Daniil Kashkarov

Daniil Nikolayevich Kashkarov
Tavalludi	30-mart (11-aprel) 1878 Ryazan, Rossiya imperiyasi
Vafoti	26-noyabr 1941 (63 yosh) Хvоynaya stansiyasi, Leningrad viloyati, RSFSR, SSSR
Fuqaroligi	SSSR RSFSR Rossiya imperiyasi
Sohasi	zoologiya, ekologiya
Ish joylari	MGU, O‘rta Osiyo universiteti
Taʼlimi	Moskva universiteti (1903), Moskva universiteti (1908)
Ilmiy darajasi	Zoologiya sohasi magistri (1916) biologiya fanfalari doktori
Ilmiy unvoni	professor
Akademik rahbarlari	Menzbir Mixail Aleksandrovich
Mashhur shogirdlari	Shvars, Stanislav Semyonovich

Daniil Nikolayevich Kashkarov (30-mart [11-aprel] 1878 -1941-yil 26-noyabr) — sovet zoologi, ekolog. Milliy ekologlar maktabining asoschilaridan biri. Oʻrta Osiyo faunasining tadqiqotchisi, biologiya fanlari doktori (1934) hayvonlar psixologiyasi sohasi rivojiga katta hissa qoʻshgan.

Biografiyasi

D. N. Kashkarov 1878-yil 30-martda (11-aprel) Ryazan shahrida viloyat shifokori ko‘p farzandli  Nikolay Petrovich Kashkarov (kambag‘al zodagonlardan) va Anna Petrovna Kashkarova (qizlik familiyasi Skalon) oilasida tug‘ilgan. 1896-yilda Ryazan mumtoz gimnaziyasini tugatgan va o‘sha yili Moskva universiteti fizika-matematika fakulteti tabiiy bo‘limiga o‘qishga qabul qilinib, akademik Mixail Aleksandrovich Menzbirning qo‘l ostida tahsil olgan. 1899-yilda talabalar ishtirokida o‘tkazilgan tartibsizliklarda qatnashgani uchun ikki yilga Moskvadan haydalgan. Kashkarov 1903-yilda universitetni tugatib, professor ilmiy darajasini olish maqsadida tayyorlanish uchun qiyosiy anatomiya va umurtqali hayvonlar zoologiyasi kafedrasida ishga qolgan. Kashkarov universitetni tamomlagan, biroq usha paytdagi Moskva rasmiylari unga bitirganlik guvohnomasini berishdan bosh tortgan. Shu sababli, N. Kashkarov yana qayta universitetning tibbiyot fakultetiga oʻqishga kirib, 1908-yilda professor M. A. Menzbir rahbarligi ostida o‘qishni tamomlab, universitetda qoldirilgan. 1912-yilda yosh olim nomzodlik dissertatsiyasi ustida ishlash uchun chet elga uch yillik xizmat safariga otlangan. Ushbu muddat ichida Kashkarov Tyubingen (Germaniya), Grats va Vena (Avstriya) universitetlarida, shuningdek, Bergen (Norvegiya) Okeaniya kurslarida ishlagan. 1914-yilda Rossiyaga muddatidan oldin qaytib kelgan.

1915 — 1919-yillarda D. N. Kashkarov Moskva universitetida maʼruzalar oʻqigan. 1915-yilda  privat-dotsent unvonini olgan, 1916-yilda esa nomzodlik dissertatsiyasini himoya qilib, zoologiya va qiyosiy anatomiya magistri  unvonini olgan.

1919-yil boshida Saratov universitetida, keyinchalik L. S. Bergning tavsiyasi bo‘yicha, yangi Turkiston (Markaziy Osiyo) universitetida ishlab, professor unvonini olgan.

