Kontent qismiga oʻtish

Abusaid (Temuriy)

Vikipediya, ochiq ensiklopediya
Sulton Abusaid Mirzo
Mirzo, Sulton, Shoh

Abu Said Mirzo, boburiylar davri miniatyurasi
Temuriylar imperiyasining Movarounnahr hukmdori
Saltanat 1451—1469
Temuriylar imperiyasining sultoni
Saltanat 1458—1469
Oʻtmishdoshi Abdullo Mirzo
Davomchisi Sulton Ahmad Mirzo
Tugʻilishi Mirzo Abu Said ibn Sulton Muhammad ibn Mironshoh Mirzo ibn Amir Temur
1424-yil
Hirot shahri, Xuroson, Temuriylar imperiyasi.
Vafoti 1469-yil, 8-fevral
Gʻarbiy Eron, Oq qoʻyunlilar davlati
Dafn etilgan joy
Qohira, Misr.
Uy Temuriylar
Otasi Sulton Muhammad
Dini Islom, sunniy

Abusaid – Temuriylar sulolasidan hukmdor (1424 – 1469), Mironshohning nabirasi.

Hokimiyat tepasiga kelishi

[tahrir | manbasini tahrirlash]

Abusaid temuriylarning oʻzaro urushlarida qatnashgan. Shayboniyxonning bobosi Abulxayrxon 1451-yilda Temuriylar davlatida Boburning bobosi Abusaidning hokimiyat tepasiga kelishiga yordam bergan. Shu bilan birga, Abulxayrxonning qizi Xon-zoda Abusaidga turmushga chiqdi. Uning qizidan nabirasi Temuriylar oilasining Samarqanddagi Goʻri Amir maqbarasida dafn etilgan[1].

Samarqandning bosib olinishi

[tahrir | manbasini tahrirlash]

Oʻzaro keskin kurashlarda Abusaid ham boshqa temuriylar kabi Abulxayrxon boshchiligidagi koʻchmanchi oʻzbeklar yordamiga murojaat qilgan. Koʻchmanchilarning qudratli hukmdori Abulxayrxon 1451-yilning yozida Samarqandga qarshi yurishga shaxsan boshchilik qilgan. 1451-yil 10-iyunda hozirgi Bulungʻur dashtidagi Qutvon hududi yaqinida Abusaid bilan Abdulloh ibn Ibrohim Sulton oʻrtasida jang boʻladi. Abdulloh ibn Ibrohim butunlay magʻlubiyatga uchraydi va Abu Saidning buyrugʻi bilan oʻldiriladi. Qoʻshin Samarqandga yaqinlashgach, Abusaid boy shaharni vayron qilganiga afsuslanib, Abulxayrxonga qaytishga ruxsat beradi. Shundan soʻng shaharga kirib boradi[2]. Abulxayrxon bu yurishdan boy oʻljalar bilan qaytadi. Abu Said unga Ulugʻbekning qizi Robiya Sultonbegimni nikohlab bergan[3]

Hirotning bosib olinishi

[tahrir | manbasini tahrirlash]

1457-yil 21-yanvarda Abulqosim Bobur vafot etgach, oʻzaro nizolar kuchayadi. Mozandaronda hibsga olingan Alauddavlaning oʻgʻli Ibrohim Mirzo qochib[4], 1457-yil sentabrda Hirotni egallab oladi. Unga Abusaid qarshi chiqadi. Abusaidni Balx hukmdori Shayx Hoji qoʻllab-quvvatlaydi. Amudaryoning chap qirgʻogʻidagi Bahrizga panoh topgan Ibrohimni magʻlub etib, Abu Said gʻolib va qonuniy hukmdor sifatida 1457-yil 2-oktabrda Hirotga kirib kelgan.

