Ozarbayjonda chorvachilik

Ozarbayjonda chorvachilik goʻsht, sut, tuxum, teri, jun, moʻyna va tola ishlab chiqarish uchun Ozarbayjon xalqi isteʼmoli uchun boqiladigan hayvonlar bilan shugʻullanadi.

Ishlab chiqarish va qayta ishlash

Mahalliy chorvachilikni qayta ishlash va ishlab chiqarish sohalarida bir qator takomillashtirish usullari qoʻllanadi.

• Chorvachilik mahsulotlarini qayta ishlashda barqarorlikni saqlash;
• Aholining chorvachilik mahsulotlariga boʻlgan talabini ichki ishlab chiqarish quvvati orqali qondirish;
• Qishloq xoʻjaligining yangi hududlarini tashkil etish.

Keyingi yillarda 15 dan ortiq zamonaviy ishlab chiqarish majmualari lizing asosida takomillashtirildi. Ular: Hachalmurod (Imishli tumani), Bayim Sarov (Samux tumani), Balakurd (Goranboy tumani), Afatli (Agdam tumani), Agabayli (Agʻbobodi tumani), Xarxatan (Lankaron tumani), Qosimli (Masalli tumani), Mehdili (Barda tumani),Digah aholi punkti (Absheron tumani) va boshqalar.

Tasniflash

Qoramol

Qoramol va qoʻylar ozarbayjonliklar tomonidan afzal koʻrilgan asosiy turlar boʻlib, Ozarbayjonda eng mahsuldor chorvachilik mahsulotlari hisoblanadi. Goʻsht sanoati oʻzining qadr-qimmatini ifodalashiga koʻra ikkinchi oʻrinda turadi. Bu mahsulot mahalliy talabni qondirmaydi va eksport darajasi past. Ozarbayjonda asosan qayta ishlangan va goʻsht konservalari eksport qilinadi. Qulay tabiiy-geografik va iqlim sharoiti mamlakatda chorvachilikning rivojlanishiga taʼsir koʻrsatdi. Ozarbayjonda goʻshtli chorvachilik asosan togʻli hududlarda rivojlangan. Bu hududlarda hayvonlarni su bilan oziqlanish oxirida intensiv boqish kerak. Ularning yuqori oʻsish darajasi 15-18 oylik boʻlganida.

Ozarbayjonda goʻshtli qoramollarning qariyb 10 % dan ortigʻi buyvol yetishtiriladi. Buyvol (qoʻtos) yetishtirish Ozarbayjonda ham sut, ham ishlab chiqarishda qoʻllanadi. Qorabogʻ, Mil-Mugʻon va Shirvon asosan buyvol boqish bilan shugʻullanadi. „Ozarbayjon“ buyvolning vatani hisoblanadi. 1970—1980-yillarda sut va sof goʻsht ishlab chiqarishni koʻpaytirish maqsadida " Murra " zoti bilan chatishtirish ishlari olib borildi. Shu tariqa sut va goʻsht ishlab chiqarish mos ravishda 20-30 foiz va 10-15 foizga oshdi. Ozarbayjonda buyvol yetishtirishda ikkita usul qoʻllanadi:

• Haqiqiy naslchilik — bu bilan „Ozarbayjon“ mahaliy zoti bir xil zot bilan juftlashgan.
• Chorvachilik — sut mahsulotini koʻpaytirish maqsadida hindlarning „Murra“ zoti bilan juftlashuvchi mahaliy zoti.

1996-yilda jamoat xoʻjaliklari tugatilgandan soʻng, barcha buyvollar xususiylashtirildi. Buyvollarning 99 % fermer yoki oilaviy fermalarda boqiladi. Respublikamizda 30 ga yaqin naslchilik xoʻjaligi mavjud. Fermer xoʻjaliklarini obodonlashtirish, bu boradagi muammolarni hal etish maqsadida 2001-yilda buyvol yetishtiruvchilar uchun „Ozarbayjon“ jamoat birlashmasi tashkil etilgan.

