Churchxela

Churchxela
	; Kaxeti churchxelasi
Turi	Qandolat mahsuloti
Kelib chiqishi	Gruziya
Asosiy komponentlari	Uzum sharbati, yongʻoq, un

Churchxela (gruzincha: ჩურჩხელა) – anʼanaviy Gruziya oshxonasining sham shaklidagi konfeti^[1]^[2]^[3].

Churchxelaning asosiy tarkibiy qismlari uzum sharbati, yongʻoq va undir. Bodom, yongʻoq, funduk, shokolad baʼzan sultoniy ipga oʻralib, quyuqlashtirilgan uzum sharbatiga, tut sharbatiga yoki meva sharbatiga botirib, kolbasa shaklida quritiladi^[4]^[5]^[6]. Sharqiy Gruziyada churchxela ishlab chiqarish Kaxeti, Kartli yoki Mesxeti hududlarida mahalliy uzumdan tayyorlangan tatara deb ataladigan, bugʻdoy uni bilan quyuqlashtirilgan sharbatdan boshlangan. Bugʻdoy uni Samtsxe-Javaxeti hududida quyultirilgan tut sharbatini tayyorlash uchun ham ishlatiladi. Gʻarbiy Gruziyada (Racha, Lechxumi, Guriya, Samegrelo, Abxaziya yoki Achara hududlari) makkajoʻxori uni ishlatiladi va bu quyultirilgan uzum sharbati pelamushi deb ataladi^[7]. Abxaziyada, Gruziyaning Shimoliy Kavkaz togʻlarida joylashgan hududda u mahalliy abxaz tilida „Adjindjuk“ (yoki „Ajinjuk“) nomi bilan tanilgan va boshqalarga sovgʻa sifatida berish uchun eng yaxshi esdalik sifatida eʼtirof etilgan^[8].

Gruziya jangchilari churchxelani oʻzlari bilan olib yurishadi, chunki ularning tarkibida juda koʻp kaloriya mavjud^[9].

Kaxeti mintaqasidagi churchxela tayyorlashning anʼanaviy texnologiyasi 2015-yilda Gruziya nomoddiy madaniy merosi roʻyxatiga kiritilgan^[10]^[11].

Gruziyadan tashqarida

Churchxela va uning navlari Gruziyadan tashqari Armaniston, Ozarbayjon, Turkiya, Iroq^[9], Suriya, Eron, Kipr^[12], Gretsiya, Rossiya^[13] va Ukraina kabi bir qancha mamlakatlarda mashhur^[14]^[4]. Fors tilida u باسلوق شیره انگور nomi bilan, Suriyaning Aleppo shahrida jok malbal جق ملبل nomi bilan tanilgan. Arman, yunon va turk tillarida churchxela sujuk nomi bilan ataladi, lekin bu aslida quritilgan kolbasaning nomi hisoblanadi. Bu ikkisini farqlash uchun baʼzan arman tilida shirin sujuk (քաղցր սուջուխ, kaghtsr sujukh; gʻarbiy arman tilida շարոց, sharots)^[15] va turkchada cevizli sucuk („yongʻoqli sujuk“) deb ham ataladi^[16]. Yunon tilining Kipr dialektida shoushoukos (σιουσιούκκος)^[17]^[18]^[19] va Gretsiyada soutzouki (σουτζούκι)^[20], jutsuki (τζουτζούκι)^[21] hamda tσούτσελα (tsoútsela) nomlari bilan tanilgan. Churchxela Yunonistonda kuzgi uzum yigʻim-terimi davrida uzum sharbatini quyuqlashtirish yoʻli bilan tayyorlanadi. Pokistonning Gilgit Baltiston mintaqasida anʼanaviy shirinlik hisoblanadigan kelavo deb ataladigan churchxelaning yana bir varianti tayyorlanadi^[22]. U mahalliy miqyosda Hunza shokoladi sifatida sotilgan, ammo kelavo tarkibida kakao yoʻqligi sababli nomi keyinchalik Hunza konfeti deb oʻzgartirildi^[23].

Kiprdagi churchxela turi ipga tizilgan bodomlarni shoushoukos (σιουσιούκκος) deb ataladigan jele ichiga botirish orqali tayyorlanadi.

