Kontent qismiga oʻtish

Faxruddin Ali Ahmad

Vikipediya, ochiq ensiklopediya
Faxruddin Ali Ahmad
hindcha: फ़ख़रुद्दीन अली अहमद

Ali Ahmad 1976-yilda
Hindistonning 5-prezidenti
Mansab davri
1974-yil 24-avgust – 1977-yil 11-fevral
Vitse-prezident
Bosh vazir Indira Gandi
Oʻtmishdoshi V. V. Giri
Vorisi Basappa Danappa Jatti
(hozirda)
Oziq-ovqat va qishloq xoʻjaligi vaziri
Mansab davri
1970-yil 27-iyun – 1974-yil 3-iyul
Oʻtmishdoshi Jagjivan Ram[1]
Vorisi Ch. Subramaniam[2]
Sanoatni rivojlantirish, ichki savdo va tadbirkorlik vaziri
Mansab davri
1967-yil 13-mart – 1970-yil 27-iyun
Oʻtmishdoshi Damodaram Sanjivayya
Vorisi Dinesh Singh[1]
Shaxsiy maʼlumotlari
Tavalludi 13-may 1905-yil
Dehli, Britaniya Hindistoni
(hozirgi kunda)
Vafoti 11-fevral 1977-yil(1977-02-11)
(71 yoshda)
Nyu Dehli, Dehli, Hindiston
Siyosiy partiyasi Hindiston Milliy Kongressi
Turmush oʻrtogʻi
Begim Obida Ahmad (turm. 1945)
Bolalari 3

Faxruddin Ali Ahmad (hindcha: फ़ख़रुद्दीन अली अहमद; 1905-yil 13-may — 1977-yil 11-fevral) — hindistonlik huquqshunos va siyosatchi, Hindistonning beshinchi prezidenti (1974–1977).

Dehlida tugʻilgan Ali Ahmad Dehli va Kembrijda tahsil olgan. Hindistonga qaytib, dastlab Lohurda, keyin esa Guvahatida advokatlik bilan shugʻullangan. 1930-yillarda Hindiston Milliy Kongressi bilan uzoq muddatli hamkorlikni boshlagan Ahmad, 1939-yilda Gopinath Bordoloi vazirligida Assam moliya vaziri sifatida faoliyat yuritgan. U 1946-yilda Assamning general-advokati boʻlgan va 1957-yilda Bimala Prasad Chaliha davrida yana moliya vaziri etib saylangan va bu lavozimda 1966-yilgacha faoliyat olib borgan. 1966-yilda Bosh vazir Indira Gandi tomonidan milliy vazirlar mahkamasi vaziri etib tayinlangan va turli vazirliklarni, jumladan, energetika, irrigatsiya, sanoat va qishloq xoʻjaligi sohalari boʻyicha vazirliklarni boshqargan. 1974-yil 17-avgustdagi prezidentlik saylovlarida Tridib Chaudhuri ustidan gʻalaba qozonib, Hindiston prezidenti etib saylangan.

Prezident sifatida Ali Ahmad 1975-yil avgust oyida Favqulodda vaziyatni joriy qilgan, fuqarolik erkinliklarini keskin cheklaydigan va Indira Gandiga farmon bilan hukumat ishlariga aralashishda ruxsat beruvchi koʻplab qarorlar va konstitutsiyaviy tuzatishlarga rozilik bildirgan. Ommaviy chiqishlarida kishilarni Favqulodda vaziyat holatini qoʻllab-quvvatlashga chaqirgan.

Faxruddin Ali Ahmad 1977-yilning fevralida yurak xurujidan vafot etgan. Davlat tomonidan Nyu-Dehlidagi parlament binosi yaqinidagi masjidga dafn qilindi. U Hindiston tarixidagi ikkinchi musulmon prezident va vakolat muddati yakuniga yetmasdan vafot etgan ikki prezidentning biri boʻlgan. Ali Ahmad oʻrniga vaqtinchalik prezident vazifasini bajaruvchi Basappa Danappa Jattidan koʻproq ovoz toʻplagan Neelam Sanjiva Reddy 1977-yilda Hindistonning oltinchi prezidenti etib tayinlangan.

Hayoti va oilasi

[tahrir | manbasini tahrirlash]

Ali Ahmad 1905-yil 13-mayda Dehlida tavallud topgan[3]. Ahmadning bobosi Kaliluddin Ali Ahmad islom ulamosi, otasi polkovnik Zalnur Ali esa Hindiston tibbiyot xizmatida ishlovchi shifokor boʻlib, Assam shtatidagi birinchi tibbiyot yoʻnalishi bitiruvchisi hisoblangan[4][5]. Ahmadning onasi Sohibzodi Ruqayya Sulton Loharu Navobining qizi boʻlgan. Ahmad polkovnik Zalnur Alining oʻn nafar farzandlari ichida beshinchi oʻgʻli edi[6]. 2018-yilda Faxruddin Ali Ahmadning bir qancha qarindoshlari Assam shtati fuqarolarini milliy roʻyxatga olish jarayonidan chetda qolib ketgan, chunki ular oʻzlarining shaxslarini tasdiqlovchi hujjatlarni taqdim eta olmagan[7][8].

Taʼlimi va faoliyati

[tahrir | manbasini tahrirlash]

Ali Ahmad Gonda, Birlashgan provinsiyalar va Dehlidagi hukumat oʻrta maktablarida tahsil olgan. 1921—1922-yillarda Dehlidagi Saint-Stephen kollejida tahsil olgan va Angliyaga joʻnab ketgan. 1927-yilda Kembrijdagi Saint-Catharine kollejida tarix fanidan soʻnggi imtihonlardan muvaffaqiyatli oʻtgan[9][10][11]. 1928-yilda Londondagi Inner Temple uyushmasidan chaqirib olingan[12][13] va oʻsha yili Hindistonga qaytib kelgan. 1930-yilda Guvahatiga koʻchib oʻtishdan oldin Lohur Oliy sudida advokat sifatida oʻz ish faoliyatini boshlagan va u yerda dastlab Nabin Chandra Bardoloi qoʻl ostida kichik advokat boʻlib ishlagan[14][15]. Guvahatida, keyinchalik shtatning bosh advokati boʻlgan Ali Ahmad 1948-yilda Assam Oliy sudi Advokatlar assotsiatsiyasining rahbari etib tayinlangan[16][17].

Hindiston Milliy Kongressidagi roli

[tahrir | manbasini tahrirlash]

Faxruddin Ali Ahmad 1931-yilda Hindiston Milliy Kongressiga asosiy aʼzo boʻlib qoʻshilgan. 1936-yildan beri Assam-Pradesh Kongressi qoʻmitasi va Butun Hindiston Kongressi qoʻmitasi aʼzosi boʻlgan. U 1946—1947-yillarda Butun Hindiston Kongressi Ishchilar Qoʻmitasi aʼzosi boʻlgan. 1964—1974-yillarda Ali Ahmad partiyaning parlament kengashi aʼzosi sifatida faoliyat yuritgan[18][19][20].

Mustaqillikdan oldingi Hindistondagi saylov faoliyati

[tahrir | manbasini tahrirlash]

Faxruddin Ali Ahmad 1937-yilgi Hindiston hukumati toʻgʻrisidagi qonunga muvofiq oʻtkazilgan provinsiya saylovlarida Assam qonun chiqaruvchi assambleyasiga saylangan[21]. U Gopinat Bordoloi boshchiligida Kongress hukumatidagi uchta musulmon vazirlaridan biri boʻlib, 1938-yil 20-sentyabrdan 1939-yil 16-noyabrgacha moliya, daromad va mehnat vaziri lavozimida ishlagan[22][23][24].

Faxruddin Ali Ahmad 1939—1940-yillarda bir qancha yangi soliqlarni joriy etgan. Qishloq xoʻjaligidan olinadigan daromad soligʻi, turli pul tikish orqali oʻynaladigan qimor oʻyinlari uchun soliqlar hamda davlat daromadlari taqchilligini bartaraf etish maqsadida tovarlarni sotishdan olinadigan soliqlar shular jumlasidandir. Qishloq xoʻjaligidan olinadigan daromad soligʻi choy sanoati rivoji uchun ishlatilgan, uning bir qismi choy plantatsiyalaridagi ishchilarning hayotini yaxshilash uchun sarflanishi kerak boʻlgan[25][26]. Faxruddin Ali Ahmadning Assam neft kompaniyasidagi ish tashlash paytida tutgan yoʻli Britaniyaning Assamdagi tijoriy manfaatlariga zid deb topilgan, ammo Bordoloi vazirligi hamda yuqori jamoatchilik vakillari tomonidan bu ish qoʻllab-quvvatlangan[23].

1940-yilda Faxruddin Ali Ahmad Gandining buyrugʻi bilan satyagraxada ayblanib, hibsga olingan va bir yil qamoqda oʻtirgan[27]. Hindistonni tark etish harakati boshlanganidan soʻng, Ali Ahmad 1942-yil 9-avgustda Assam provinsiyasi Kongress qoʻmitasining bir qancha boshqa rahbarlari bilan birga hibsga olingan. U Jorhatdagi qamoqxonada yana uch yil qamoqda saqlangan[28][29][30].

Faxruddin Ali Ahmad Musulmonlar Ligasining Pokiston davlatini tuzish talabiga va Hindistonni kommunal yoʻnalishlar boʻyicha boʻlinishiga qarshi boʻlgan[31]. Biroq, 1946-yilgi saylovlarda Kongress Assamda Gopinat Bordoloi boshchiligida hukumat tuzish uchun yuqori oʻrinlarni qoʻlga kiritgan boʻlsa-da, Ali Ahmad Shimoliy Kamrup saylov okrugidagi natijalarga koʻra, Musulmon Ligasi vakili Moulvi Abdul Hyedan kamroq ovoz toʻplagan. Gopinat Bordoloi boshchiligidagi Kongress partiyasi Faxruddin Ali Ahmadning gʻalabasini taʼminlash uchun koʻp pul va kuch sarflagan boʻlsa ham, u Hye tomonidan yigʻilgan 7 265 ta ovozga qarshi atigi 844 ta ovoz toʻplagan[32]. Shundan soʻng Ali Ahmad Assamning general advokati etib tayinlangan va 1952-yilgacha ushbu lavozimda faoliyat yuritgan[33][34].