Biroq tez orada Abdulatifning oʻgʻillari Muhammad Joʻqiy va Mirzo Ahmad Balxda isyon koʻtaradilar[5]. Abusaid Hirotdan ularga qarshi yoʻlga chiqib, isyonchilarni magʻlub etadi va Balxni egallaydi. Abusaid ham Xurosonga, ham Movarounnahrga yurish qilish uchun shu shaharda qolgan. Bahrizda sulton Ibrohim bundan foydalanib, Hirotni egallab olgan. Bu vaqtda Dashti Qipchoqqa qochib ketgan Ibrohim Mirzo yana kurashga chiqib, 1458-yil 23-aprelda Hirotda taxtga oʻtiradi. Biroq, dekabr oyining oʻrtalarida u Jahonshoh qoʻmondonligi ostida Qoraqoʻyunlu turkmanlarining hujumi ostida yana qochib ketadi.

Abusaidning turkmanlarga qarshi kurashi muvaffaqiyatli kechib, 1458-yil 16-dekabrda nihoyat Hirotni egallaydi[6][7]. Keyinchalik Abu Said birlashgan Alauddavla va uning oʻgʻli Ibrohim, shuningdek, ularning ittifoqchisi, Marv hukmdori Sulton Sanjarni magʻlub etishga muvaffaq boʻlgan. Keyinchalik Abu Said Astrobod va Mozandaron ustidan ham oʻz hokimiyatini oʻrnatgan.

Xotinlari

[tahrir | manbasini tahrirlash]
  1. Xonzoda begim
  2. Robiyai Sulton
  3. Oʻga begim
  4. Qutlugʻsulton xonim
  5. Maliksulton begim
  6. Shohsulton begim
  7. Shahzoda begim
  8. Xonzoda begim
  9. Soliha Sulton ogʻo
  10. Jamolbeka ogʻo Barlos va yana 25 ta zavjasi boʻlib ulardan jami 59 ta farzand koʻrgan
Oʻgʻillari
  1. Sulton Muhammad (1452—1467)
  2. Sulton Ahmad (1451—1494; hukmronlik yillari: 1469—1494)
  3. Sulton Mahmud (1453—1495; hukmronlik yillari: (1494—1495)
  4. Muhammad Jahongir
  5. Shoh Muhammad
  6. Muhammad Jahongir
  7. Sulton Jahongir
  8. Sulton Halil
  9. Sulton Ibrohim
  10. Umar
  11. Shohruh (1459—1494)
  12. Boysungʻur (1456—?)
  13. Sulton Sanjar
  14. Abdullo
  15. Sulton Murod
  16. Sulton Muhammad
  17. Iskandar
  18. Shoh Mansur
  19. Mironshoh
  20. Rustam
  21. Sulton Usmon
  22. Sulton Valad
  23. Muzaffar
  24. Umarshayx (1456-1494; Zahiriddin Muhammad Boburning otasi)
  25. Ulugbek (1460—1501)[8]


Manbalar

[tahrir | manbasini tahrirlash]
  1. ↑ Lebedeva T. I., O neissledovannykh pogrebeniyakh Guri Amir //Arkheologiya, istoriya i kul’tura Sredney Azii. Tashkent, 2002, s.68
  2. ↑ Barthold, Vasilii Vladimirovitch. Four Studies on the History of Central Asia. Brill Archive, 1963 — 161-bet. 
  3. ↑ Barthold (1963, s. 168)
  4. ↑ Jackson, Peter; Lockhart, Lawrence. The Cambridge History of Iran. Cambridge University Press, 1986 — 113-bet. ISBN 978-0-521-20094-3. 
  5. ↑ Jackson & Lockhart (1986, s. 115)
  6. ↑ Jackson & Lockhart (1986, s. 114)
  7. ↑ Asimov, Muchammed Sajfiddinoviĉ; Bosworth, Clifford Edmund. History of Civilizations of Central Asia. UNESCO Publishing, 1998 — 350-bet. ISBN 978-92-3-103467-1. 
  8. ↑ "Abusaid (Temuriy)" OʻzME. A-harfi Birinchi jild. Toshkent, 2000-yil 
"https://uz.wikipedia.org/w/index.php?title=Abusaid_(Temuriy)&oldid=5230125" dan olindi