Tayyorlanishi

Churchxela – uyda tayyorlanadigan gruzin mahsuloti. Gruzinlar odatda kuzda asosiy ingredientlar: uzum va yongʻoqlar yigʻib olinganda churchxela tayyorlaydilar. Bu shirinlik yarimga boʻlingan yongʻoqlarni ipga tizib, ularni tatara yoki felamushi (un bilan quyuqlashtirilgan uzum sharbati) deb nomlangan uzum sharbatiga botirish va quyoshda quritish orqali tayyorlanadi^[24]. Haqiqiy churchxela tarkibiga shakar qoʻshilmaydi. Gʻarbiy Gruziya mintaqalarida yongʻoq oʻrniga baʼzan funduk yoki bodom ishlatiladi.

Sharbat katta bronza qozonga solinadi va asta-sekin isitiladi. Qaynayotgan sharbatga oz miqdorda asproi deb ataladigan maxsus oq tuproq qoʻshiladi, natijada sharbatdagi turli iflos elementlar yuzaga koʻtariladi va ular toʻplanib, olib tashlanadi. Asproi mavjud boʻlmagan hollarda uning oʻrniga xuddi shunday taʼsirga ega boʻlgan lager pivosini qoʻllash mumkin. Tozalash jarayoni tugagandan soʻng, suyuqlik sovutish uchun qoldiriladi. Keyin aralashmani aralashtirish va isitish vaqtida un qoʻshiladi. Bugʻ pufakchalari tez-tez hosil boʻla boshlagach va aralashmaning yopishqoqligi toʻgʻri quyuqlikka yetgach, u olovdan olinadi. Badagi deb ataladigan bu aralashma endi churchxela tayyorlash jarayonining keyingi bosqichi – yongʻoqlarni botirishga tayyor holga keldi.

Yongʻoqlar ipga terilishidan oldin poʻchoqlaridan tozalanib, yumshashi uchun suvga botirilishi kerak. Yetarlicha yumshoq boʻlgach, ular 2–3 metr (6,6–9,8 fut) uzunlikdagi iplarga teriladi. Iplar badagi aralashmasi bilan toʻliq qoplanguncha botiriladi. Bu jarayon churchxela kerakli qalinlikka erishguncha bir necha marta (odatda uch marta) takrorlanadi. Soʻngra churchxela iplari besh-olti kun davomida quritish uchun qoldiriladi. Shundan soʻng ular isteʼmol qilish yoki saqlash uchun tayyor boʻladi, baʼzilar esa uni yangi tayyorlanganda isteʼmol qilishni maʼqul koʻradilar.

Isteʼmol qilinishi

Churchxela – ovqat oraligʻidagi yengil tamaddi qilinadigan mahsulot boʻlib, yangi yil va rojdestvo bayramlarida shirinlik sifatida dasturxonga tortiladi.

Anʼanaga koʻra, urush paytlarida ayollar erkaklariga frontda yeyishlari uchun churchxela yuborishgan. Buning sababi, churchxelaning qulay oʻlchami, uzoq vaqt davomida buzilmasligi va toʻyimli tarkibi tufayli odamni uzoq vaqt toʻq tutishi edi.