Mustaqil Hindiston mamlakatidagi faoliyati

[tahrir | manbasini tahrirlash]

1952-yilgi qonunchilik assambleyasiga saylovda qatnashish taklif qilingan boʻlsa-da, Faxruddin Ali Ahmad Kongress partiyasi rahbariyati va bosh vazir Bishnuram Medhi bilan kelib chiqqan kelishmovchiliklar tufayli saylovlarda qatnashishdan bosh tortgan[32]. 1954-yil aprel oyida u Rajya Sabha aʼzosi etib saylangan va 1957-yil mart oyida isteʼfoga chiqquniga qadar uning aʼzosi boʻlib qolgan[35][36]. 1957-yil Assam Qonunchilik Assambleyasi saylovlarida qatnashgan va 66.13 % ovozni qoʻlga kiritib yutib chiqqan. 1962-yilgi Assam Qonunchilik Assambleyasiga saylovda 84.56 % ovozni qoʻlga kiritib, yana qayta saylangan[37][38]. Bosh vazir Bimala Prasad Chaliha boshchiligidagi hukumat vakillar yordamida Ali Ahmad 1957—1962-yillarda moliya, huquq, jamiyatni rivojlantirish, panchayatlar va mahalliy vakillarning oʻzini-oʻzi boshqarish vaziri, 1962—1966-yillarda moliya, huquq, jamiyatni rivojlantirish va panchayatlar vaziri boʻlgan[39][40][32].

Faxruddin Ali Ahmad 1951-yilda Gopinat Bordoloidan oldingi Assam bosh vaziri lavozimini egallagan Musulmonlar Ligasi yetakchisi Muhammad Saadulaning Kongress partiyasiga kirishiga yordam bergan[32][41]. U bosh vazir Chalihaning 1951-yildagi Fuqarolarning Milliy roʻyxatiga asoslanib, Assamda noqonuniy muhojirlarni aniqlash va deportatsiya qilishga uringanlarning ish faoliyatini oldini olish rejasini amalga oshirishga imkon bermagan[42]. Uning taʼkidlashicha, agar Kongress partiyasi ushbu rejani davom ettirsa, bu Assam va Hindistonning qolgan qismidagi musulmonlar orasida qoʻllab-quvvatlashni yoʻqolishiga sabab boʻlishi mumkin edi[43]. Ali Ahmad shu tariqa Sharqiy Pokistonda Kongress partiyasi uchun „ovoz berish banki“ga aylangan musulmonlarning doimiy oqimiga ijozat berganlikda ayblangan[44][45].

Ittifoq vaziri

[tahrir | manbasini tahrirlash]

Irrigatsiya va energetika vaziri

[tahrir | manbasini tahrirlash]

1966-yil yanvar oyida Assam moliya vaziri lavozimida ishlayotgan Faxruddin Ali Ahmad Indira Gandining birinchi kabinetida Ittifoqning irrigatsiya va energetika vaziri etib tayinlanadi. U Shastri kabinetiga chaqirilgan bir nechta vazirlardan biri boʻlgan[46][47][48]. Oʻsha yilning aprel oyida Ali Ahmad ikkinchi marta Rajya Sabha aʼzosi etib saylangan[49].

Taʼlim vaziri

[tahrir | manbasini tahrirlash]

Ahmad Muhammadali Karim Chagla oʻrniga Taʼlim vazirligiga oʻtkazilgan va 1966-yil 13-noyabrdan 1967-yil 12-martgacha Ittifoq taʼlim vaziri sifatida faoliyat yuritgan[50][51]. Ushbu faoliyatidagi qisqa muddat davomida Ali Ahmad vazirlikka ajratilgan mablagʻlarning kamayishi va uning taʼlimni qayta qurish dasturlariga taʼsiridan xavotirda ekanligini maʼlum qilgan va 1966-yildagi Banaras Hindu universiteti qonuniga oʻzgartirish kiritish toʻgʻrisidagi qonun loyihasini oʻz nazoratiga olgan[52][53].

Sanoatni rivojlantirish va kompaniya ishlari vaziri

[tahrir | manbasini tahrirlash]

Ali Ahmad 1967-yil 13-martda sanoatni rivojlantirish va tadbirkorlik ishlari vaziri etib tayinlangan[54]. 1967-yilgi parlament saylovlarida Ali Ahmad Assam shtatidagi Barpeta saylov okrugidan 60 foizdan ortiq ovoz toʻplab, Lok Sabhaga saylangan[55]. Faxruddin Ali Ahmad Sanoat taraqqiyoti vaziri boʻlgan davrda, uning vazirligi Texnik rivojlanish bosh boshqarmasi orqali Sanjay Gandiga yiliga 50 000 ta Maruti avtomobillarini ishlab chiqarish niyati toʻgʻrisida maktub yoʻllagan. Garchi Gandi bunday korxonani yaratish uchun zarur boʻlgan texnik tajriba va kapitalga ega boʻlmasa ham, ushbu loyihaga ishonch bildirgan[56].

1969-yilda Faxruddin Ali Ahmad siyosiy partiyalarga korporativ moliyalashtirishni taqiqlovchi qonun loyihasini taqdim etgan[57]. Shuningdek, u Swatantra partiyasini moliyalashtirishga yoʻl qoʻymaslik orqali uning faoliyatini toʻxtatishni maqsad qilgan. Moliyalashtirishning muqobil mexanizmini oʻrnatmagan holda joriy etilgan taqiq, partiyalar uchun saylov jamgʻarmalarining asosiy qonuniy manbaining bekor qilinishiga va keyinchalik saylovoldi tashviqotini moliyalashtirishda noqonuniy amaliyotlarning koʻpayishiga sabab boʻlgan[58][59][60].

1969-yilning sentyabrida Faxruddin Ali Ahmad Marokashning Rabot shahridagi Islom sammitiga Hindiston delegatsiyasi rahbari sifatida yuborilgan. Biroq, Hindiston delegatsiyasi Marokashga kelgach, general Ayub Xon boshchiligidagi Pokiston delegatsiyasining eʼtirozlariga koʻra sammitda qatnashishi taqiqlangan. Bu voqea Hindiston uchun diplomatik fiasko hisoblangan va parlamentda ishonchsizlikka sabab boʻlgan. Avgust oyida partiyadagi boʻlinishdan keyin Kongress partiyasining parlamentdagi kuchi pasaygan[61][62][63].

Oziq-ovqat va qishloq xoʻjaligi vaziri

[tahrir | manbasini tahrirlash]

Faxruddin Ali Ahmad 1970-yil 27-iyunda Oziq-ovqat va qishloq xoʻjaligi vaziri etib tayinlangan va bu lavozimda 1974-yil 3-iyulgacha xizmat qilgan[64][2]. U 1971-yilgi umumiy saylovda Barpeta partiyasidan qayta saylangan va yigʻilgan ovozlarning 72% dan ortigʻini qoʻlga kiritgan[65]. 1971-yil may oyida 1954-yildagi „Musulmonlar vaqflari toʻgʻrisida“gi qonunga muvofiq vaqfga masʼul vazir etib tayinlangan[66]. 1971-yilda shtat hukumatlariga keng qamrovli yer islohotini oʻtkazishda yordam berish maqsadida Faxruddin Ali Ahmad raislik qilgan Yer islohotlari boʻyicha Markaziy qoʻmita tuzilgan[67]. Qoʻmita tavsiyalari asosida yer chegaralari oila darajasida belgilangan, oila tarkibiga faqat er, xotin va ularning voyaga yetmagan bolalari kiritilgan. 2,7 million gektar ortiqcha yer uchastkalari mavjudligi aniqlangan, ularning 53 foizi keyinchalik rejalashtirilgan tabaqalar va qabilalarga mansub odamlar oʻrtasida qayta taqsimlangan[68].

Vazir sifatida Faxruddin Ali Ahmad ishlab chiqarishdagi kamchiliklarni qoplash uchun oziq-ovqat va oʻgʻitlar zaxiralarini yaratishni qoʻllab-quvvatlagan[69]. Hindiston hukumati tomonidan bugʻdoy ulgurji savdosini milliylashtirish 1973-yilda aynan Ali Ahmad davrida amalga oshirilgan. Garchi bu jarayon bozor sharoitlarining buzilishini oldini olishga va narxlar barqarorligini taʼminlashga qaratilgan boʻlsa-da, siyosat harakati xavfli boʻlib, xaridlarning va zaxiralarning kamayishiga olib kelgan. Faxruddin Ali Ahmad oxir-oqibat 60 million tonnadan ortiq donni yuqori narxlarda import qilishga majbur boʻlgan. Shunday qilib, guruch savdosiga hamda 1974-yil apreldagi bugʻdoy hosiliga milliylashtirishni kengaytirish takliflari bekor qilingan[70][71].

Hindiston Prezidenti sifatida faoliyati (1974—1977)

[tahrir | manbasini tahrirlash]

Prezident etib saylanishi

[tahrir | manbasini tahrirlash]
Prezident Ali Ahmadning qasamyod marosimi Bosh sudya A. N. Rey tomonidan amalga oshirilmoqda.

1974-yil iyul oyida Faxruddin Ali Ahmad Indira Gandi va Kongress partiyasi tomonidan Hindistonning navbatdagi prezidenti boʻlishga nomzod sifatida tanlangan. Bu bilan ular 1969-yilda Kongress partiyasi koʻmagida ushbu lavozimga saylangan oʻsha paytdagi vitse-prezident Gopal Svarup Pathakni lavozimdan chetlatishga urinishgan[72][73][74]. 1974-yilgi Hindistondagi prezidentlik saylovlari uchun ovoz berish 17-avgust kuni ikki nomzod Kongress partiyasidan Ali Ahmad va muxolifat nomzodi, Inqilobiy sotsialistik partiyadan boʻlgan, Lok Sabha deputati Tridib Chaudhuri oʻrtasida boʻlib oʻtgan. Ali Ahmad 765 587 ta (berilgan 954 783 ta ovozning 80,18 foizini) Tridib Chaudhuri esa 189 196 ta ovoz toʻplagan va 20-avgust kuni saylovda yutib chiqqanligi eʼlon qilingan[75][76][77].

