifatida xizmat qilgan. Diplomat sifatida Nikolay butun Yevropaga, Fransiya va Versalga sayohat qildi, u yerda Lui XVI va Mari Antuanetta bilan uchrashdi, Germaniya va Prussiya tashrif buyurib Buyuk Fridrix bilan uchrashdi. Safarlari davomida davomida u hukmdor uchun katta sanʼat toʻplamini sotib oldi va keyinchalik Ermitaj va Kreml qurol -yarogʻi omborining direktori etib tayinlandi. 1804-yilda Nikolay Parijga bordi va Napoleon I bilan uchrashdi.

1793 yilda Nikolay knyaz Potemkinning jiyanlaridan biri boʻlgan Tatyana Vasilevna fon Engelxardtga (1769-yil 1-yanvar — 1841-yil 23-may) uylandi. Er-xotin Moskvadagi hashamatli yozgi qarorgohi Arxangelskoye mulkida birga yashagan. Nikolay u yerda oʻzining chinni zavodini qurdi, ishchilarning koʻpchiligi Fransiyadan kelgan. 1831-yilda Nikolay 80 yoshida vafot etdi va uning oʻrnini ikkinchi farzandi va yagona oʻgʻli Boris egalladi, chunki uning katta oʻgʻli Nikolay goʻdakligida vafot etgan edi.

42 yoshli Imperator sudining marshali knyaz Boris Nikolayevich Yusupov (1794-yil 9-iyun, Moskva — 1849-yil 25-oktabr, Arxangelskoye mulki) ulkan oilaviy boylikni, shu jumladan 675 ming akr (2730) dan ortiq yerni meros qilib oldi. Ammo otasidan farqli oʻlaroq, Boris sanʼat homiysi emas edi. Buning oʻrniga, u birinchi navbatda biznesi bilan shugʻullandi. Boris Sankt-Peterburgdagi Moika saroyiga (shuningdek, Yusupov saroyi deb ataladi) ikkinchi xotini, Buyuk Pyotrning onasinining qarindoshi boʻlgan Zenaida Ivanovna Narishkina (1810-yil 18-may — 1893-yil 26-fevral) bilan koʻchib oʻtdi. Tez orada Arxangelskoye saroyi qarovsiz qoldi; saroy hayvonot bogʻidagi hayvonlar sotildi va kolleksiyaning katta qismi koʻchirildi. Boris oilaviy don omborlariga eʼtibor qaratdi va ularda ishlagan dehqonlar bilan yaxshi munosabatlar oʻrnatdi. U 1849-yilda vafot etgan. Borisning yagona oʻgʻli, knyaz Nikolay Borisovich Yusupov (1827-yil 12-oktabr, Moskva — 1891-yil 31-iyul, Baden-Baden), imperator sudining marshali sanʼat homiysi amakisi Nikolay I ga juda oʻxshardi. U birinchi marta Nikolayning kanseriyasida xizmat qilgan. Nikolay zargarlik buyumlarining katta kolleksiyasini, jumladan Marokash sultoni deb nomlanuvchi 36 karatli (7,2 g) olmosni sotib oldi. Keyinchalik shahzoda sogʻligʻi yomon boʻlgani uchun koʻp vaqtini Janubiy Yevropada oʻtkazdi, shu bilan birga podshohga diplomat sifatida xizmat qildi. Yevropada boʻlganida, u Moikadagi saroyini bezash uchun juda koʻp narsalarni, jumladan skripkalar va rasmlar kolleksiyalarini sotib oldi. U grafinya Tatyana Aleksandrovna de Ribeaupierga (1828 yil 29 iyun — 1879 yil 14 yanvar) uylandi. Shahzoda isteʼdodli musiqachi va bastakor ham boʻlib, bir qancha musiqa jamiyatlarining aʼzosi boʻlgan. 1866-yilda u Yusupovlar tarixi haqida "Yusupov knyazlari oilasi toʻgʻrisida: ularning hayotiy hikoyalari toʻplami, Rossiya suverenlarining nizomlari va ularga maktublari" kitobini nashr etdi.

