Kontent qismiga oʻtish

Ibn Qoyyim al-Javziya

Vikipediya, ochiq ensiklopediya
Ibn Qoyyim al-Javziya
Shaxsiy maʼlumotlar
Tavalludi 29-yanvar 1292-yil (hijriy 691-yil)
Vafoti 15-sentyabr 1350-yil(1350-09-15)
(58 yoshda) (hijriy 751-yil)
Damashq, Mamluklar davlati (hozirgi Suriya)
Dini Islom
Era Islom oltin davri
Hudud Shom
Yurisprudensiya Hanbaliylik
Asosiy qiziqish(lar)i Fiqh, aqida, hadis, zohidlik
Kasbi Ulamo, faqih, muhaddis

Ibn Qoyyim al-Javziya (toʻliq ismi: Abu Abdulloh Shamsiddin Muhammad ibn Abu Bakr ibn Ayub ibn Saʼd ibn Har az-Zuaʼi ad-Dumshashiy al-Hanabliy; (1292-yil 29-yanvar – 1350-yil 15-sentyabr; hijriy 691-yil – 751-yil) – faqih, hadis olimi, tarjimon, mujtahid musulmon olimi va hijriy VIII asrning birinchi yarmidagi hanbaliy mazhabining koʻzga koʻringan imomlaridan biri hisoblanadi.

Ibn al-Qoyyim hanbaliy mazhabida oʻsgan. Uning otasi „Abu Bakr ibn Ayub Az-Zariy“ „Javziya hanbaliy mazhabi“ning mudiri boʻlib, katta boʻlib, shayx Ibn Taymiya bilan aloqada boʻlgach, uning ilmiy hayotida oʻzgarishlar yuz berdi. U oʻz ijtihodi orqali fatvolar berib hanbaliy mazhabidagi turli masalalarni ochiqlagan olimdir. Oʻz ijtihodlarida sunnat, keyin sahobalarning fikrlari va salaflarning taʼsiriga koʻra fikr bildirgan. Ulamolar uni mujtahidlardan deb bilishgan.

Ibn al-Qoyyim hijriy 691-yilda (milodiy 1292-yilga toʻgʻri keladi) tugʻilgan. U Damashq shahrida ulgʻayib, yoshligidan ilm izlashga kirishgan. U koʻplab shayxlardan turli ilmlarni oʻrgangan. Ibn Taymiya shayxlarining eng koʻzga koʻringanlaridan biri edi. U bilan hijriy 712-yil (1313 yilda) uchrashgan, keyinchalik 728- (1328-) yil vafotigacha u bilan birga boʻlgan. U bilan oʻtkazgan vaqt mobaynida undan koʻp ilm oldi, taʼlimotini kengaytirdi, uni qoʻllab-quvvatladi, kitoblarini takomillashtirdi. U bilan 17 yil birga yashadi. Ibn Qoyyim al-Javziya hijriy 743- yilda „Javziyya maktabi“da imomlikka kirgan va „Sadriyan maktabi“da dars bergan.

Ibn Qoyyim shayxning qabrlarini ziyorat qilishi tufayli, Amir bilan sayohat qilishni rad etgani uchun hijriy 726-(milodiy 1326-yil) Shaʼbon oyida Ibn Taymiya bilan birga qamoqqa tashlangan va ancha vaqt kuch bilan ushlab turilgan. Keyinchalik shu tufayli sogʻligda koʻplab muammolar paydo boʻlgan. U hijriy 728-yil zilhijja oyining 20- kunida ozod qilindi, bu vaqtda Ibn Taymiya vafot etgandi. Tarixchilar u zot qozilar bilan muammolarga duch kelganini, jumladan, hijriy 746- yilning robiyul avval oyida tahlilchisiz otlar oʻrtasida poyga oʻtkazish joiz degan fatvosi tufayli koʻplab muammolar vujudga kelgan. Bir soʻz bilan uchta taloq bir taloq hisoblanadi, degan fatvosi tufayli qozilar bilan ham muammolarga duch kelgan. Hijriy 751-yil 13 rajabda oltmish yoshida vafot etdi va Damashqdagi Bob as-Sagʻir qabristoniga dafn qilindi.

Ibn al-Qayyim taʼlimotida Ibn Taymiyaning usulidan foydalangan. Usul al-fiqh, uning kelib chiqishi, hadis terminologiyasi va boshqa masalalarda ham alohida fikrlarga ega edi. U nasriy sheʼrlari bilan bir qatorda aqida, fiqh , tafsir, taʼrif, nahvga oid asarlari bilan mashhur.

Ibn Qayyim al-Javziya oʻz davrida katta mujtahid imomlar qatoridan boʻlib koʻplab shogirtlar yetishtirgan, u kishining koʻplab usullari keng miqiyosda foydalanilgan. Uning taʼsiri keyinchalik islom olamining asosiy yerlarida shayxi Ibn Taymiya taʼlimoti kabi ahamiyatga ega boʻldi. Hijriy XII asrda paydo boʻlgan Muhammad ibn Abdulvahhob harakati Ibn Taymiya daʼvatining davomi hisoblanadi. Muhammad ibn Abdulvahhob uning ilmiy qarashlarini davom ettirib koʻplab talabalarni oʻziga jalb qilgan. Uning kitoblariga va Ibn al-Qoyyim kitoblarining nashr ettirib, mamlakat boʻyicha tarqtilishiga ham koʻp harakat qilgan. Hindiston yarim orolida ham ularning kitoblarining taʼsiri koʻplab ilm talabalarida namoyon boʻldi va ularning kitoblari u yerdagi olimlar tomonidan nashr etildi.

Oilasi

[tahrir | manbasini tahrirlash]

Uning ismi va nasli

[tahrir | manbasini tahrirlash]
Ibn al-Qayyimning otasi Abu Bakr Qayyim al-Javziya undan diniy farz ilmini oʻrgangan.