1920-yilning fevral oyida yangi universitetning boshqa xodimlari bilan birga Toshkentga jo‘nab ketgan. Olim jo‘nagan poyezd aprel oyida Toshkentga yetib borgan. Toshkent shahrida ochilgan yangi universitetda D. N. Kashkarov oʻzi asos solgan zoologiya kafedrasiga mudir etib tayinlangan, shuningdek, fizika-matematika, tibbiyot va qishloq xoʻjaligi fakultetlarini tashkil etishda faol ishtirok etgan.

Aynan Toshkentda Daniil Nikolayevich atrof-muhitni o‘rganish va tabiatni muhofaza qilish faoliyati bilan faol shug‘ullana boshlagan. 1923-yildan qoʻriqxonalar tashkil etish maqsadida Oʻrta Osiyo muzeylari hamda qadimiy buyumlar, sanʼat va tabiat yodgorliklarini muhofaza qilish boʻyicha Oʻrta Osiyo qoʻmitasining ekspeditsiyalarida qatnasha boshlagan. 1924-yilda Oʻrta Osiyo universitetida ekologiya boʻyicha maʼruzalar o‘qigan. 1931-yil oxirida Kashkarov RSFSR Maorif xalq komissarligiga Turkiston oʻlkasida sayg‘oqlarni yuqolib ketishining oldini olish maqsadida  ularni himoya qilish toʻgʻrisida iltimosnoma yuborgan.

1928-yilning yozida olim 7 oylik xizmat safari bilan Qo‘shma Shtatlarga jo‘nab ketgan va u yerda Amerikaning yetakchi ekologlari, jumladan Amerika Ekologiya jamiyati tashkilotchisi va birinchi prezidenti Viktor Shelford bilan uchrashgan va AQShning barcha yirik parklariga tashrif buyurgan. Sayohat yakunlari bo‘yicha olim o‘z vatanida qator maqolalar chop ettirgan, bir qancha maʼruzalar qilgan. 1931-yilda V. V. Stanchinskiy bilan birgalikda Daniil Nikolayevich SSSRda birinchi ekologik jurnal „Ekologiya va biosenologiya“ (keyinchalik „Ekologiya va biosenologiya savollari“ umumiy sarlavhasi ostida maqolalar toʻplami shaklida nashr etilgan) jurnaliga asos solgan.

D. N. Kashkarov Oʻrta Osiyoda birinchilardan boʻlib qoʻriqxonalar tashkil etish bilan shugʻullangan. Shu bois, 1930-yil aprel oyida Olmaotada bo‘lib o‘tgan qozoq o‘lkashunoslik qurultoyida olim „Tabiatni muhofaza qilish va qo‘riqxonalarni tashkil etish tamoyillari“ mavzusida maʼruza qilgan.

D. N. Kashkarov 1929-yil sentabr oyida Moskvada o‘tkazilgan Umum Rossiya qurultoyida tabiatni muhofaza qilish bo‘yicha Arslonbob hududida zaxira yaratish zarurligi haqida gapirgan. Olim 1927-yilda Qozog‘istondagi Jebag‘li (Aksu-Jebag‘li) qo‘riqxonasini tashkil etishda ishtirok etgan. Kashkarov 1927-yilda Sari-Chelek qoʻriqxonasini tashkil etish taklifini bildirgan, biroq bu ish 1960-yildagina amalga oshirilgan.

Olim tabiatni muhofaza qilish masalasini ommalashtirish maqsadida ko‘p ishlarni amalga oshirgan. Hozirgacha uning „Turkiston hayvonlari“ nomli kitobi katta qiziqish bilan o‘qiladi. Daniil Nikolayevich faoliyati davomida tez-tez taqdimotlar va maʼruzalar qilgan.