Ahmad 1974-yil 24-avgustda Hindistonning beshinchi prezidenti sifatida qasamyod qilgan va bu lavozimni egallagan ikkinchi musulmon va Ittifoq Vazirlar Mahkamasidan toʻgʻridan-toʻgʻri prezidentlikka koʻtarilgan birinchi shaxs boʻlgan[78][79]. U, shuningdek, 1952-yilgi Prezidentlik va Vitse-prezident saylovlari toʻgʻrisidagi qonunga koʻra, 2,500 dollar miqdorida garov puli qoʻygan va prezidentlik saylovlarida har bir nomzod tomonidan qoʻllab-quvvatlanishini majburiy qilib qoʻygan birinchi prezident boʻlgan. Ali Ahmadning saylovi Hindiston Oliy sudida advokat Charu Lal Sahu tomonidan muvaffaqiyatsizlikka uchragan[80][81][82].

Favqulodda vaziyatning eʼlon qilinishi

[tahrir | manbasini tahrirlash]

Ali Ahmad 1975-yil 25-iyunga oʻtar kechasi Hindiston Konstitutsiyasining 352-moddasiga asosan Bosh vazir Indira Gandi maslahati bilan milliy favqulodda holat joriy qiladi. Garchi unga konstitutsiyaviy nomuvofiqlik holati koʻrsatilgan boʻlsa-da, Ali Ahmad hech qanday savollarga oʻrin qoldirmagan va favqulodda holat joriy etish toʻgʻrisidagi buyruqni imzolagan. Uning loyihasi Bosh vazirning shaxsiy kotibi Rajinder Kumar Dhawan tomonidan taqdim etilgan[83][84][85].

Faxruddin Ali Ahmad oʻz kabinetida, Rashtrapati Bhavan

Ertasi kuni erta tongda Dehlidagi gazeta idoralarida elektr taʼminoti uzilib, muxolif partiyalarning asosiy yetakchilari hibsga olingan. Vazirlar Mahkamasi 26-iyun kuni ertalab soat 7:00 da yigʻilish oʻtkazgan, u yerda kechasi favqulodda vaziyat joriy etilgani haqida bosh vazir xabardor qilgan[86][87]. Keyinchalik Bosh vazir Indira Gandi Butun Hindiston radiosi orqali xalqqa murojaat qilib, „Prezident favqulodda holat eʼlon qildi. Ammo bu vahima qiladigan narsa emas“ degan soʻzlar bilan vaziyatni eʼlon qilgan[88][89]. Bu Hindiston demokratiyasi uchun zulmat davri sifatida tasvirlangan[90][91][92].

Farmonlar va Konstitutsiyaviy tuzatishlar

[tahrir | manbasini tahrirlash]

Konstitutsiyaga kiritilgan oʻzgarishlarga binoan, bosh vazir va Ali Ahmadga farmonlar chiqarish, parlament qarorlarini chetlab oʻtish va farmon orqali boshqaruvga ruxsat berish vakolati berilgan[93][94]. 1975-yil avgust oyida parlament tomonidan qabul qilingan oʻttiz sakkizinchi va oʻttiz toʻqqizinchi Konstitutsiyaga oʻzgartirishlar toʻgʻrisidagi qonun loyihalari prezident vakolatlarini koʻpaytirgan. 38-tuzatish Favqulodda vaziyatni va shu davrda qabul qilingan qarorlarni sud tomonidan nazorat qilinishini man etgan. 39-tuzatish esa sudlarga prezident, vitse-prezident, bosh vazir va Lok Sabha so‘zlovchisiga qarshi berilgan saylovoldi arizalarini koʻrib chiqishni taqiqladi, sudlarda koʻrib chiqilayotgan ishlar oʻz kuchini yoʻqotgan[95][96][97].

1975-yilda chiqarilgan farmoyishlar majburiy mehnatni bekor qilish toʻgʻrisidagi qarorni[98][99], teng ishlash yoki shunga oʻxshash ish uchun teng haq toʻlashni nazarda tutuvchi „Teng haq toʻlash toʻgʻrisida“gi farmon[100], „Valyutani saqlash va kontrabanda faoliyatining oldini olish toʻgʻrisida“gi oʻzgartirishni oʻz ichiga oladi. Huquqbuzarlarni ikki yil muddatga hibsga olishga ruxsat beruvchi 1974-yilgi qonun[101] va Import va eksport (nazorati) toʻgʻrisidagi qonunga kiritilgan oʻzgartirishlar import litsenziyalari va import qilinadigan tovarlarni suiisteʼmol qilish bilan bogʻliq jinoyatlar uchun jazolarning ogʻirligini oshiruvchi qonunni oʻz ichiga oladi[102][103]. 1975-yil dekabr oyida Prezident Ahmad Misr va Sudanga davlat tashrifi bilan borganida, hukumat tomonidan nomaqbul deb topilgan materiallarni nashr etishga toʻsqinlik qiluvchi, Hindiston Matbuot kengashi faoliyatini bekor qilish va ommaviy axborot vositalarida yoritilishga nisbatan amalga oshirilgan tashabbuslarni bekor qilish toʻgʻrisidagi uchta ijro qarori bilan maxsus elchi joʻnatgan. Ular Qohirada Prezident tomonidan zudlik bilan imzolandi[104].

1976-yil yanvar oyida Tamilnadda Ali Ahmad bosh vazir M. Karunanidi boshchiligidagi hukumatni isteʼfoga chiqargach, shtat qonun chiqaruvchi assambleyasini tarqatib yuborgan va Prezident boshqaruvi eʼlon qilingan[105]. 1976-yil mart oyida chiqarilgan ikkita farmonga koʻra, hukumat hisoblarini yuritish mas’uliyati Hindiston nazoratchisi va bosh auditoridan olinadi va alohida davlat idoralarining buxgalteriya boʻlimlariga yuklanadi, shu bilan birga nazoratchi va bosh auditor ushbu hisoblarning auditi uchun javobgar boʻladi[106]. 1976-yil iyun oyidagi qarorga koʻra, hukumatga „Ichki xavfsizlikni taʼminlash toʻgʻrisida“gi qonunga muvofiq hibsga olingan shaxsni hibsga olish asoslarini oshkor qilmasdan, bir yilgacha hibsda ushlab turishga ruxsat beruvchi qoidalarning amal qilish muddati bir yilga uzaytirildi[107]. 1976-yil dekabr oyida qirq ikkinchi Konstitutsiyaga oʻzgartirish kiritish toʻgʻrisidagi qonunga Prezident Ali Ahmadning roziligini olinadi. Noyabr oyida parlamentning har ikki palatasi tomonidan qabul qilingan qonun loyihasi Konstitutsiya va muqaddimaning 59 ga yaqin moddasiga oʻzgartirishlar kiritishga asoslangan, bundan tashqari, fuqarolarning asosiy burchlarini oʻz ichiga olgan yangi boʻlim kiritilgan[108]. Shu paytgacha shtat hukumatlari zimmasiga yuklangan bir qator mas’uliyatni Markaziy hukumatga oʻtkazgan va Lok Sabha vakolatini olti yilga uzaytirgan[109][110].

Favqulodda vaziyatni qoʻllab-quvvatlash

[tahrir | manbasini tahrirlash]

Prezident sifatida Ali Ahmad shu davr mobaynida Favqulodda vaziyat joriy etilishini yoqlab chiqqan. 1975-yil Mustaqillik kunidagi xalqqa murojaatida, u fuqarolarni Favqulodda vaziyat „oʻtish bosqichi“ ekanligini va uning joriy etilishi Hindistonni tartibsizliklardan qutqarish uchun zarur ekanligini aytgan. U, shuningdek, erkinlik „litsenziyaga aylanib qolmasligi“ haqida ogohlantirgan va xalqni ishlab chiqarishni koʻpaytirishga eʼtibor qaratishga chaqirgan[111][112][113]. 1976-yil Respublika kunida xalqqa murojaat qilgan Ali Ahmad Favqulodda vaziyat Hindiston iqtisodiyotiga yordam berganini va „barcha darajalarda milliy intizom“ ga sabab boʻlganligini aytgan[114][115].

Aslida Ali Ahmadning Favqulodda vaziyat borasida bir qator shubhalari boʻlgan. Bu 1976-yil avgust oyida Dehlidagi Amerika Qoʻshma Shtatlari elchixonasi tomonidan yuborilgan elchilar tomonidan aniqlangan boʻlib, unga koʻra Ali Ahmad va Bosh vazir Indira Gandi oʻrtasida alohida faoliyat yuritishi taklif qilingan. Indira Gandining butun vazirlar tarkibini yosh vazirlar bilan almashtirish taklifi ham Ali Ahmad tomonidan berilgan. Surya jurnalining ochilish soni uchun bergan bayonotida Ali Ahmad „Indira Gandining va, albatta, uning oʻgʻlining ayrim harakatlaridan shubhada ekani“ va Indira Gandi ayrim masalalarda prezidentga javob berishdan bosh tortgani, hamda o‘sha vaqtda aytgan qoʻpol soʻzlari uchun Sanjay Gandi nomidan kechirim soʻragani qayd etilgan[116][117].

Abu Ibrohimning prezidentligi

[tahrir | manbasini tahrirlash]

1975-yil 10-dekabrda Abu Ibrohim haqidagi multfilm Indian Express nashrida hukumat senzuralarining eʼtiboridan chetda qolib ketgan deya tariflangan[118][119]. Multfilmda Ahmadning yarim yalangʻoch holatda va toʻldirilgan vannada oʻzi imzolagan qogʻozni rasmiy kostyum va koʻylak kiygan odamning choʻzilgan qoʻliga taqdim etayotganligi aks etgan. Nutqda shunday deyilgan: „Agar boshqa buyruqlar boʻlsa, ularga kutishlarini ayting“[120][121][122]. Ali Ahmadning oʻz oldiga qoʻyilgan farmonlarni oʻylamay imzolashi parodiya qilingan mazkur multfilm, Favqulodda vaziyatning timsoliga aylangan[123][124][125]. Multfilm Ahmadning obroʻsiga tuzatib boʻlmas darajada putur yetkazgan[126][127][128].