U:"Al -Zari’i Zaraa (bugungi kunda Izroʻi deb ataladi), keyin Al-Dimashqi Al-Hanbaliy shahridan[1][2][3][4]. Siddiqxon al-Qunujiyning „Toj kiygan toj“ kitobida, nasli „Ad-Dari“dan ekanini keltiradi[5]. Bakr ibn Abdulloh Abu Zayd esa bu xato, balki meʼyorlashtirishdir, deb taʼkidlagan.Ibn Kasir Al-Dimashqiyning "Al-bidoya val-nihoya" kitobida kelganga maʼlumotga koʻra, otasi „Zariy“ naslidan boʻlgan[6] Abu Zayd ham bu xato ekanligini taʼkidlaydi va ehtimol bu normallashtirish deb hisoblaydi[7].

Shamsiddin Muhammad Ibn Qoyyim al-Javziya unvoni bilan mashhur boʻlib, u qisqartmasi Ibn al-Qoyyim deb ataladi. Tarjimai hol olimlarining kitoblari uning bu ism bilan mashhur boʻlishiga otasi Abu Bakr boʻlganligi sabab boʻlgan, degan fikrga qoʻshiladilar. Ayyub az-Zariy bir muddat Damashq shahrida joylashgan „Javziyya maktabi“ning mudiri boʻlgan va u „Qayyim al-Javziya“ deb atalgandan keyin mashhur boʻlgan va uning avlodlari undan keyin shu nom bilan mashhur boʻlgan. Uning tarjimonlari, shu jumladan shogirdlari ham bu ismni „Ibn Qoyyim al-Javziya“ deb ishlatishgan. Ular orasida Ibn Rajab al-Hanbaliy, as-Safdiy , Ibn Kasir va az-Zahabiy bor. Uning ismining qisqartmasi Ibn Al-Qoyyim bugungi kunda keng tarqalgan va eng mashhurdir. U Ibn Hajar al-Asqaloniy va Jaloliddin as-Suyutiy kabi olimlar bilan yaxshi tanish edi[6][8].

„Al-Qayyim“ oilasi ziyolilar oilasi edi. Uning otasi Abu Bakr ibn Ayyub ibn Saad Az-Zariy Damashqdagi „Al-Javziya maktabi“ning mudiri boʻlib, oʻgʻli Ibn al-Qoyyim dastlabki diniy bilimlarni oʻz otasidan oʻzlashtirgan. Uning ukasi Abu al-Faraj Zayniddin Abdurrahmon ibn Abu Bakr ibn Ayub az-Zoriy hijriy 693-yilda tugʻilgan boʻlib, u akasi Ibn al-Qayyimdan ikki yosh kichik edi. U ham olim edi va Ibn Rajab uning shogirdlaridan boʻlib, oʻzining shayxi soʻnggi roviylardan rivoyat qilgan kamyob kishilardan edi. Shuningdek, uning oilasidan jiyani Imodaddin Abu al-Fidoʻ Ismoil bin Zayniddin Abdurrahmon boʻlib, u amakisi Ibn al-Qoyyim vafotidan soʻng undan meros qolgan kutubxonaning koʻp qismini qoʻlga kiritgan, u 799-yilda vafot etgan. Tarjimonlik qilgan oʻgʻillari orasida oʻgʻli Sharofiddin va Jamoliddin Abdulloh olim va notiq boʻlgan, otasi vafotidan keyin sadr maktabida dars bergan, 756-yili 33 yoshida vafot etgan. Oʻgʻli Burhoniddin Ibrohim fatvolar bergan mujtahidlardan boʻlib, sadr maktabida dars bergan. Vafoti hijriy 767-yil[9][10].

Tugʻilishi

[tahrir | manbasini tahrirlash]

Tarjimai hol olimlari Ibn al-Qayyim 691-hijriy (1292-milodiy) yilda tugʻilgan, degan fikrga qoʻshiladilar va u oʻzining " Al-Vafi Bal-Vafiyat " kitobida oʻzining aniq tugʻilgan sanasini " Salahaddin as-Safodiy " deb koʻrsatgan. Shuning uchun u 1292 yil 28 yanvarga toʻgʻri keladigan hijriy 691 yil Safar oyining 7- kunida tugʻilganligini koʻrsatdi[11]. Undan keyin " Ad-Dovudiy ", [12], " Jaloliddin As-Suyutiy "[13] va " Ibn Tagʻriy Bardiy ". [14] kabi asarlarda ham shu sana koʻrsatilgan.

Ibn Qayyum koʻplab manbaalarda Izra shahrida tugʻilganliklari haqida maʼlumotlar keltirilgan. Ammo, ayrim tarixchi olimlar uning tugʻilgan yeri Damashq ekanligini takidlashgan.

Uning ilmga boʻlgan talabi va uning ustozlari

[tahrir | manbasini tahrirlash]

Ibn al-Qayyim erta yoshda, xususan, tarixchilar taʼkidlaganidek, yetti yoshida ilm izlay boshlagan[15]. U koʻp shayxlardan, jumladan, otasi Abu Bakr ibn Ayyub dastlabki ilmlarni olgan Ibn Abdul Daim va Ahmed ibn Abdul kabi olimlardan saboq olgan. Halim Ibn Taymiyadan Tafsir, Hadis, Fiqh, nizom va ikki asos: (Usulud din va Usul al-fiqh) va nutq ilmini oʻrgangan. Damashqda ibn Taymiyadan vafot etgunga qadar (728- (1328-) yili vafot etgan) oʻn yetti yil davomida dars olgan. Ibn Taymiyaning valisi shunday degan: "Unga yoshi hali kichiklik vaqtidan bobosi al-Majdning muharriridan, „al-Mahsul“dan va „al-Ahkom“ kitoblaridan oʻqib berardi. as-Saif al-Amidiy tomonidan yozilgan kitoblarni va qirq hadis (Arbayina) va al-Mus’haldan va boshqa koʻplab asarlarini oʻqib berardi."[16]