Galereya

Yana qarang

Manbalar

↑ „Чурчхела“ (ru). langet.ru. Culinary Dictionary of V.V. Pokhlebkin (2002). — „Грузинское национальное лакомство.“.
↑ Goldstein, Darra. The Georgian Feast: The Vibrant Culture and Savory Food of the Republic of Georgia. University of California Press, 1999 — 210-bet.
↑ Roufs, Timothy G.. Sweet Treats around the World: An Encyclopedia of Food and Culture. ABC-CLIO, 2014 — 140-bet.
↑ ^4,0 ^4,1 Zeldes. „Eat this! Rojik, something sweet from Armenia“. Dining Chicago. Chicago's Restaurant & Entertainment Guide, Inc. (2011-yil 2-mart). 2019-yil 4-mayda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2011-yil 30-iyun.
↑ „Кавказская кухня“ (ru). meals.ru. 2016-yil 13-sentyabrda asl nusxadan arxivlangan.
↑ „На Кавказ за чурчхелой“. 2018-yil 19-sentyabrda asl nusxadan arxivlangan.
↑ „Churchkhela: Ark of taste“. Slow Food Foundation for Biodiversity. Qaraldi: 2022-yil 1-avgust.
↑ Гарбузова, Александра. Абхазия. Путеводитель. Бомьора, 2021 — 116-bet. ISBN 9785040198443.
↑ ^9,0 ^9,1 Goldstein, Darra. The Georgian Feast. University of California Press, 2013 — 192-bet. ISBN 978-0520275911.
↑ „არამატერიალური კულტურული მემკვიდრეობა“ (ka). National Agency for Cultural Heritage Preservation of Georgia. Qaraldi: 2017-yil 25-oktyabr.
↑ „UNESCO Culture for development indicators for Georgia (Analytical and Technical Report)“ 82–88. EU-Eastern Partnership Culture & Creativity Programme (2017-yil oktyabr). Qaraldi: 2017-yil 25-oktyabr.
↑ „Soutzoukos“. hellenicaworld.com. Hellenica World. — „Soutzoukos (Greek: σουτζούκος) is a popular traditional sweet of Cyprus.“.
↑ „Как сделать чурчхелу в домашних условиях [How to make churchkhela at home“] (ru). mail.ru (2013-yil 10-oktyabr). 2019-yil 2-aprelda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2023-yil 25-sentyabr.
↑ „Рецепт - Чурчхела“ (ru). ProCook.ru. Qaraldi: 2023-yil 26-may.
↑ „Վրաստան այցելելու պատճառները՝ Buzzfeed-ի ֆոտաշարքում“ (hy). Tert.am (2014-yil 5-noyabr). 2021-yil 5-noyabrda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2014-yil 26-dekabr. „չուրչխելա (քաղցր սուջուխ)“.
↑ „Going nuts in Pangaltı, Şişli“. Hürriyet Daily News (2010-yil 29-yanvar). „...the cevizli sucuk, a traditional, sausage-shaped candy made of walnuts sewn onto a string and dipped into thickened mulberry juice.“.
↑ „Shoushoukos“. cyprusalive.com. Cyprus Alive. — „Palouzes and shushukos are exclusively known as traditional Cypriot delicacies.“.
↑ Cyprus. Hunter Publishing, 1999 — 231-bet. „Soutzoukos is a solidified grape juice sweet made with almonds and formed into sausage-like rolls.“
↑ „Σουτζιούκκος“ (el). foodmuseum.cs.ucy.ac.cy. Cyprus Food Virtual Museum. Qaraldi: 2015-yil 30-noyabr.
↑ „Authentic Foods Soujoukos & Palouzes“. cyprusfoodndrinks.com. Cyprus Food and Drinks. — „Soujoukos (grape must roll): A similar name, soutzouki, is also used in Greece to denote the same product.“.
↑ „Εποχή για μάζεμα καρυδιών στην Αρκαδία... ώρα για μουσταλευριά και τζουτζούκι! (Season for picking walnuts in Arcadia... time for mustalevria and jutsuki!)“. www.kalimera-arkadia.gr. Kalimera Arcadia. — „τζουτζούκι! Παραδοσιακό γλύκισμα από μουσταλευριά και καρύδι γιατί εκτός από εποχή του καρυδιού είναι και η εποχή του κρασιού! (jutsuki! Traditional mustel and walnut confection because in addition to walnut season, it is also wine season!)“.
↑ „Walnut Kelawo (Walnuts dipped in Honey & Mulberry Juice)“ (en-US). GS Hunza Dry Fruits. Qaraldi: 2020-yil 5-may.
↑ „Hunza Candy“ (en-US). GS Hunza Dry Fruits.
↑ Progress Tour. „Churchkhela“. 2016-yil 3-martda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2012-yil 19-noyabr.

[1] „Чурчхела“ (ru). langet.ru. Culinary Dictionary of V.V. Pokhlebkin (2002). — „Грузинское национальное лакомство.“.

[2] Goldstein, Darra. The Georgian Feast: The Vibrant Culture and Savory Food of the Republic of Georgia. University of California Press, 1999 — 210-bet.

[3] Roufs, Timothy G.. Sweet Treats around the World: An Encyclopedia of Food and Culture. ABC-CLIO, 2014 — 140-bet.

[zeldes-4] 4,0 ^4,1 Zeldes. „Eat this! Rojik, something sweet from Armenia“. Dining Chicago. Chicago's Restaurant & Entertainment Guide, Inc. (2011-yil 2-mart). 2019-yil 4-mayda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2011-yil 30-iyun.