1933-yilda Betpaqdala cho‘liga ekspeditsiya paytida D. N. Qashkarov kasal bo‘lib qoladi. Natijada 1933-yilning kuzida Leningradga ko‘chib o‘tishga majbur bo‘lgan va u yerda Leningrad davlat universitetining umurtqali hayvonlar zoologiyasi kafedrasi va o‘zi asos solgan hayvonlar ekologiyasi laboratoriyasiga rahbarlik qilgan. D. N. Kashkarov kafedraning asosiy maxsus kurslari safiga teriologiya, gerpetologiya va ornitologiyani kiritgan. Umurtqali hayvonlar zoologiyasi rivojida va zoolog kadrlar tayyorlashda shak-shubhasiz D. N. Kashkarov va V. V. Stanchinskiy hamkorligida yaratilgan, bir necha nashrlardan oʻtgan „Umurtqali hayvonlar zoologiyasi kursi“ ajoyib darslik hisoblanadi. Bu darslik biroz eskirgan, sistematik va murakkab tuzilganiga qaramay, hali hanuz o‘z ahamiyatini yo‘qotmagan. Olimning mashhur „Hayvonlar ekologiyasi asoslari“ darsligi (1938) nafaqat zoologlar, balki barcha yo‘nalishdagi biologlar uchun ham qo‘llanma hisoblanadi. Leningradda Kashkarov atrof-muhitni muhofaza qilish ishlariga kamroq eʼtibor bergan, ammo olim zahiralar yaratish bo‘yicha muntazam qo‘mitaga maslahatlar berib turgan. D. N. Kashkarov tuman kengashi deputati bo‘lgan.

Daniil Nikolayevich 1941-yil 26-noyabrda Leningraddan evakuatsiya qilinish paytida Xvoynaya stantsiyasida (hozirgi Novgorod viloyati) yurak xurujidan vafot etgan.

Ilmiy ishlari

• Kurs biologii pozvonochnix. — M.; L., 1929.
• Kashkarov D. N., Jukov A. N., Stanyukovich K. V. Xolodnaya pustinya Tsentralnogo Tyan-Shanya : Rezultati Ekspeditsii LGU letom 1934 g. / Leningr. gos. un-t im. A. S. Bubnova. — L.: Izd. LGU, 1937. — 168 s.
• Ekologiya domashnix jivotnix // Pamyati M. A. Menzbira. — M.; L., 1937.
• Kurs zoologii pozvonochnix jivotnix. — 2-e izd. — M.; L., 1940 (sovm. s V. V. Stanchinskim).
• Kashkarov D. N. Osnovi ekologii jivotnix / D. N. Kashkarov. — 2-e izd., ispr. i pererab. — L.: Gosudarstvennoe uchebno-pedagogicheskoe izdatelstvo Narkomprosa RSFSR, 1944. — 382, [1] s.

Adabiyot

• Weiner (Winer) D. Sovet Rossiyasining ekologiyasi. Ozodlik arxipelagi: qoʻriqxonalar va tabiatni muhofaza qilish. — M.: Taraqqiyot, 1991. — 400 b.
• Qashkarov D. Amerika Qoʻshma Shtatlari milliy bogʻlari // Ilmiy soʻz. — 1931. — No 6. — S. 72-97.
• Kashkarov D. N. Qozogʻiston Djebogly-Ak-Su qoʻriqxonasiga eʼtibor // Tabiat va sotsialistik iqtisodiyot. — 1933. — No 6. — S. 37-44.
• Рахимбеков Р. У.. Даниил Николаевич Кашкаров (1878—1941), Научно-биографическая литература. М.: Наука, 1990. ISBN 5-02-003456-8. 
• Tabiatni muhofaza qilish boʻyicha 1-Umumrossiya Kongressi materiallari. — M., 1930. — 215 b.
• Rossiya Markaziy davlat arxivi, f. 2307, tomonidan. 8, d.135, l. 103.
• * Kashkarov, Daniil Nikolaevich / / Qozogʻiston. Milliy entsiklopediya (ruscha) . — Olmaota: Qozoq ensiklopediyalari, 2005. — T. — T. — ISBN 9965-9746-4-0 . (CC BY SA 3.0)