U juda erta yoshida, olti-etti yoshida Ahmad bin Abdurrahmon an-Nabulsiydan qilingan rivoyatlarni eshitib yodlagan. Kamoliddin Ahmad ibn Muhammad ibn ash-Shiroziydan usul fanlarini oʻzlashtirgan. Zamonasini mujtahid olimlaridan boʻlgan Al-Majd al-Harroniydan ilm eshitib, undan fiqh ilmini oʻrgandi, unga " Muxtasar Abu al-qosim al-Xarqiy "ni va Ibn Qudomaning „ Al-Muqni ’“ kitoblarini oʻqib, keyinchalik yodlab topshirdi va undan saboq oldi. Ibn Qudomaning „Ar-Ravda“ asarini qolgan kitoblarga nisbatan mukammalroq oʻzlashtirdi. Va u Ismoil Abi Al-Fida bin Yusuf bin Maktum Al-Qaisi, Ayyub Zayniddin bin Niʼma al-Kahhal, Al-Bahoa bin Asaker va Al-Hakim Sulaymon Taqi Al-samiyadan qolgan jild kitoblarni oʻzlashtirdi. Ad-Din ibn Hamza ibn Qudama al-Maqdisiy, Sharofiddin ibn Taymiya, Aladdin al-Kindi al-Vadadan fiqh ilmini oʻrgangan. U arab va fiqh ilmini Muhammad Shamsiddin ibn Abu Fath al-Baalbakiydan oldi. Uning koʻplab masalalari va tanlovlarida, " Jamoliddin al-Moziy " va Ibn al-Qayyim koʻplab kitoblarida, xususan, hadis va roviylarda unga tayanib, undan iqtibos keltirganlar. Uni: „shayximiz“ va u „Muhammad ibn Usmon al-Xaliliy“ mujtahid olim deb ulugʻlashgan[17].

Uning tarjimai holi

[tahrir | manbasini tahrirlash]

Unga oʻrgatish

[tahrir | manbasini tahrirlash]

Ibn al-Qayyimning tarixini oʻrgangan olimar „Javziya mazhabi“da uning imomlik qilganliklarini zikr qiladilar. Ibn Kasir u haqida: „U Javziyaning imomi va u qadriyatlarining farzandi“, deydi. Ibn Kasir ham 736-hijriy yil voqealari, Ibn al-Qayyimning Damashqdagi masjiddagi xutbasi haqida rivoyat qilib shunday deydi: „Rajab oyi kirishidan avval Najm al-Masjidda juma namozi oʻqildi. Unda imom Shayx Shamsiddin ibn Qayyim Javziya vaʼz qildi.“[18] Ibn Badron Ibn al-Qayyimning birinchi boʻlib unga vaʼz qilganligini eslatib oʻtadi[19].

Ibn Qayyumning hayot faoliyatini oʻrgangan tarixchilarni keltirishicha hayotining aksar qismini muallimlikda oʻtkazganligi haqida aytarli maʼlumotlar keltirilmagan, faqat uning shogirdi Ibn Rajabning taʼlimoti shayxi Ibn Taymiya, Al-Hadiy va boshqalarning ustozligidan boshlanganligini eslatib oʻtgan[20].

Bir qator tarixchilar, jumladan uning shogirdlari Ibn Kasir, Ibn Rajab[20] va Az-Zahabiylar Ibn Qayyim Sadriya maktabida tahsil olganliklari haqida maʼlumot beradilar. 743-hijriy Ibn Ayyub az-Zoriy, al-Javziya imomi[21] Hofiz as-Saxoviyning xabar berishicha, Ibn al-Qayyim imomlarga foyda keltirgan va turli joylarda tahsil olgan[22].

Ibn Taymiya bilan aloqasi

[tahrir | manbasini tahrirlash]
Ibn al-Qayyim hijriy 712 / 1313 yildan boshlab 728 / 1328 yil vafotigacha oʻz shayxi Ibn Taymiyaga ergashdi.

Ibn Taymiya Ibn al-Qayyimga katta taʼsir koʻrsatdi va u uning madaniyati va taʼlimotining shakllanishiga katta yordam berdi. Ibn Taymiya Misrdan Damashqqa qaytgan yil ular yaqindan tanishishdi, keyinchalik Ibn al-Qayyim uning kengashiga qoʻshildi, to 728 hijriy / 1328 milodiy vafotigacha undan koʻp ilm oldi, dunyoqarashini kengaytirdi. Uning taʼlimotini qoʻllab-quvvatladi va kitoblarini takomillashtirdi va u bilan aloqada boʻlgan davri taxminan oʻn etti yil edi. Ibn Hajar Asqaloniy bu borada shunday deydi: "U oʻz kitoblarini, yaʼni Ibn Taymiyaning kitoblarini takomillashtirish va ilmini yoyish va koʻp gaplarida uni qoʻllab-quvvatlagan zotdir. Ibn Kasir esa Ibn al-Qayyim rivoyat qilgan hadislarida shunday deydi: „U olti yuz toʻqson birinchi yilida tugʻilgan, hadisni eshitgan va ilm bilan ishlagan, turli ilmlarda, xususan, aqida ilmida ustun boʻlgan. Tafsir, hadis va ikki asl ilmlarda ham koʻplab bilimlarni egallagan edi. Toki Shayx vafot etguncha va undan yetarli ilm oldi va koʻplab sanʼatlarda shuning oʻz sohasida yagona boʻldi“[23].