Davlat tashriflari

[tahrir | manbasini tahrirlash]

Prezident Ahmad prezidentlik davrida Indoneziya, Vengriya, Yugoslaviya, Misr, Sudan, Eron va Malayziyaga davlat tashrifi bilan borgan[129][130]. Uning 1975-yil mart oyida qirol Faysalning dafn marosimida qatnashish uchun Saudiya Arabistoniga tashrifi, Hindiston Prezidentining boshqa davlat rahbarining dafn marosimida birinchi marta shaxsan ishtirok etishi va Hindistonning yuqori martabali rahbarining Saudiya Arabistoniga Jawaharlal Neru tashrifidan keyingi ilk tashrifi edi[131][132][133]. Yugoslaviyaga tashrifi chogʻida Kosovoning Pristina universiteti tomonidan unga yuridik fanlar doktori ilmiy darajasi berilgan[134]. 1975-yil dekabr oyida Sudanga davlat tashrifi chogʻida Ali Ahmad Janubiy Sudanning Juba shahriga tashrif buyurgan va bu Hindiston oliy martabali vakilining Janubiy Sudanga qilgan dastlabki tashriflaridan biri boʻlgan, U Mintaqaviy xalqlar assambleyasida nutq soʻzlagan[135].

Sportga qiziqishi

[tahrir | manbasini tahrirlash]

Ali Ahmad butun umri davomida sport bilan shugʻullangan va prezidentlik davrida ham golf oʻynab turgan[136][137]. U chim ustida xokkey boʻyicha yarim himoyachi boʻlgan va Kembrijdagi Birlashgan Universitetlar xokkey jamoasida oʻynagan[136]. Koʻp yillar davomida Assam shtati futbol va kriket assotsiatsiyalari prezidenti boʻlgan. Assam sport kengashi raisining oʻrinbosari boʻlib ishlagan va keyinchalik Butun Hindiston tennis federatsiyasi prezidenti boʻlgan[138]. Ali Ahmad Shillong golf klubini va Rashtrapati Bhavandagi mini golf maydonini qayta tiklagan[138]. Ali Ahmad 1975-yilda Hindiston polo assotsiatsiyasining bosh homiysi boʻlgach Prezidentning Polo kubogini ochiq musobaqa sifatida oʻtkazishni taqdim etgan. 2005-yilda esa bu vaqtincha toʻxtatilgan, 2013-yildan beri Prezidentning Polo Kubogi ochiq turnir sifatida oʻtkazib kelinmoqda[139][140].

Vafoti va dafn

[tahrir | manbasini tahrirlash]
Prezident Ahmad 1974-yil 31-avgustda Hindiston vitse-prezidenti B. D. Jattiga qasamyod keltirmoqda. Jatti Ahmad vafotidan keyin prezident vazifasini bajaruvchi shaxs boʻlib ishlagan.

1977-yil 10-fevralda Malayziya, Filippin va Birmada uchta davlat tashrifi bilan boʻlgan Ali Ahmad Kuala-Lumpurdan Nyu-Dehliga qaytib kelgan. U sogʻligʻi yomonlashgani sababli Malayziyadagi rasmiy uchrashuvlarini qisqartirishga majbur boʻlgan va Kuala Lumpur aeroportida oʻzi uchun tashkil etilgan faxriylar safida qatnasha olmagani xabar qilingandi[141]. 11-fevral kuni ertalab 1966- va 1970-yillarda yurak xurujiga uchragan va sogʻligʻining yaxshilanishi noaniq deb taʼriflangan Ahmad Rashtrapati Bhavandagi hammomida hushsiz yotgan holda topilgan[142]. U shifokorlar tomonidan kuzatuv ostiga olingan, ammo soat 8:52 da oʻlgan deb eʼlon qilingan[143]. Ali Ahmad Hindistonning oʻz lavozimida vafot etgan ikkinchi prezidenti boʻlgan[144][145]. Vitse-prezident Basappa Danappa Jatti bir necha soat ichida prezident vazifasini bajaruvchi sifatida qasamyod qilgan va oʻn uch kunlik milliy motam eʼlon qilingan, milliy bayroqlar yarimgacha tushirilgan[146].

Ali Ahmadning jasadi Rashtrapati Bhavanning Durbar zalida joylashgan boʻlib, u yerda oddiy fuqarolar, siyosatchilar, vazirlar va turli partiyalarning konstitutsiyaviy amaldorlari unga hurmat bajo keltirishgan[147][148]. U davlat tomonidan, 13-fevral kuni parlament binosi yonidagi Jama masjidi hududiga dafn qilingan[149][150]. Uning dafn marosimida qatnashgan xorijlik taniqli shaxslar orasida prezident Jimmy Carterning onasi Lillian Carter, Kent shahzodasi Michael va Sovet Ittifoqi vakili Mixail Georgadze [ru] ham boʻlgan[151][152].

Ali Ahmadning oʻlimi 1977-yilgi umumiy saylov davrida sodir boʻlgan. Bu xabar Ali Ahmad Bosh vazir Indira Gandi maslahati bilan yanvar oyida parlamentni tarqatib yuborganidan keyin eʼlon qilingan[153][154][155]. Uning oʻlimiga qaramay, saylovlar rejalashtirilganidek 1977-yil mart oyida oʻtkazilishiga qaror qilingan[156][157].

Qabri

[tahrir | manbasini tahrirlash]
Ali Ahmad qabri

Faxruddin Ali Ahmad maqbarasi arxitektor Habib Rahmon tomonidan loyihalashtirilgan. Rahmon, shuningdek, prezidentlik lavozimida vafot etgan birinchi musulmon prezident Zokir Husayn qabrining qurilishida ham meʼmorlik qilgan[158][159]. Qabr poʻlatdan yasalgan, konstruktiv elementlarga ichki qistirgichlar yordamida mahkamlangan yupqa hoshiyali marmar jalislardan iborat[160]. Qabrda anʼanaviy islom shakllarining post-modern talqini[161] va Toj Mahal silueti tasvirlangan[162]. Baʼzi tanqidchilarning fikriga koʻra, u Dehlining zamonaviy meʼmoriy merosining eng ajoyib qismlaridan biriga aylangan[163][164].

Oilasi

[tahrir | manbasini tahrirlash]
Chapdan oʻngga tomon birinchi xonim Begim Obida Ahmad, Prezident Ahmad, Lyudmila Jivkova va Bolgariya Prezidenti Todor Jivkov .

Faxruddin Ali Ahmad Begim Obida Ahmad bilan oila qurgan va ularning ikki oʻgʻil va bir qizi boʻlgan[165]. Begim prezident oshxonasini kapital taʼmirlash va unga Avadhi oshxonasini kiritish, shuningdek, Rashtrapati Bhavan xonalari va qoplamalarini taʼmirlash bilan shugʻullangan[166][167][168]. 1980-yillarda u Uttar-Pradesh shtatining Bareilli shahridan Hindiston Milliy Kongressining ikki muddatli deputati etib tayilangan[169]. Ali Ahmad oʻgʻillarining kattasi Parvez Ahmad shifokor boʻlsa-da, 2014-yilgi umumiy saylovlarda Barpetadan Trinamool Kongress partiyasining nomzodi sifatida qatnashgan[170][171][172]. Ularning yana bir oʻgʻli Badar Durrez Ahmad Dehli Oliy sudi sudyasi boʻlib ishlagan va Jammu va Kashmir Oliy sudi raisi sifatida nafaqaga chiqqan[173][174].

Xotirasi

[tahrir | manbasini tahrirlash]
India Post tomonidan chiqarilgan esdalik markasi, Ali Ahmad tasvirlangan

Salute To The President Fakhruddin Ali Ahmed (Prezident Faxruddin Ali Ahmadga salom) — 1977-yilda Hindistonning filmlar boʻlimi tashabbusi bilan Faxruddin Ali Ahmadning hayoti va faoliyatiga bagʻishlab suratga olingan qisqa metrajli hujjatli film[175]. Ushbu filmga J. S. Bandekar rejissyorlik qilgan. Uning rasmi tushirilgan esdalik pochta markasi esa 1977-yilda India Post tomonidan taqdim etilgan[176][177]. Assamning Barpeta shahridagi Faxruddin Ali Ahmad tibbiyot kolleji, shuningdek, urdu, arab va fors tillarini targʻib qilish bilan shugʻullanuvchi Faxruddin Ali Ahmad qoʻmitasi ham uning nomi bilan atalgan. Biharning Darbhanga shahridagi Faxruddin Ali Ahmad oʻqituvchilarini tayyorlash kollejiga ham sobiq prezident Ahmadning nomi berilgan[178][179][180].

Hindiston Qishloq xoʻjaligi tadqiqotlari kengashi 1977-yilda alohida jamoa boʻlib yashovchi va chekka hududlarda tadqiqot olib borayotgan olimlar uchun Faxruddin Ali Ahmad mukofotini ta’sis etgan. Mukofot miqdori 2 lakh ($2,400) ni tashkil etadi[181]. 2013-yilda Ali Ahmad Bangladesh mustaqilligini qoʻlga kiritishdagi rolini eʼtirof etish maqsadida Bangladesh hukumati tomonidan vafotidan soʻng Bangladesh ozodlik urushi faxriy yorligʻi bilan taqdirlangan[182].