[5] „Кавказская кухня“ (ru). meals.ru. 2016-yil 13-sentyabrda asl nusxadan arxivlangan.

[6] „На Кавказ за чурчхелой“. 2018-yil 19-sentyabrda asl nusxadan arxivlangan.

[7] „Churchkhela: Ark of taste“. Slow Food Foundation for Biodiversity. Qaraldi: 2022-yil 1-avgust.

[8] Гарбузова, Александра. Абхазия. Путеводитель. Бомьора, 2021 — 116-bet. ISBN 9785040198443.

[DG-9] 9,0 ^9,1 Goldstein, Darra. The Georgian Feast. University of California Press, 2013 — 192-bet. ISBN 978-0520275911.

[10] „არამატერიალური კულტურული მემკვიდრეობა“ (ka). National Agency for Cultural Heritage Preservation of Georgia. Qaraldi: 2017-yil 25-oktyabr.

[11] „UNESCO Culture for development indicators for Georgia (Analytical and Technical Report)“ 82–88. EU-Eastern Partnership Culture & Creativity Programme (2017-yil oktyabr). Qaraldi: 2017-yil 25-oktyabr.

[hellenicaworld-12] „Soutzoukos“. hellenicaworld.com. Hellenica World. — „Soutzoukos (Greek: σουτζούκος) is a popular traditional sweet of Cyprus.“.

[13] „Как сделать чурчхелу в домашних условиях [How to make churchkhela at home“] (ru). mail.ru (2013-yil 10-oktyabr). 2019-yil 2-aprelda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2023-yil 25-sentyabr.

[procook-14] „Рецепт - Чурчхела“ (ru). ProCook.ru. Qaraldi: 2023-yil 26-may.

[15] „Վրաստան այցելելու պատճառները՝ Buzzfeed-ի ֆոտաշարքում“ (hy). Tert.am (2014-yil 5-noyabr). 2021-yil 5-noyabrda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2014-yil 26-dekabr. „չուրչխելա (քաղցր սուջուխ)“.

[16] „Going nuts in Pangaltı, Şişli“. Hürriyet Daily News (2010-yil 29-yanvar). „...the cevizli sucuk, a traditional, sausage-shaped candy made of walnuts sewn onto a string and dipped into thickened mulberry juice.“.

[cyprusalive-17] „Shoushoukos“. cyprusalive.com. Cyprus Alive. — „Palouzes and shushukos are exclusively known as traditional Cypriot delicacies.“.

[18] Cyprus. Hunter Publishing, 1999 — 231-bet. „Soutzoukos is a solidified grape juice sweet made with almonds and formed into sausage-like rolls.“

[CFVM-19] „Σουτζιούκκος“ (el). foodmuseum.cs.ucy.ac.cy. Cyprus Food Virtual Museum. Qaraldi: 2015-yil 30-noyabr.

[20] „Authentic Foods Soujoukos & Palouzes“. cyprusfoodndrinks.com. Cyprus Food and Drinks. — „Soujoukos (grape must roll): A similar name, soutzouki, is also used in Greece to denote the same product.“.

[21] „Εποχή για μάζεμα καρυδιών στην Αρκαδία... ώρα για μουσταλευριά και τζουτζούκι! (Season for picking walnuts in Arcadia... time for mustalevria and jutsuki!)“. www.kalimera-arkadia.gr. Kalimera Arcadia. — „τζουτζούκι! Παραδοσιακό γλύκισμα από μουσταλευριά και καρύδι γιατί εκτός από εποχή του καρυδιού είναι και η εποχή του κρασιού! (jutsuki! Traditional mustel and walnut confection because in addition to walnut season, it is also wine season!)“.

[22] „Walnut Kelawo (Walnuts dipped in Honey & Mulberry Juice)“ (en-US). GS Hunza Dry Fruits. Qaraldi: 2020-yil 5-may.

[23] „Hunza Candy“ (en-US). GS Hunza Dry Fruits.

[24] Progress Tour. „Churchkhela“. 2016-yil 3-martda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2012-yil 19-noyabr.

[1]

[2]

[3]

[4]

[5]

[6]

[7]

[8]

[9]

[10]

[11]

[12]

[13]

[14]

[15]

[16]

[17]

[18]

[19]

[20]

[21]

[22]

[23]

[24]