يا قوم والله العظيم نصيحة

من مشفق وأخ لكم معوان

جربت هذا كله ووقعت في

تلك الشباك وكن ذا طيران

حتى أتاح لي الإله بفضله

من ليس تجزيه يدي ولساني

حبر أتى من أرض حران فيا

أهلا بمن جاء من حران

فالله يجزيه الذي هو أهله

من جنة المأوى مع الرضوان

أخذت يداه يدي وسار فلم يرم

حتى أراني مطلع الإيمان

ورأيت أعلام المدينة حولها

نزل الهدى وعساكر القرآن

ورأيت آثارا عظيما شأنها

محجوبة عن زمرة العميان


Ibn Taymiya bilan yaqin aloqada boʻlgani, uning taʼlimotini qoʻllab-quvvatlagani va unga amal qilgani uchun Ibn al-Qayyim koʻp tazyiqlarga uchradi. U Ibn Taymiyaning fikrlarini qoʻllab-quvvatlagan va targʻib qilgan, keyinchalik shuning oqibatida zindonga tashlangan[24]. Ibn Taymiya vafot etgab zindondalik vaqti ham u bilan birga edi, Ibn Hajar esa uni xoʻrlab, tuya ustida qiynoqqa solganidan soʻng hibsga olingani va faqat Ibn Taymiya vafotidan keyin ozod qilinganini zikr qiladi[25].

Bakr ibn Abdulloh Abu Zayd aytadilar: „ Ibn Qayyumning toliblik davrida Shayxi Ibn Taymiya bilan qilgan bahslari, bergan savollari ularga berilgan javoblar yigʻilib bir jild kitob qilinganda edi, u bebaho manfaatlar va ilm nozikliklari bilan toʻldirilgan goʻzal jildda chiqqan boʻlar edi. Xudo biladi.“[25]

Qabrlarni ziyorat qilish uchun sayohat qilish masalasi

[tahrir | manbasini tahrirlash]

Ibn al-Qayyim Ibrohim paygʻambar (Xevron) qabrini ziyorat qilish joiz emasligini takidlab aytganligi uchun zindonga tashlanadi. Imomi Zahabiy shunday degan: „U bir muddat zindonda boʻldi va janoblarga egarni inkor qilgani uchun zarar koʻrdi“[26]. Ayrim tarixchilar bu qamoqxona voqeasini u oʻz shayxi Ibn Taymiya bilan bir yerda boʻlishni istaganinuchun amalga oshirganligininaytishadi[27]. Ibn Qoyyim hijriy 726- yilda Shaʼbon oyining 16- kunida hibsga olindi. Shaʼbon oyining oʻrtalarida Shofeʼiy qozilari qozisi bir guruh sahobalarini Al-azharga qamoqqa tashlashni buyuradi[28]. Ibn al-Qayyimning qamoqqa olinishi sababi Ibn Taymiyaning qamoqqa olingani bilan bir xil edi, shuning uchun u qasrda uning yoniga qamalgan edi, lekin ular alohida xonalarga joylashtirilgan edi[29].

Taqiiddin al-Maqriziy bu voqea haqida gapira turib Ibn Qayyum hibislanishidan avval qattiq kaltaklanganligini aytadi: "Dushanba kuni shabon oyining oltinchisi – hijriy 726-yil Taqi al- Din Ahmad ibn Taymiya va u bilan birga uning ukasi Zayniddin Abdurrahmon Damashq qal’asiga qamalganlar. Shamsuddin Muhammad ibn Abu Bakr ibn Qayyim al-Javziya esa Damashqdagi targʻibotlari tufayli kaltaklanib, hibisga olingach esa u kishiga koʻp tuhmat qilindi. Buning sababi: Ibn Qayyim al-Javziya Quddusda shafoat va paygʻambarlarga iltijo qilish masalasida soʻzlagan va Paygʻambarimiz masjidini niyat qilmay, faqat moʻtabar qabr niyatini inkor qilgan. Ibn Taymiya uch taloq masalasi haqida shunday degan edi: „Ajrim bir taloq bilan boʻlmaydi“, Ibn Qayyumning bu fatvosidan soʻng Shom ulamolari unga qarshi turishdi, oradan ancha vaqt oʻtgach Ibn al-Qayyimdagi haram kitoblari yetib kelgach, bu haqida batafsil bayon qildilar. Taymiya va uning hamrohi Ibn al-Qayyim sultonga, bu haqida radiyya bilan chiqdi, shundan soʻng koʻplab imomlar Ibn Taymiya va uning hamrohiga juda ham yomon munosabatda boʻlishdi. Bu voqealardan soʻng sulton u ikkisini zindonband qilishga buyurdi[30]. Ibn Qayyim Ibn Taymiya vafotidan keyin ozod qilindi, buning sababi Ibn Taymiyaning 728-yil Zulqaʼda oyining 20-kunida qal’adagi zindonida vafot etganligidir. Hijriy[31] Ibn al-Qayyim Zulhijja oyining 20-kuni seshanba kuni ozodlikka chiqdi[32].

Tanlov masalasi tahlil qilinmagan

[tahrir | manbasini tahrirlash]

Ibn Al-Qayyim tahlilchisiz otlar bellashuvi kabi musobaqalarni oʻtkazilishiga ruhsat berish haqida fatvo bergandan soʻng, As-Sabkiy buni inkor etdi. Ibn Hajar Asqaloniy bu fatvo tufayli unga As-Sabkiy va boshqalar bilan nohush voqealar sodir boʻlganini va bu muammolardan soʻng Ibn Qayyum bu fatvodan qaytganini zikr qiladi va u shunday dedi: „Qozilar Rabi`ul-avval oyida, yaʼni hijriy 746-yil As-Subkiy undan chiqargan fatvosini bekor qilishini soʻradi. Musobaqa tahlilchisiz oʻtkazilishi koʻpchilik yuqori tabaqa vakillarini bezovta qila boshlagandan soʻng, jismoniy tazyiqlar oʻtkazilib fatvoni bekor qilinishiga erishdilar, keyinnchalik esa uni va muhokama masalasini rad etishdi[33]“.