Manbalar

[tahrir | manbasini tahrirlash]
  1. ↑ 1,0 1,1 „No.55/1/1/70-CF dated 28 June 1970“. New Delhi: Cabinet Secretariat, Government of India. 2022-yil 12-oktyabrda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2022-yil 4-oktyabr.
  2. ↑ 2,0 2,1 „No.55/1/1/74-CF dated 3 July, 1974“. Cabinet Secretariat, Government of India. 2022-yil 12-oktyabrda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2022-yil 2-sentyabr.
  3. ↑ Jai, Janak Raj. Presidents of India, 1950-2003 (en). New Delhi: Regency Publications, 2003 — 101-bet. ISBN 978-81-87498-65-0. Qaraldi: 2023-yil 2-iyul. 
  4. ↑ Parveen. „Socio - Political Awakening of the Muslims of Assam -1871 TO 1980“. Aligarh Muslim University. 2022-yil 1-sentyabrda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2022-yil 2-sentyabr.
  5. ↑ Saikia, Arunabh. „Humans of Assam: The nephew of India's fifth president is struggling to prove his Indian citizenship“. Scroll.in (2019-yil 28-iyul). 2023-yil 2-iyulda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2023-yil 2-iyul.
  6. ↑ „Fakhruddin Ali Ahmed: The Asian Age Online, Bangladesh“ (en). The Asian Age (2018-yil 13-may). 2022-yil 1-sentyabrda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2022-yil 2-sentyabr.
  7. ↑ Saikia, Arunabh. „Why relatives of former president Fakhruddin Ali Ahmed are not on Assam's final NRC draft“. Scroll.in (2018-yil 21-iyul). 2022-yil 4-sentyabrda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2022-yil 4-sentyabr.
  8. ↑ „Names Of Former President Fakhruddin Ali Ahmed's Kin Not In Assam NRC List“ (en). Outlook (2022-yil 14-fevral). 2022-yil 4-sentyabrda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2022-yil 4-sentyabr.
  9. ↑ „St. Stephen's College, Delhi, India: HISTORY“. ase.tufts.edu. 2023-yil 7-martda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2022-yil 1-sentyabr.
  10. ↑ Data India (en). Press Institute of India, 1977 — 83-bet. Qaraldi: 2022-yil 2-sentyabr. 
  11. ↑ „Undergraduate Prospectus: St Catharine's College, Cambridge“. 2021-yil 30-noyabrda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2022-yil 2-sentyabr.
  12. ↑ „President Fakhruddin Ali Ahmed passes away“ (en). India Today (1977-yil 28-fevral). 2022-yil 30-yanvarda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2022-yil 3-sentyabr.
  13. ↑ „Who is Fakhruddin Ali Ahmed?“ (en). The Indian Express (2018-yil 1-avgust). 2023-yil 16-fevralda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2022-yil 2-sentyabr.
  14. ↑ Bordoloi, Dr Prabir Kumar. The Lion of Assam: Karmavir' Nabin Chandra Bordoloi (en). Notion Press, 25 September 2020. ISBN 978-1-64983-886-5. Qaraldi: 2022-yil 2-sentyabr. 
  15. ↑ „Former President Fakhruddin's bungalow gutted in Guwahati | India News – Times of India“ (en). The Times of India (2014-yil 28-aprel). 2022-yil 1-sentyabrda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2022-yil 2-sentyabr.
  16. ↑ „Gauhati High Court Celebrates Diamond Jubilee“ (en). Assam Times (2008-yil 7-aprel). 2022-yil 1-sentyabrda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2022-yil 2-sentyabr.
  17. ↑ „Speech by Her Excellency the President of India, Shrimati Pratibha Devisingh Patil, at the Closing Session of the Diamond Jubilee of Gauhati High Court“. pratibhapatil.nic.in. 2022-yil 1-sentyabrda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2022-yil 2-sentyabr.
  18. ↑ „Bio data of Shri. Fakhruddin Ali Ahmed“. archive.pib.gov.in. Press Information Bureau. 2022-yil 2-sentyabrda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2022-yil 2-sentyabr.
  19. ↑ „Fifth Lok Sabha: Members Bioprofile“ (en). Digital Sansad. Lok Sabha, Parliament of India. 2023-yil 1-iyulda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2023-yil 1-iyul.
  20. ↑ „May 25, 1976, Forty Years Ago: Marriage Law“ (en). The Indian Express (2016-yil 25-may). 2022-yil 2-sentyabrda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2022-yil 2-sentyabr.
  21. ↑ „A Brief Historical Profile of Assam Legislative Assembly | Assam State Portal“. assam.gov.in. 2022-yil 2-sentyabrda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2022-yil 2-sentyabr.
  22. ↑ Ahmed, Ishtiaq. Jinnah: His Successes, Failures and Role in History (en). Penguin Random House India Private Limited, 11 September 2020 — 157-bet. ISBN 978-93-5305-664-3. Qaraldi: 2022-yil 5-sentyabr. 
  23. ↑ 23,0 23,1 Agrawal, M. G.. Freedom Fighters of India (in Four Volumes) (en). Gyan Publishing House, 2008 — 116-bet. ISBN 978-81-8205-468-4. Qaraldi: 2022-yil 2-sentyabr. 
  24. ↑ Bhattacharya, Birendra Kumar. Gopinath Bardoloi (en). Publications Division, Ministry of Information and Broadcasting, Government of India, 1986. ISBN 978-81-230-2183-6. Qaraldi: 2022-yil 2-sentyabr. 
  25. ↑ Sharma, Suresh K.. Documents on North-East India: Assam (1936-1957) (en). Mittal Publications, 2006 — 104–105-bet. ISBN 978-81-8324-090-1. Qaraldi: 2022-yil 2-sentyabr. 
  26. ↑ Lokapriya Gopinath Bordoloi. New Delhi: LOK SABRA SECRETARIAT, 2002 — 5-bet. Qaraldi: 2022-yil 2-sentyabr. 
  27. ↑ Jai, Janak Raj. Presidents of India, 1950-2003 (en). Regency Publications, 2003 — 110-bet. ISBN 978-81-87498-65-0. Qaraldi: 2022-yil 2-sentyabr. 
  28. ↑ Sharma, Anil Kumar. Quit India Movement In Assam (en). Delhi: Mittal Publications, 2007 — 68-bet. ISBN 978-81-8324-242-4. Qaraldi: 2022-yil 2-sentyabr. 
  29. ↑ Dutt, K. N.. Landsmarks Of The Freedom Struggle In Assam. Gauhati: Lawyer's Book Stall, 1958 — 97-bet. Qaraldi: 2022-yil 2-sentyabr. 
  30. ↑ J., W. W. (1946). "The Indian Elections — 1946". The World Today 2 (4): 171. ISSN 0043-9134. Archived from the original on 2 September 2022. https://web.archive.org/web/20220902060003/https://www.jstor.org/stable/40391905. Qaraldi: 2 September 2022. Faxruddin Ali Ahmad]]
  31. ↑ „History of Cachar: Cachar District | Government Of Assam, India“. cachar.gov.in. 2022-yil 3-oktyabrda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2022-yil 2-sentyabr.
  32. ↑ 32,0 32,1 32,2 32,3 Rao, V. Venkata (1965). "Congress Politics in Assam". The Indian Journal of Political Science 26 (4): 72–82. ISSN 0019-5510. Archived from the original on 2 September 2022. https://web.archive.org/web/20220902060012/https://www.jstor.org/stable/41854125. Qaraldi: 2 September 2022. Faxruddin Ali Ahmad]]
  33. ↑ Patel, Vallabhbhai. Sardar Patel's Correspondence, 1945-50 (en). Navajivan Publishing House, 1972 — 214-bet. Qaraldi: 2022-yil 2-sentyabr. 
  34. ↑ Mukherjee, Sumita. Nationalism, Education and Migrant Identities: The England-returned (en). Routledge, 16 December 2009 — 135-bet. ISBN 978-1-135-27113-8. Qaraldi: 2022-yil 2-sentyabr. 
  35. ↑ „Alphabetical List Of Former Members Of Rajya Sabha Since 1952“. Rajya Sabha, Parliament of India. 2022-yil 20-sentyabrda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2022-yil 2-sentyabr.
  36. ↑ „Resignation by Shri Fakhruddin Ali Ahmed“. Rajya Sabha, Parliament of India. 2022-yil 2-sentyabrda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2022-yil 2-sentyabr.
  37. ↑ Statistical Report on General Election, 1957 to the Legislative Assembly of Assam. NEW DELHI: Election Commission of India — 109-bet. Qaraldi: 2022-yil 2-sentyabr. 
  38. ↑ Statistical Report on General Election, 1962 to the Legislative Assembly of Assam. New Delhi: Election Commission of India — 122-bet. Qaraldi: 2022-yil 2-sentyabr. 
  39. ↑ Daily Report, Foreign Radio Broadcasts (en). United States Central Intelligence Agency, 1962. Qaraldi: 2022-yil 2-sentyabr. 
  40. ↑ „Fifth Lok Sabha: Members Bioprofile“. loksabhaph.nic.in. 2020-yil 4-sentyabrda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2022-yil 2-sentyabr.
  41. ↑ Nath, Monoj Kumar. The Muslim Question in Assam and Northeast India (en). Taylor & Francis, 30 March 2021. ISBN 978-1-000-37031-7. Qaraldi: 2022-yil 4-sentyabr. 
  42. ↑ Ghosh, Subhasri. The 1947 Partition in The East: Trends and Trajectories (en). Taylor & Francis, 28 December 2021. ISBN 978-1-000-46282-1. Qaraldi: 2022-yil 4-sentyabr. 
  43. ↑ Malhotra, Jagmohan. Shaping India's New Destiny (en). Allied Publishers, 25 April 2010 — 58–59-bet. ISBN 978-81-8424-330-7. Qaraldi: 2022-yil 4-sentyabr. 
  44. ↑ Sekhawat, Vibhuti Singh. Assam: from accord to ULFA (en). Anamika Publishers & Distributors, 2007 — 107-bet. ISBN 978-81-7975-169-5. Qaraldi: 2022-yil 4-sentyabr. 
  45. ↑ Nayar, Kuldip. „Illegal migration in India“ (en). The Express Tribune (2018-yil 24-avgust). 2023-yil 7-mayda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2023-yil 9-iyul.
  46. ↑ Kochanek, Stanley A.. The Congress Party of India: The Dynamics of a One-Party Democracy (en). Princeton University Press, 8 December 2015 — 99-bet. ISBN 978-1-4008-7576-4. Qaraldi: 2022-yil 5-sentyabr. 
  47. ↑ Assam Information (en). Directorate of Information & Public Relations, 1963 — 39-bet. Qaraldi: 2022-yil 2-sentyabr. 
  48. ↑ Jayakar, Pupul. Indira Gandhi: A Biography (en). Penguin Books India, 27 November 1992 — 184-bet. ISBN 978-0-14-011462-1. Qaraldi: 2022-yil 5-sentyabr. 
  49. ↑ Rajya Sabha Members Biographical Sketches 1952-2019. New Delhi: Rajya Sabha Secretariat, October 2019 — 34-bet. Qaraldi: 2023-yil 1-iyul. 