20-asr

1891-yilda Nikolay Yusupov vafot etgach, uning o‘rniga o‘sha paytda nihoyatda goʻzal, qolaversa, mamlakatning eng badavlat ayollaridan biri hisoblangan qizi Zinaida egalladi. Malika Zinaida Nikolayevna Yusupova (1861-yil 2-sentabr, Sankt-Peterburg, Rossiya — 1939-yil 24-noyabr, Parij, Fransiya) graf Feliks Feliksovich Sumarokov-Elstonga (1856-yil 5-oktabr, Sankt-Peterburg, Rossiya — 1928-yil 10-iyun, Rim, Italiya) turmushga chiqdi. U Moskva harbiy okrugi gubernatori (1915), graf Feliks Nikolaevich Sumarokov-Elstonning oʻgʻli. Ular 1882-yil 4-aprelda Sankt-Peterburgda turmush qurishdi. Qaynotasi vafot etgach, Feliksga podshoh Aleksandr III tomonidan knyaz Yusupov va graf Sumarokov-Elston unvonlarini olish va Zinaidaning qonuniy merosxoʻri boʻlish uchun maxsus ruxsat beriladi. Feliks 1904-yilda Buyuk Gersog Sergey Aleksandrovichning ad’yutanti etib tayinlangan va Imperator gvardiyasining otliq qoʻshinlariga qoʻmondonlik qilgan. Birinchi jahon urushi boshida Yusupovlar 100 000 akrdan ortiq yerga egalik qilishgan. Bundan tashqari ular qand lavlagi zavodlari, gʻisht zavodlari, arra zavodlari, toʻqimachilik va karton zavodlari, konlar va spirtli ichimliklar zavodlari, shuningdek, 16 dan ortiq saroyga ega edilar.

Yusupovlar oilasi Rakitnoening iqtisodiy va ijtimoiy rivojlanishiga katta Hossa qoʻshishdi. Ularning tasarrufida mexanik va qishloq xoʻjaligi sexlari, qoʻy terisini yigirish korxonalari, gazlama, toʻr va ikkita gilam fabrikalari, shamol va mexanik tegirmonlar, temirchilik ustaxonalari, mahalla maktablari va temir yoʻl, tuman kasalxonasi, qishloqdagi uylar va temir yoʻl kesishmasida Rakitno GEST, saroy bor edi^[1].

Zinaida va Feliks Sumarokov-Elstonlarning katta oʻgʻli Nikolay Feliksovich Yusupov (1883-1908) 26 yoshida duelda oʻldirilgan^[2]. Soʻnggi Yusupov knyaz Feliks Yusupov Sumarokov-Elston, Zinaida va Feliks Sumarokov-Elstonning kenja oʻgʻli edi. U Grigoriy Rasputinning oʻldirilishiga aloqadorligi bilan mashhur. Feliks Yusupov soʻnggi rus podshosi Nikolay II ning jiyani va qirol Kristian IX ning nevarasi malika Irina ga uylandi. Rasputin oʻldirilganidan keyin Qrimga surgun qilindi, lekin fevral inqilobidan keyin shaharni ommaviy tartibsizliklar egallab olganda Sankt-Peterburgga qaytib keldi. U oʻzi bilan Rembrandtning eng qimmatli rasmlari va zargarlik buyumlarini olib ketdi. 1919-yil aprel oyida u Rossiyadan Parijga joʻnab ketdi va qaytib kelmadi. U oxirgi Yusupov shahzodasi edi. Uning qizi Irina graf Sheremetevning avlodiga turmushga chiqdi. Ularga yaqinda Rossiya prezidenti tomonidan Rossiya fuqaroligi berilgan bo‘lsa-da, farzandlari bilan Gretsiyaga ko‘chib o‘tishgan. Malika Irina Feliksovna Yusupova 1983-yil 30-avgustda Fransiyaning Kormeyl shahrida vafot etdi. U ota-onasi va buvisi bilan birga Fransiyaning Essonn shahridagi Saint-Geneviève-des-Bois rus qabristoni qabristoniga dafn qilindi. Oilaning soʻnggi aʼzolari butun Rossiya, Gretsiya, Fransiya va Avstraliyada yashamoqda.

Yana qarang

Manbalar

↑ Source: Russian Wikipedia on Rakityansky District
↑ Rod Yusupovix

Adabiyotlar

Yoʻqotilgan ulugʻvorlik — Yusupovning 1919 yilgacha tarjimai holi (Wayback Machine saytida 2017-12-09 sanasida arxivlangan) (onlayn). 1952 yilda chop etilgan,ISBN 1-885586-58-2 .

[1] Source: Russian Wikipedia on Rakityansky District

[2] Rod Yusupovix

[1]

[2]