Ibn Kasir bu voqeani aytib berdi va Ibn al-Qayyim bu borada oʻz shayxi Ibn Taymiyaning fikriga koʻra fatvo berganliklari va Ibn Taymiya fikrini tasdiqlovchi ish daftarini tuzganligidan dalolat beruvchi maʼlumotlarni aytib oʻtdilar. Fatvolar Ibn Taymiyaga nisbat berilmasdi, shuning uchun ular bu uning gapi ekanligiga ishonishdi[34] Ibn Kasir hijriy 746-yilda sodir boʻlgan voqealarda shunday deydi: „Va musobaqada tahlil qiluvchining holati haqidagi soʻzlari bor edi. Sababi, Shayx Shamsiddin ibn Qayyim al-Javziy bundan oldin unda ish kitobini tuzib, Shayx Taqiiddin ibn Taymiya bu boradagi ishlarni qoʻllab-quvvatlagan, keyin bir guruh turklar bu haqda fatvo berishgan ammo, unga nisbat bermagan. Shayx Taqiiddin Ibn Taymiyaga, kimki uni aytdi, deb oʻylasa va bu toʻrt imomga zid boʻlsa, uni rad etadi. Vaziyat Shayx Shamsuddin Ibn Qayyim al-Javziyyaning jamoatchilik fikriga qoʻshilib ketganini koʻrsatdi[35]“.

Bakr ibn Abdulloh Abu Zayd oʻzining fatvosidan qaytganiga shubha bilan qaradi: "Tekshirish masalasi koʻrib chiqilmoqda, shuning uchun u isbotlanishi kerak va Alloh taolo menga buning inkor yoki tasdiq boʻlsin, dalil berishiga umid qilaman. " [36] Hozirda baʼzi boshqa tarixchilar ham buni zikr qilib, u zotning " Olamlar Parvardigori haqida imzo qoʻyuvchilarni xabardor qilish " kitobida bu masalani eslatib oʻtganliklarini va u oʻz fikridan qaytganini tilga olmaganliklarini dalil bilan qayd etishgan. [34][37]

Bir soʻzda uchta taloq masalasi

[tahrir | manbasini tahrirlash]
Damashq shahridagi Ibn Qayyim al-Javziya qabri.

Ibn al-Qayyim „Bir soʻz bilan uchta taloq bitta taloq hisoblanadi“ degan fatvo chiqargan. Ad-Din as-Subkiy va boshqalar[38]. Ibn Kasir shu sababli unga nima boʻlganini tushuntirmadi va uning taloq masalasidagi fatvosi qozilar bilan muammoga sabab boʻlganini tasdiqlovchi narsa Ibn Kasirning Subkiy va Ibn roziyallohu anhu oʻrtasida boʻlgan yarashuv haqida rivoyat qilgani haqida aytgan. Ibn Kasir aytadi: "Bosh qozi Taqiiddin al-Subkiy bilan Shayx Shamsiddin ibn Qayyim oʻrtasida murosa boʻldi. al-Javziyya, arablar podshohi shahzoda Sayfiddin ibn Fadl qoʻlida bosh qozi bogʻida va u taloq masalasida koʻp fatvolari uchun tanbeh oldi[39][40].

Vafoti

[tahrir | manbasini tahrirlash]

Ibn al-Qayyim hijriy 751- yilda rajab oyining 13- payshanbasiga oʻtar kechasi shom azoni vaqtida vafot etgan, vafot etganida oltmish yoshda edi, degan fikrga tarjimai hol mualliflari ham rozi boʻlishgan. Buni tarjimonlar Ibn Rajab[41], Ibn Kasir[23] va Ibn Hajar al-Asqaloniy zikr qilganlari haqida yozishgan[42].

Boshqa tarjimonlar boshqa sanani aytishgan. Masalan, Hoji Xalifa oʻzining „Kitob va sanʼat nomlari haqida taxminlar vahiysi“ kitobida Ibn al-Qayyimning „Qur’on hikmatlari“ kitobini tilga olib, hijriy 754-yilda yozib qoldirgan. Kitobning boshqa joylarida hijriy 751-yilda qayd etilgan[43]. Bakr Abu Zayd bu borada xato qilganini aytadi. As -Safforiniy oltmish ikki yoshda ekanligini, Bakr ibn Abdulloh Abu Zayd esa toʻgʻri qarash oltmishinchi hijriy yil ekanini taʼkidlaganlar[44].

Ertasi kuni peshin namozidan soʻng " Umaviylar " masjidida, soʻngra „Jarrah“ masjidida namoz oʻqildi. Janozasida odamlar gavjum boʻldi. Ibn Kasir aytadi: "Janozasi toʻla edi, Alloh taolo oʻz rahmati bilan siylasin. Uning tobutini koʻtarish uchun odamlar toʻplanib ketishdi. Damashqda, Bob as-Sagʻir qabristonida onasi bilan dafn etilgan[45].

Va oʻlimidan biroz vaqt oldin u kishi tushida shayxlari Ibn Taymiyani koʻrganligi va undan oʻz maqomi, yaʼni Ibn Taymiyaning maqomi haqida soʻragani va u zotning yuqorida nozil boʻlganini aytdilar. Shunda u ulamolardan birining ismini zikr qildi va unga dedi: "Siz unga qoʻshilishga oz qoldi, lekin siz Ibn Xuzayma toifasidansiz[46].