  50. ↑ Publication (en). Manager of Publications, 1967 — 1-bet. Qaraldi: 2022-yil 2-sentyabr. 
  51. ↑ „From the archives - dated November 14, 1966“ (en-IN). The Hindu (2016-yil 13-noyabr). 2022-yil 2-sentyabrda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2022-yil 2-sentyabr.
  52. ↑ „From the archives - dated January 11, 1967“ (en-IN). The Hindu (2017-yil 10-yanvar). 2022-yil 2-sentyabrda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2022-yil 2-sentyabr.
  53. ↑ „From the archives - dated November 16, 1966“ (en-IN). The Hindu (2016-yil 15-noyabr). 2022-yil 2-sentyabrda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2022-yil 2-sentyabr.
  54. ↑ „List of Members of the Council of Ministers as on March 13, 1967“. Cabinet Secretariat. 2022-yil 2-sentyabrda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2022-yil 2-sentyabr.
  55. ↑ Statistical Report on General Elections, 1967 to the Fourth Lok Sabha Vol: 1. New Delhi: Election Commission of India — 113-bet. Qaraldi: 2022-yil 2-sentyabr. 
  56. ↑ Prakash, Gyan. Emergency Chronicles: Indira Gandhi and Democracy's Turning Point (en). Princeton University Press, 6 July 2021 — 230–234-bet. ISBN 978-0-691-21736-9. Qaraldi: 2022-yil 3-sentyabr. 
  57. ↑ "Business and Politics". Economic and Political Weekly 11 (35): M71. 1976. ISSN 0012-9976. Archived from the original on 2 September 2022. https://web.archive.org/web/20220902075024/https://www.jstor.org/stable/4364883. Qaraldi: 2 September 2022. Faxruddin Ali Ahmad]]
  58. ↑ Sahoo. „Financing elections in India: A scrutiny of corporate donation“. ORF. Observer Research Foundation. 2022-yil 2-sentyabrda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2022-yil 2-sentyabr.
  59. ↑ Gowda, M.V. Rajeev; Sreedharan, E. (2012). "Reforming India's Party Financing and Election Expenditure Laws". Election Law Journal 11 (2): 227–228. doi:10.1089/elj.2011.0131. Archived from the original on 2 July 2023. https://web.archive.org/web/20230702080514/https://casi.sas.upenn.edu/sites/default/files/upiasi/Reforming%20India%27s%20Party%20Financing%20and%20Election%20Expenditure%20Laws.pdf. Qaraldi: 2 July 2023. Faxruddin Ali Ahmad]]
  60. ↑ „The resilience of briefcase politics“ (en). The Indian Express (2015-yil 4-fevral). 2022-yil 2-sentyabrda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2022-yil 2-sentyabr.
  61. ↑ Rubinoff, Arthur G. (1995). "Normalization of India-Israel Relations: Stillborn for Forty Years". Asian Survey 35 (5): 498. doi:10.2307/2645750. ISSN 0004-4687. Archived from the original on 2 September 2022. https://web.archive.org/web/20220902075046/https://www.jstor.org/stable/2645750. Qaraldi: 2 September 2022. Faxruddin Ali Ahmad]]
  62. ↑ Bhattacherjee, Kallol. „Organisation of Islamic Cooperation: Islamic multilateralism with internal fissures“ (en-IN). The Hindu (2020-yil 5-dekabr). 2022-yil 2-sentyabrda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2022-yil 2-sentyabr.
  63. ↑ „Pakistan Hosts Mega OIC Meet Amidst Political Turmoil, China's Wang Yi Attends“ (en). Outlook India (2022-yil 22-mart). 2022-yil 2-sentyabrda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2022-yil 2-sentyabr.
  64. ↑ „List of Members of the Council of Ministers as on June 27, 1970“. Cabinet Secretariat, Government of India. 2022-yil 12-oktyabrda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2022-yil 2-sentyabr.
  65. ↑ Statistical Report on General Elections, 1971 to the Fifth Lok Sabha Volume I. New Delhi: Election Commission of India — 116-bet. Qaraldi: 2022-yil 2-sentyabr. 
  66. ↑ „No.55/1/1/71-CF dated 12 May 1971“. Cabinet Secretariat, Government of India. 2022-yil 9-iyulda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2022-yil 2-sentyabr.
  67. ↑ Socialist India (en). Indian National Congress. All India Congress Committee., 1970 — 13-bet. Qaraldi: 2022-yil 2-sentyabr. 
  68. ↑ Garg, Subhash Chandra. The Ten Trillion Dream: State Of Indian Economy And The Policy Reforms Agenda (en). Penguin Random House India Private Limited, 28 February 2022. ISBN 978-93-5492-492-7. Qaraldi: 2022-yil 2-sentyabr. 
  69. ↑ The Political Economy of India's Foreign Policy (en). KW Publishers Pvt Ltd, 15 March 2014. ISBN 978-93-85714-47-4. Qaraldi: 2022-yil 2-sentyabr. 
  70. ↑ Sahgal, Nayantara. Indira Gandhi: Tryst With Power (en). Penguin Random House India Private Limited, 23 November 2017. ISBN 978-93-87625-15-0. Qaraldi: 2022-yil 2-sentyabr. 
  71. ↑ Varshney, Ashutosh. Democracy, Development, and the Countryside: Urban-Rural Struggles in India (en). Cambridge University Press, 18 September 1998 — 96–97-bet. ISBN 978-0-521-64625-3. Qaraldi: 2022-yil 2-sentyabr. 
  72. ↑ „India Elects Pathak as Vice President“. The New York Times (1969-yil 31-avgust). 2023-yil 30-iyunda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2023-yil 1-iyul.
  73. ↑ "The Month in Review". Current History 67 (397): 137–144. 1974. doi:10.1525/curh.1974.67.397.137. ISSN 0011-3530. Archived from the original on 2 September 2022. https://web.archive.org/web/20220902085009/https://www.jstor.org/stable/45313138. Qaraldi: 2 September 2022. Faxruddin Ali Ahmad]]
  74. ↑ „The presidential polls and Naidu's non-elevation“. The New Indian Express (2022-yil 3-avgust). 2022-yil 2-sentyabrda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2022-yil 2-sentyabr.
  75. ↑ Election to the Office of President of India 2017. New Delhi: Election Commission of India, 2017 — 22-bet. Qaraldi: 2022-yil 2-sentyabr. 
  76. ↑ „Explained: How the President of India is elected“ (en). The Indian Express (2022-yil 9-iyun). 2022-yil 28-avgustda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2022-yil 2-sentyabr.
  77. ↑ „Meira Kumar May Have Lost to Kovind, but She Had the Highest Vote Share for a Runner-Up Since 1969“. The Wire (2017-yil 24-iyul). 2022-yil 2-sentyabrda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2022-yil 2-sentyabr.
  78. ↑ Sabharwal, Gopa. India Since 1947: The Independent Years (en). Penguin UK, 29 August 2017. ISBN 978-93-5214-089-3. Qaraldi: 2022-yil 2-sentyabr. 
  79. ↑ „FM AMEMBASSY NEW DELHI TO SECSTATE WASHDC PRIORITY 3370“. The National Archives. 2022-yil 2-sentyabrda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2022-yil 2-sentyabr.
  80. ↑ „Beyond the numbers: Elections of all but two Presidents were challenged in the Supreme Court“ (en). Free Press Journal. 2022-yil 2-sentyabrda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2022-yil 2-sentyabr.
  81. ↑ „Charan Lal Sahu vs Shri Fakruddin Ali Ahmed & Ors“. 2022-yil 2-sentyabrda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2022-yil 2-sentyabr.
  82. ↑ „How India's Presidents were elected, from Rajendra Prasad to Pranab Mukherjee“ (en). The Indian Express (2017-yil 20-iyul). 2022-yil 2-sentyabrda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2022-yil 2-sentyabr.
  83. ↑ Noorani, A. G.. Constitutional Questions and Citizens' Rights: An Omnibus comprising Constitutional Questions in India: The President, Parliament and the States and Citizens' Rights, Judges and State Accountability (en). Oxford University Press, 5 December 2005. ISBN 978-0-19-908778-5. Qaraldi: 2022-yil 3-sentyabr. 
  84. ↑ Kapoor, Coomi. The Emergency: A Personal History (en). Penguin UK, 15 June 2016 — 30-bet. ISBN 978-93-5214-119-7. Qaraldi: 2022-yil 3-sentyabr. 
  85. ↑ Prakash, Gyan. Emergency Chronicles: Indira Gandhi and Democracy's Turning Point (en). Princeton University Press, 6 July 2021 — 161–162-bet. ISBN 978-0-691-21736-9. Qaraldi: 2022-yil 3-sentyabr. 
  86. ↑ Jaffrelot, Christophe and Anil, Pratinav. India's First Dictatorship: The Emergency, 1975-1977 (en). HarperCollins, 7 February 2021. ISBN 978-93-90351-53-4. Qaraldi: 2022-yil 3-sentyabr. 
  87. ↑ Roychowdhury, Ardrija. „Four reasons why Indira Gandhi declared Emergency“ (en). The Indian Express (2018-yil 25-iyun). 2022-yil 9-sentyabrda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2022-yil 3-sentyabr.
  88. ↑ „Speech and Proclamation“. The New York Times (1975-yil 27-iyun). 2022-yil 3-sentyabrda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2022-yil 3-sentyabr.
  89. ↑ „On this day: Indira Gandhi declared Emergency; all you need to know“ (en). Firstpost (2022-yil 25-iyun). 2022-yil 3-sentyabrda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2022-yil 3-sentyabr.
  90. ↑ „When the pillars of democracy were shaken“ (en). The Indian Express (2020-yil 25-iyun). 2022-yil 3-sentyabrda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2022-yil 3-sentyabr.
  91. ↑ „On This Day in 1975: A State of Emergency was Declared in India“ (en). News18 (2022-yil 25-iyun). 2022-yil 3-sentyabrda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2022-yil 3-sentyabr.
  92. ↑ „June 25: On this day in 1975, Indira Gandhi imposed the Emergency“ (en). Hindustan Times (2021-yil 25-iyun). 2023-yil 1-iyulda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2023-yil 1-iyul.
  93. ↑ „40 years on, 7 things you need to know about Emergency imposed by Indira Gandhi“ (en). DNA India (2015-yil 25-iyun). 2023-yil 1-iyulda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2023-yil 1-iyul.