Uning shaxsiyati va xususiyatlari

[tahrir | manbasini tahrirlash]

Dinga bo'lgan ishtiyoq, tavba qilish, mag'firat so'rash, Xudoga etishmaslik va Unga sinish va Uning qo'llari oldida Uning ostonasida otilishdir. Men Qur'on va Sunnatning ma'nolarini va iymon haqiqatlarini undan ko'ra ko'proq bilmayman va u gunohlardan ma'sum emas, lekin uning unga o'xshaganini ko'rmaganman

— Ibn Rajab, كر بن عبد الله أبو زيد كتاب ابن قيم الجوزية حياته آثاره موارده

Uning kitoblarga qiziqishi

[tahrir | manbasini tahrirlash]

Ibn al-Qayyim tarjimasi manbalarida uning katta kutubxonaga ega boʻlgunga qadar kitoblarni yaxshi koʻrishi va ularni toʻplashi bilan mashhurligi haqida soʻz boradi. Ibn Kasir aytadi: „U olimlar oʻndan bir qismini toʻplashga erisholmagan kitoblarni oldi.“ Ibn Rajab aytadilar: „U ilmni juda yaxshi koʻrar edi. . . Va kitob olishni yoqtiardi va boshqalarga nasib etmagan kitoblarni olishga muyassar boʻlgan.“ Ibn Hajar al-Asqaloniy aytadi: „U kitob yigʻish vasvasasiga tushdi va son-sanoqsiz kitoblar yigʻdi.“ Ibn al-Qayyim juda katta kutubxonani tark etgan va Ibn Hajar uning oʻlimidan keyin ham farzandlari oʻzlari uchun tanlagan narsalardan tashqari undan abadiy sotishda davom etganliklarini eslatib oʻtadi. Uning jiyani Imodaddin Abu al-Fido, Ismoil bin Zaynad-Din Abdurrahmon kitoblarining koʻp qismini qoʻlga kiritgan[47][48].

Taʼlimoti

[tahrir | manbasini tahrirlash]
Nuniya Ibn al-Qayyimdan oyatlar.

Aksariyat tarjimai hollarda Ibn al-Qayyimning mazhabi hanbaliy deb taʼriflanadi, chunki u bu mazhab maktablarida oʻsgan, bundan tashqari uning oilasi unga ergashgan va otasi Abu Bakr az-Zoriy vasiy boʻlgan. „Javziya maktabi“. Ammo Ibn al-Qayyim ulgʻayib, shayxi Ibn Taymiya bilan aloqada boʻlganidan soʻng, uning ilmiy hayotida oʻzgarishlar yuz berdi, bu mazhabni tark etgani maʼnosida emas, balki Kitob va rivoyatdagi dalillar bilan shugʻullana boshladi. Mazhablariga zid boʻlsa ham sunnatga amal qildilar[49],[50].

Va u oʻzining " Olamlar Parvardigorini imzolaganlarning maʼlumoti " kitobida shunday deydi: „Alloh taolo huzuridagi mavqeidan qoʻrqqan muftiy, savol beruvchining oʻzi taqlid qilgan taʼlimotiga koʻra fatvo berishidan ogohlantirsin. Va u bu masalada boshqalarning taʼlimoti uning taʼlimoti va eng toʻgʻri dalildan koʻra koʻproq ehtimoli borligini biladi, shuning uchun rahbariyat uni fatvoga bostirib kirishga majbur qiladi.“ Demak, u Allohga va Uning Rasuliga va soʻroqchiga xoin va unga yolgʻonchi boʻlib, Alloh xoinlarning hiylasini hidoyat qilmas va Islom va uning ahlini aldagan holda kimga duch kelsa, jannatni harom qiladi. Biz ishonganimizdan farqli ravishda eng toʻgʻri taʼlimotni aytib, uni afzal koʻramiz va shunday deymiz: Bu toʻgʻri va unga amal qilish maqsadga muvofiqroqdir va muvaffaqiyat Alloh huzuridadir. " [51][52]

Manbalar

[tahrir | manbasini tahrirlash]
  1. ↑ عبد الرحمن بن أحمد بن رجب الحنبلي. كتاب الذيل على طبقات الحنابلة، الجزء الخامس من سنة 701 إلى سنة 751هـ. الرياض-السعودية: مكتبة العبيكان, 1425هـ/2005م — 170-171-bet. 
  2. ↑ شمس الدين الذهبي. كتاب ذيول العبر في خبر من غبر، الجزء الرابع من سنة 701 إلى سنة 764. بيروت-لبنان: دار الكتب العلمية, 1405هـ/1985م — 155-bet. 
  3. ↑ ابن العماد الحنبلي. كتاب شذرات الذهب في أخبار مَن ذهب، المجلد الثامن من سنة 701 إلى سنة 800هـ. دمشق-سوريا: دار ابن كثير, 1413هـ/1992م — 287-bet. 
  4. ↑ ابن حجر العسقلاني. كتاب الدرر الكامنة في أعيان المائة الثامنة، السفر الثاني. حيدر آباد: دائرة المعارف العثمانية, 1349هـ — 326-bet. 
  5. ↑ محمد صديق حسن خان القنوجي البخاري (المتوفى سنة: 1308هـ/1890م). كتاب التاج المكلل من جواهر مآثر الطراز الآخر والأول. قطر: وزارة الأوقاف والشؤون الإسلامية, 1428هـ/2007م — 409-bet. 
  6. ↑ 6,0 6,1 ابن كثير. كتاب البداية والنهاية-ج14. بيروت-لبنان: مكتبة المعارف, 1410هـ/1990م — 110-bet. 
  7. ↑ بكر بن عبد الله أبو زيد. كتاب ابن قيم الجوزية حياته آثاره موارده. الرياض-السعودية: دار العاصمة — 20-bet. 
  8. ↑ بكر بن عبد الله أبو زيد. كتاب ابن قيم الجوزية حياته آثاره موارده. الرياض-السعودية: دار العاصمة — 23-26-bet. 
  9. ↑ جمال بن محمد السيد. كتاب ابن قيم الجوزية وجهوده في خدمة السنة النبوية وعلومها. المدينة المنورة-السعودية: عمادة البحث العلمي بالجامعة الإسلامية, 1424هـ/2004م — 90 إلى 95-bet.  (Wayback Machine saytida 2018-01-11 sanasida arxivlangan)
  10. ↑ بكر بن عبد الله أبو زيد. كتاب ابن قيم الجوزية حياته آثاره موارده. الرياض-السعودية: دار العاصمة — 38 إلى 40-bet. 
  11. ↑ صلاح الدين الصفدي. كتاب الوافي بالوفيات، الجزء الثاني (محمد بن إبراهيم بن عمر - محمد بن الحسين بن محمد). بيروت-لبنان: دار إحياء التراث العربي, 1420هـ/2000م — 195-bet. 
  12. ↑ الحافظ شمس الدين محمد بن علي بن أحمد الداوودي. كتاب طبقات المفسرين، الجزء الثاني. بيروت-لبنان: دار الكتب العلمية, 1403هـ/1983م — 94-bet. 
  13. ↑ جلال الدين السيوطي. كتاب بغية الوعاة في طبقات اللغويين والنحاة، الجزء الأول. مطبعة عيسى البابي الحلبي, 1384هـ/1964م — 62-bet. 
  14. ↑ ابن تغري بردي. كتاب المنهل الصافي والمستوفى بعد الوافي، الجزء التاسع. القاهرة-مصر: مطبعة دار الكتب والوثائق القومية, 1423هـ/2002م — 241-bet. 
  15. ↑ بكر بن عبد الله أبو زيد. كتاب ابن قيم الجوزية حياته آثاره موارده. الرياض-السعودية: دار العاصمة — 49-bet. 
  16. ↑ صلاح الدين الصفدي. كتاب الوافي بالوفيات، الجزء الثاني (محمد بن إبراهيم بن عمر - محمد بن الحسين بن محمد). بيروت-لبنان: دار إحياء التراث العربي, 1420هـ/2000م — 196-bet. 
  17. ↑ بكر بن عبد الله أبو زيد. كتاب ابن قيم الجوزية حياته آثاره موارده. الرياض-السعودية: دار العاصمة — 161 إلى 178-bet. 
  18. ↑ ابن كثير. كتاب البداية والنهاية-ج14. بيروت-لبنان: مكتبة المعارف, 1410هـ/1990م — 174-bet. 
  19. ↑ عبد القادر بن أحمد بن مصطفى بن عبد الرحيم بن محمد بدران (المتوفى: 1346هـ). كتاب منادمة الأطلال ومسامرة الخيال, الثانية, بيروت-لبنان: المكتب الإسلامي, 1985م — 376-bet.  (Wayback Machine saytida 2018-01-09 sanasida arxivlangan)
  20. ↑ 20,0 20,1 عبد الرحمن بن أحمد بن رجب الحنبلي. كتاب الذيل على طبقات الحنابلة، الجزء الخامس من سنة 701 إلى سنة 751هـ. الرياض-السعودية: مكتبة العبيكان, 1425هـ/2005م — 173-174-bet. 
  21. ↑ ابن كثير. كتاب البداية والنهاية-ج14. بيروت-لبنان: مكتبة المعارف, 1410هـ/1990م — 202-bet. 
  22. ↑ بكر بن عبد الله أبو زيد. كتاب ابن قيم الجوزية حياته آثاره موارده. الرياض-السعودية: دار العاصمة — 67-bet. 
  23. ↑ 23,0 23,1 ابن كثير. كتاب البداية والنهاية-ج14. بيروت-لبنان: مكتبة المعارف, 1410هـ/1990م — 234-bet. 
  24. ↑ عوض الله حجازي. كتاب ابن القيم وموقفه من التفكير الإسلامي. مصر: مجمع البحوث الإسلامية, 1392هـ/1972م — 40-41-bet. 
  25. ↑ 25,0 25,1 بكر بن عبد الله أبو زيد. كتاب ابن قيم الجوزية حياته آثاره موارده. الرياض-السعودية: دار العاصمة — 136-137-bet. 
  26. ↑ محمد بن أحمد بن عثمان بن قايماز الذهبي شمس الدين أبو عبد الله. المعجم المختص بالمحدثين, الأولى, الطائف-السعودية: مكتبة الصديق, 1408هـ/1988م — 269-bet. 
  27. ↑ جمال بن محمد السيد. كتاب ابن قيم الجوزية وجهوده في خدمة السنة النبوية وعلومها. المدينة المنورة-السعودية: عمادة البحث العلمي بالجامعة الإسلامية, 1424هـ/2004م — 131-bet.  (Wayback Machine saytida 2018-06-25 sanasida arxivlangan)
  28. ↑ ابن كثير. كتاب البداية والنهاية-ج14. بيروت-لبنان: مكتبة المعارف, 1410هـ/1990م — 123-bet. 