  94. ↑ „Presidential Election 2022: A look at all the presidents India has seen since 1950“ (en). Moneycontrol (2022-yil 18-iyul). 2022-yil 3-sentyabrda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2022-yil 3-sentyabr.
  95. ↑ Ananth, V Krishna. India Since Independence: Making Sense of Indian Politics (en). Pearson Education India, 2008 — 159-bet. ISBN 978-81-317-4282-2. Qaraldi: 2022-yil 3-sentyabr. 
  96. ↑ „The Constitution (Thirty-Eighth Amendment) Act, 1975|Legislative Department | Ministry of Law and Justice | GoI“. legislative.gov.in. Ministry of Law & Justice, Government of India. 2022-yil 16-sentyabrda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2022-yil 3-sentyabr.
  97. ↑ „The Constitution (Thirty-Ninth Amendment) Act, 1975|Legislative Department | Ministry of Law and Justice | GoI“. legislative.gov.in. Ministry of Law & Justice, Government of India. 2022-yil 6-avgustda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2022-yil 3-sentyabr.
  98. ↑ „Edmonton Journal 25 Oct 1975, page 8“ (en). Newspapers.com (1975-yil 25-oktyabr). 2022-yil 3-sentyabrda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2022-yil 3-sentyabr.
  99. ↑ Minattur, Joseph (1975). "Review of LAW, POWER AND JUSTICE". Journal of the Indian Law Institute 17 (3): 488. ISSN 0019-5731. Archived from the original on 25 February 2023. https://web.archive.org/web/20230225114554/https://www.jstor.org/stable/43950435. Qaraldi: 1 July 2023. Faxruddin Ali Ahmad]]
  100. ↑ „EQUAL REMUNERATION ACT, 1976“. Ministry of Labour and Employment, Government of India. 2022-yil 11-avgustda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2022-yil 3-sentyabr.
  101. ↑ „December 15, Forty Years Ago“ (en). The Indian Express (2015-yil 15-dekabr). 2022-yil 3-sentyabrda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2022-yil 3-sentyabr.
  102. ↑ Translations on South and East Asia (en). Joint Publications Research Service, 1975 — 40-bet. Qaraldi: 2022-yil 3-sentyabr. 
  103. ↑ „Busy new year for Parliament“ (en). India Today (2014-yil 24-iyun). 2023-yil 8-iyulda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2023-yil 2-iyul.
  104. ↑ „New Delhi Acts to Extend Hold Over Nation's Censored Press“. The New York Times (1975-yil 9-dekabr). 2022-yil 3-sentyabrda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2022-yil 3-sentyabr.
  105. ↑ Marthandam, Nambi. „President Fakhruddin Ali Ahmed dismisses DMK ministry, places Tamil Nadu under President's Rule“ (en). India Today (1976-yil 29-fevral). 2022-yil 3-sentyabrda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2022-yil 3-sentyabr.
  106. ↑ Sharma, Urmila. Public Administration (en). Atlantic Publishers & Dist, 2006 — 418-bet. ISBN 978-81-7156-737-9. Qaraldi: 2022-yil 3-sentyabr. 
  107. ↑ „June 17, 1976, Forty Years Ago: MISA extended“ (en). The Indian Express (2016-yil 17-iyun). 2022-yil 3-sentyabrda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2022-yil 3-sentyabr.
  108. ↑ Bhuwania, Anuj. „Making of a legislative court“ (en-IN). The Hindu (2016-yil 2-dekabr). 2023-yil 2-iyulda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2023-yil 2-iyul.
  109. ↑ „Quota Bill cleared house in two days, here's how long some other Constitution amendments have taken“ (en). The Indian Express (2019-yil 11-yanvar). 2022-yil 4-sentyabrda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2022-yil 4-sentyabr.
  110. ↑ Shakdher, S L. Parliament of India The Fifth Lok Sabha 1971-1977: A Study. New Delhi: Lok Sabha Secretariat, 1977 — 11-bet. Qaraldi: 2023-yil 8-iyul. 
  111. ↑ „August 15 – Forty Years Ago: Emergency On Independence Day“ (en). The Indian Express (2015-yil 15-avgust). 2022-yil 3-sentyabrda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2022-yil 3-sentyabr.
  112. ↑ „President Speaks“ (en). The Indian Express (2015-yil 12-sentyabr). 2022-yil 3-sentyabrda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2022-yil 3-sentyabr.
  113. ↑ „October 30, Forty Years Ago: President On Press“ (en). The Indian Express (2015-yil 30-oktyabr). 2022-yil 3-sentyabrda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2022-yil 3-sentyabr.
  114. ↑ „January 26, 1976, Forty Years Ago: Republic Day Address“ (en). The Indian Express (2016-yil 26-yanvar). 2022-yil 3-sentyabrda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2022-yil 3-sentyabr.
  115. ↑ „August 15, 1976, Forty Years Ago: President speaks“ (en). The Indian Express (2016-yil 15-avgust). 2022-yil 3-sentyabrda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2022-yil 3-sentyabr.
  116. ↑ „Wikileaks cables: When ex-president Fakhruddin Ali Ahmed forced Indira Gandhi to apologise - Indian Express“. archive.indianexpress.com. 2021-yil 25-iyunda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2022-yil 3-sentyabr.
  117. ↑ „President Fakhruddin Ali Ahmed Was Wary of the Emergency“. The New Indian Express (2015-yil 1-iyun). 2022-yil 3-sentyabrda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2022-yil 3-sentyabr.
  118. ↑ „At wit's end: When the cartoon is turned into a target, democracy becomes a joke“ (en). The Indian Express (2019-yil 15-may). 2022-yil 4-sentyabrda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2022-yil 4-sentyabr.
  119. ↑ Unnithan, Sandeep. „Cutting etch“ (en). India Today (2019-yil 30-dekabr). 2022-yil 4-sentyabrda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2022-yil 4-sentyabr.
  120. ↑ „Importance of India's 14th President Ram Nath Kovind“ (en). www.thehindubusinessline.com (2017-yil 20-iyul). 2022-yil 4-sentyabrda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2022-yil 4-sentyabr.
  121. ↑ „No ifs, no buts, no Buta“ (en). Hindustan Times (2006-yil 25-yanvar). 2022-yil 4-sentyabrda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2022-yil 4-sentyabr.
  122. ↑ Mukhopadhyay, Nilanjan. „Can Kovind live up to his true role as Prez?“ (en). Deccan Chronicle (2019-yil 30-noyabr). 2022-yil 4-sentyabrda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2022-yil 4-sentyabr.
  123. ↑ „The Sunday Tribune - Spectrum“. www.tribuneindia.com (2008-yil 9-mart). 2023-yil 8-iyulda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2022-yil 4-sentyabr.
  124. ↑ Gupta, Shekhar. „We, the thieving people“. The Indian Express (2011-yil 7-sentyabr). 2023-yil 9-iyulda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2022-yil 4-sentyabr.
  125. ↑ Mehta, Alok. Power, Press and Politics: Half a Century of Journalism and Politics (en). Bloomsbury Publishing, 28 April 2021. ISBN 978-93-89867-73-2. Qaraldi: 2022-yil 4-sentyabr. 
  126. ↑ Mukhopadhyay, Nilanjan. „Can Kovind live up to his true role as Prez?“. Deccan Chronicle (2019-yil 30-noyabr). 2023-yil 8-iyulda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2023-yil 1-iyul.
  127. ↑ Khanduri, Ritu Gairola. Caricaturing Culture in India: Cartoons and History in the Modern World (en). Cambridge University Press, 2 October 2014. ISBN 978-1-107-04332-9. Qaraldi: 2022-yil 4-sentyabr. 
  128. ↑ „12 June 1975: The Day That Changed India, Shook Indira“. Open The Magazine (2022-yil 13-iyun). 2022-yil 4-sentyabrda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2022-yil 4-sentyabr.
  129. ↑ „President to visit Indonesia“. archive.pib.gov.in. Press Information Bureau. 2022-yil 3-sentyabrda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2022-yil 3-sentyabr.
  130. ↑ „State Visits of Shri Fakhruddin Ali Ahmed“. President's Secretariat, New Delhi. 2022-yil 20-noyabrda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2022-yil 3-sentyabr.
  131. ↑ „Premier's visit will add new dimension to Saudi-India links“ (en). Arab News (2016-yil 2-aprel). 2022-yil 4-sentyabrda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2022-yil 4-sentyabr.
  132. ↑ "King Faisal assassinated" (en). Socialist India (Indian National Congress. All India Congress Committee.) 10 (2): 30. 1974. Archived from the original on 9 July 2023. https://web.archive.org/web/20230709143243/https://books.google.com/books?id=nlOP5tT2CPMC&q=Fakhruddin+Ali+Ahmed&pg=RA26-PA30. Qaraldi: 3 September 2022. Faxruddin Ali Ahmad]]
  133. ↑ „India-Saudi Arabia Bilateral Relations“. www.eoiriyadh.gov.in. Embassy of India, Riyadh, Saudi Arabia. 2022-yil 3-sentyabrda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2022-yil 3-sentyabr.
  134. ↑ „NR1409“. mib.gov.in. Ministry of Information and Broadcasting, Government of India. 2022-yil 3-oktyabrda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2022-yil 4-sentyabr.
  135. ↑ „India-South Sudan Relations“. Ministry of External Affairs, New Delhi. 2022-yil 12-oktyabrda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2022-yil 3-sentyabr.
  136. ↑ 136,0 136,1 The Presidential Retreats of India. Publications Division, Ministry of Information & Broadcasting, Government of India, 2015 — 236-bet. ISBN 978-81-230-2075-4. Qaraldi: 2022-yil 4-sentyabr. 
  137. ↑ Mansingh, Surjit. Historical Dictionary of India (en). Scarecrow Press, 9 May 2006 — 42-bet. ISBN 978-0-8108-6502-0. Qaraldi: 2022-yil 4-sentyabr. 