  29. ↑ عبد الرحمن بن أحمد بن رجب الحنبلي. كتاب الذيل على طبقات الحنابلة، الجزء الخامس من سنة 701 إلى سنة 751هـ. الرياض-السعودية: مكتبة العبيكان, 1425هـ/2005م — 173-bet. 
  30. ↑ أحمد بن علي بن عبد القادر العبيد المقريزي. كتاب السلوك لمعرفة دول الملوك، الجزء الثالث. بيروت-لبنان: دارالكتب العلمية, 1418هـ/1997م — 89-bet. 
  31. ↑ ابن كثير. كتاب البداية والنهاية-ج14. بيروت-لبنان: مكتبة المعارف, 1410هـ/1990م — 140-bet. 
  32. ↑ جمال بن محمد السيد. كتاب ابن قيم الجوزية وجهوده في خدمة السنة النبوية وعلومها. المدينة المنورة-السعودية: عمادة البحث العلمي بالجامعة الإسلامية, 1424هـ/2004م — 128-bet.  (Wayback Machine saytida 2018-06-25 sanasida arxivlangan)
  33. ↑ ابن حجر العسقلاني. كتاب الدرر الكامنة في أعيان المائة الثامنة، السفر الثالث. حيدر آباد: دائرة المعارف العثمانية, 1349هـ — 402-403-bet. 
  34. ↑ 34,0 34,1 جمال بن محمد السيد. كتاب ابن قيم الجوزية وجهوده في خدمة السنة النبوية وعلومها. المدينة المنورة-السعودية: عمادة البحث العلمي بالجامعة الإسلامية, 1424هـ/2004م — 129-bet.  (Wayback Machine saytida 2018-01-10 sanasida arxivlangan)
  35. ↑ ابن كثير. كتاب البداية والنهاية-ج14. بيروت-لبنان: مكتبة المعارف, 1410هـ/1990م — 216-bet. 
  36. ↑ بكر بن عبد الله أبو زيد. كتاب ابن قيم الجوزية حياته آثاره موارده. الرياض-السعودية: دار العاصمة — 70-bet. 
  37. ↑ أبي عبد الرحمن عبد المجيد جمعة الجزائري. كتاب القواعد الفقهية المستخرجة من كتاب إعلام الموقعين للعلامة ابن قيم الجوزية (رحمه الله). دار ابن القيم - دار ابن عفان, 1421هـ — 48-bet. [sayt ishlamaydi]
  38. ↑ ابن كثير. كتاب البداية والنهاية-ج14. بيروت-لبنان: مكتبة المعارف, 1410هـ/1990م — 235-bet. 
  39. ↑ ابن كثير. كتاب البداية والنهاية-ج14. بيروت-لبنان: مكتبة المعارف, 1410هـ/1990م — 233-bet. 
  40. ↑ جمال بن محمد السيد. كتاب ابن قيم الجوزية وجهوده في خدمة السنة النبوية وعلومها. المدينة المنورة-السعودية: عمادة البحث العلمي بالجامعة الإسلامية, 1424هـ/2004م — 130-131-bet.  (Wayback Machine saytida 2018-01-11 sanasida arxivlangan)
  41. ↑ عبد الرحمن بن أحمد بن رجب الحنبلي. كتاب الذيل على طبقات الحنابلة، الجزء الخامس من سنة 701 إلى سنة 751هـ. الرياض-السعودية: مكتبة العبيكان, 1425هـ/2005م — 176-bet. 
  42. ↑ ابن حجر العسقلاني. كتاب الدرر الكامنة في أعيان المائة الثامنة، السفر الثالث. حيدر آباد: دائرة المعارف العثمانية, 1349هـ — 403-bet. 
  43. ↑ مصطفى بن عبد الله كاتب جلبي القسطنطيني المشهور باسم حاجي خليفة أو الحاج خليفة (المتوفى: 1067هـ). كتاب كشف الظنون عن أسامي الكتب والفنون. (على المكتبة الشاملة). بغداد: مكتبة المثنى, 1941م — 168-bet.  (Wayback Machine saytida 2018-01-11 sanasida arxivlangan)
  44. ↑ بكر بن عبد الله أبو زيد. كتاب ابن قيم الجوزية حياته آثاره موارده. الرياض-السعودية: دار العاصمة — 311-bet. 
  45. ↑ ابن كثير. كتاب البداية والنهاية-ج14. بيروت-لبنان: مكتبة المعارف, 1410هـ/1990م — 234-235-bet. 
  46. ↑ الشوكاني. البدر الطالع بمحاسن من بعد القرن السابع. بيروت: دار المعرفة — 144، 145-bet.  (Wayback Machine saytida 2018-01-11 sanasida arxivlangan)
  47. ↑ جمال بن محمد السيد. كتاب ابن قيم الجوزية وجهوده في خدمة السنة النبوية وعلومها. المدينة المنورة-السعودية: عمادة البحث العلمي بالجامعة الإسلامية, 1424هـ/2004م — 173 إلى 176-bet.  (Wayback Machine saytida 2018-01-12 sanasida arxivlangan)
  48. ↑ بكر بن عبد الله أبو زيد. كتاب ابن قيم الجوزية حياته آثاره موارده. الرياض-السعودية: دار العاصمة — 61-bet. 
  49. ↑ صالح بن أحمد الشامي. كتاب ابن قيم الجوزية الداعية المصلح والعالم الموسوعي, الأولى, دمشق-سوريا: دار القلم, 1429هـ/2008م — 102-bet. 
  50. ↑ بكر بن عبد الله أبو زيد. كتاب ابن قيم الجوزية حياته آثاره موارده. الرياض-السعودية: دار العاصمة — 73-bet. 
  51. ↑ ابن قيم الجوزية. كتاب إعلام الموقعين عن رب العالمين، يفتي المفتي بما يعتقد أنه الصواب وإن كان خلاف مذهبه (على موقع إسلام ويب). بيروت-لبنان: دار الكتب العلمية, 1411هـ - 1991م — 136-bet. 
  52. ↑ صالح بن أحمد الشامي. كتاب ابن قيم الجوزية الداعية المصلح والعالم الموسوعي, الأولى, دمشق-سوريا: دار القلم, 1429هـ/2008م — 103-104-bet. 
  53. ↑ منادمة الأطلال، لعبد القادر بن أحمد بن مصطفى بدران الحنبلي، صـ 227، الطبعة الثانية سنة 1379 هـ.
  54. ↑ „مجددو القرون السابقة في الدين والدنيا، مجلة المنار، تصدير التاريخ، العدد رقم (1)، جمادى الآخرة 1350 هـ 3 أكتوبر 1931م“. Qaraldi: 27 ربيع الثاني 1439هـ. 
"https://uz.wikipedia.org/w/index.php?title=Ibn_Qoyyim_al-Javziya&oldid=5327973" dan olindi