  138. ↑ 138,0 138,1 „Sportsmen and sports-lovers mourn President Fakhruddin Ali Ahmed's death“ (en). India Today (1977-yil 15-mart). 2022-yil 4-sentyabrda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2022-yil 4-sentyabr.
  139. ↑ „The President's Polo Cup“. Rashtrapati Bhavan. 2022-yil 4-sentyabrda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2022-yil 4-sentyabr.
  140. ↑ „How successive Indian presidents patronised sports and became champions too“ (en). The Indian Express (2021-yil 30-may). 2022-yil 4-sentyabrda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2022-yil 4-sentyabr.
  141. ↑ „Chicago Tribune 11 Feb 1977, page 15“ (en). Newspapers.com. 2022-yil 3-sentyabrda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2022-yil 3-sentyabr.
  142. ↑ „From the archives of the Hindustan Times: February 12“ (en). Hindustan Times (2020-yil 12-fevral). 2022-yil 3-sentyabrda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2022-yil 3-sentyabr.
  143. ↑ „February 13, 1977, Forty Years Ago: President's burial“ (en). The Indian Express (2017-yil 13-fevral). 2022-yil 3-sentyabrda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2022-yil 3-sentyabr.
  144. ↑ Bhatnagar, Gaurav Vivek. „Presidential Poll: As BJP Enjoys an Upper Hand, Opposition in Search of a Strong Candidate“. The Wire (2022-yil 15-iyun). 2022-yil 2-sentyabrda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2022-yil 2-sentyabr.
  145. ↑ „Chicago Tribune 11 Feb 1977, page 15“ (en). Newspapers.com. 2022-yil 3-sentyabrda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2022-yil 3-sentyabr.
  146. ↑ Borders, William. „India Mourns Death of President“. The New York Times (1977-yil 12-fevral). 2022-yil 3-sentyabrda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2022-yil 3-sentyabr.
  147. ↑ „Manitowoc Herald-Times 10 Feb 1978, page 21“ (en). Newspapers.com. 2022-yil 3-sentyabrda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2022-yil 3-sentyabr.
  148. ↑ „The Bellingham Herald 11 Feb 1977, page 2“ (en). Newspapers.com. 2022-yil 3-sentyabrda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2022-yil 3-sentyabr.
  149. ↑ „India: President Fakhruddin Ali Ahmed Buried With Full State Honours In Grounds Of Small New Delhi Mosque.“. www.britishpathe.com. British Pathé. 2022-yil 28-dekabrda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2022-yil 3-sentyabr.
  150. ↑ „The Pantagraph 14 Feb 1977, page Page 1“ (en). Newspapers.com. 2022-yil 3-sentyabrda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2022-yil 3-sentyabr.
  151. ↑ „Transcript-Telegram 12 Feb 1977, page 3“ (en). Newspapers.com. 2022-yil 3-sentyabrda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2022-yil 3-sentyabr.
  152. ↑ „The Tampa Tribune 14 Feb 1977, page 4“ (en). Newspapers.com. 2022-yil 3-sentyabrda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2022-yil 3-sentyabr.
  153. ↑ „MRS. GANDHI, EASING CRISIS RULE, DECIDES ON MARCH ELECTION“. The New York Times (1977-yil 19-yanvar). 2022-yil 30-noyabrda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2022-yil 4-sentyabr.
  154. ↑ „Why Did Indira Gandhi Call for Elections in January 1977?“. Open The Magazine (2022-yil 23-yanvar). 2022-yil 4-sentyabrda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2022-yil 4-sentyabr.
  155. ↑ „Valley News 19 Jan 1977, page 11“ (en). Newspapers.com. 2022-yil 4-sentyabrda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2022-yil 4-sentyabr.
  156. ↑ „Wichita Falls Times 11 Feb 1977, page 28“ (en). Newspapers.com. 2022-yil 4-sentyabrda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2022-yil 4-sentyabr.
  157. ↑ „Wausau Daily Herald 11 Feb 1977, page 4“ (en). Newspapers.com. 2022-yil 4-sentyabrda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2022-yil 4-sentyabr.
  158. ↑ „Whose building is it anyway?“ (en). Hindustan Times (2008-yil 16-sentyabr). 2022-yil 3-sentyabrda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2022-yil 3-sentyabr.
  159. ↑ „Rajendra Prasad and Zakir Husain: The tale of India's longest and shortest-serving presidents“ (en). Firstpost (2022-yil 18-iyul). 2022-yil 24-sentyabrda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2022-yil 3-sentyabr.
  160. ↑ Rahman. „The tomb for President Ahmed“. 2022-yil 3-sentyabrda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2022-yil 3-sentyabr.
  161. ↑ „Habib Rahman - Articles – bauhaus imaginista“ (en). www.bauhaus-imaginista.org. 2022-yil 28-iyunda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2022-yil 3-sentyabr.
  162. ↑ Lang, Jon T.. A Concise History of Modern Architecture in India (en). Orient Blackswan, 2002 — 53, 123-bet. ISBN 978-81-7824-017-6. Qaraldi: 2022-yil 3-sentyabr. 
  163. ↑ Kapparath, Madhu. „Delhi's Modern Architectural Heritage | Page 8“ (en). Forbes India (2017-yil 7-may). 2022-yil 3-sentyabrda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2022-yil 3-sentyabr.
  164. ↑ Sengupta, Ranjana. Delhi Metropolitan (en). Penguin UK, 1 January 2008. ISBN 978-93-86057-80-8. Qaraldi: 2022-yil 3-sentyabr. 
  165. ↑ „The Orlando Sentinel 11 Feb 1977, page 48“ (en). Newspapers.com. 2022-yil 3-sentyabrda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2022-yil 3-sentyabr.
  166. ↑ „All the Presidents' Meals: What is served at the First Table“ (en). The Indian Express (2021-yil 16-sentyabr). 2022-yil 3-sentyabrda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2022-yil 3-sentyabr.
  167. ↑ „From samosas to Lahori fish, nothing will taste the same without Atal Bihari Vajpayee's company“ (en). DailyO. 2022-yil 3-sentyabrda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2022-yil 3-sentyabr.
  168. ↑ „Feels Like Home“ (en). The Indian Express (2020-yil 1-noyabr). 2022-yil 3-sentyabrda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2022-yil 3-sentyabr.
  169. ↑ „Savita Kovind enters Rashtrapati Bhavan, but India's First Ladies are yet to make a mark“ (en). The Indian Express (2017-yil 26-iyul). 2022-yil 3-sentyabrda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2022-yil 3-sentyabr.
  170. ↑ „The Orlando Sentinel 11 Feb 1977, page 48“ (en). Newspapers.com. 2022-yil 3-sentyabrda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2022-yil 3-sentyabr.
  171. ↑ „Former President's son to fight for TMC“. The Economic Times. 2022-yil 3-sentyabrda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2022-yil 3-sentyabr.
  172. ↑ „Former President Fakhruddin Ali Ahmed's son files nomination“. Business Standard India. Press Trust of India (2014-yil 31-mart). 2022-yil 3-sentyabrda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2022-yil 3-sentyabr.
  173. ↑ „Justice Badar Durrez Ahmed“. Kashmir Life (2018-yil 22-mart). 2022-yil 3-sentyabrda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2022-yil 3-sentyabr.
  174. ↑ Sharma. „May the Force be with you! Justice Badar Durrez Ahmed bids farewell to Delhi HC [Read speech“] (en). Bar and Bench - Indian Legal news. 2023-yil 9-iyulda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2022-yil 3-sentyabr.
  175. ↑ „Salute to the President Fakhruddin Ali Ahmed | Films Division“. filmsdivision.org. 2021-yil 11-iyunda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2021-yil 11-iyun.
  176. ↑ „Commemorative Postage Stamps of India“. postagestamps.gov.in. India Postage Stamps. 2018-yil 23-noyabrda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2022-yil 3-sentyabr.
  177. ↑ „Commemorative Stamps“. India Post. 2022-yil 3-sentyabrda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2022-yil 3-sentyabr.
  178. ↑ „Fakhruddin Ali Ahmad Teachers' Training College: About Us“. www.faattc.in. 2022-yil 3-sentyabrda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2022-yil 3-sentyabr.
  179. ↑ „BJP's Pasmanda Move Pushes Muslim Politics To A New Moment“ (en). Outlook (2022-yil 18-avgust). 2022-yil 3-sentyabrda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2022-yil 3-sentyabr.
  180. ↑ „List of achievements of the Raisina Hill occupants - Rajendra Prasad (1950 - 1962)“. The Economic Times. 2022-yil 14-iyulda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2022-yil 3-sentyabr.
  181. ↑ „Agriculture scientists get ICAR's national award“ (en-IN). The Hindu (2021-yil 16-iyul). 2023-yil 8-iyulda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2022-yil 6-sentyabr.
  182. ↑ Habib, Haroon. „Bangladesh honour for Indians who helped in its liberation“ (en-IN). The Hindu (2013-yil 6-oktyabr). 2022-yil 3-sentyabrda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2022-yil 3-sentyabr.

Adabiyotlar

[tahrir | manbasini tahrirlash]
 Vikiomborda Faxruddin Ali Ahmad
haqida turkum mavjud
Vikiiqtibosda Faxruddin Ali Ahmadga tegishli iqtiboslar mavjud.
  • Faxruddin Ali Ahmad, M. A. Naidu tomonidan, 1975-yil
  • Faxruddin Ali Ahmad, Attor Chand. Pub. Vatan, 1975-yil.
  • Prezident Faxruddin Ali Ahmadning nutqlari, Hukumat Axborot va radioeshittirish vazirligi nashrlar boʻlimi. Hindiston, 1980-yil.
  • Faxruddin Ali Ahmad bilan oʻn bir yilim, FAA Rehmaney tomonidan. S. Chand, 1979-yil.
"https://uz.wikipedia.org/w/index.php?title=Faxruddin_Ali_Ahmad&oldid=5314380" dan olindi