Zebu ham oʻlkada qadimda shugʻullangan chorvachilik turi hisoblanadi. Ozarbayjon zebusi oʻziga xos shakliga koʻra boshqa hududlardagi zebuslardan farq qiladi. Ular qora va qora — jigarrang ranglarga ega va mahalliy sharoit va kasalliklarga chidamli. Zebus ishlab chiqarishining sof goʻshti 60 % gacha. Ozarbayjon zebusi Lankaran-Astara viloyatlari uchun xosdir.

Ozarbayjonda oilaviy fermer xoʻjaliklari sut chorvachiligi bilan shugʻullanadi. Golshteyn friz qoramollari sut ishlab chiqarishni koʻpaytirish uchun zot sifatida ishlatiladi.

Qoʻychilik

Mavjud qoʻy zotlari Ozarbayjonda turli turlarga mansub. Mahalliy qoʻy zotlari bilan bir qatorda, dunyoning turli burchaklaridan turli xil zotlar mavjud. Oxirgi statistik maʼlumotlarga koʻra, mamlakatimizda 8 milliondan ortiq qoʻy-echki bor. 70 ming tonna goʻsht, 17 ming tonna jun olingan. Qoʻylar asosan goʻsht, jun va sut mahsulotlari isteʼmoli uchun koʻpaydi. Olingan jun qoʻpol, yarim qoʻpol, yarim nozik va nozik junlarga boʻlinadi. Qoʻychilik respublikamizning barcha hududlarida keng tarqalgan, ammo togʻli va togʻ oldi hududlarida nozik junli qoʻylar boqiladi. Arman yarim junlari qoʻpol jun sifatida, Merinos esa nozik jun uchun Ozarbayjonda boqiladi. Bundan tashqari, Ozarbayjonda asosan qorabogʻ va qaradoʻlak zotlari yetishtiriladi. Boshqa zotlarga qaraganda, bu qoʻylar taxminan kuniga 18-20 km yurishi mumkin. Ular issiq va quruq ob-havoga chidamli va mahalliy sharoitga tez moslashadi. Biroq, zotlar sil va boshqa baʼzi kasalliklarga chidamli, lekin tez-tez brutsellyoz, koʻkarish va mastit bilan kasallanadi. Ular nam va botqoqli joylarda past mahsuldorlikni koʻrsatadi. Qorabogʻ va Qaradoʻlak tez nasl beradi. Fermerlar har 100 qoʻydan 120-130 qoʻzi oladi.

Yilqichilik

Qorabogʻ oti

Qorabogʻ va Ozarbayjon milliy seleksiyasi natijasida mamlakatimizda ot zotlari (Dilbaz deb ham ataladi) yaratilib, bu zotlar dunyoning 260 ta madaniy turiga kiritilgan. XVIII asr oxiri XIX asr boshlarida Sharq zotlari bilan chatishtirish asosida Dilbaz otlari yaratilgan. Bu otlar boshqa ot zotlaridan keng peshona, kalta bosh, tor burun va uzun bel bilan ajralib turadi. Ularning oyoqlari nisbatan baland va balandligi 152smni tashkil etadi. Ular asosan sport va yengil treylerlarda qoʻllanadi. Qorabogʻ otlari Agdam, Barda, Baylagan, Agjabodi, Shusha, Xoʻjali, Xoʻjavand, Tatar, Jabrail, Qalbajar, Fuzuliy kabi janubi-gʻarbiy viloyatlarda keng tarqalgan. Qorabogʻ otlari 1850-yillardan boshlab, ayniqsa, Goranboy, Shamkir, Gʻadaboy, Dashqasan, Gʻoygʻol, Yevlax, Tovuz tumanlari, Gʻuba-Gʻuzor, Shirvon viloyatlarida mahalliy zotlarni yaxshilashda foydalanila boshlandi. Hozirgi kunda Agdam yilqichilik zavodi ishlab chiqilgan va bir qator selektiv naslchilik dasturlari qoʻllanilmoqda. Bu naslchilik dasturlari 2012—2015-yillarni qamrab olgan.

Parrandachilik

Tovuqlar Ozarbayjonda tuxum va goʻsht yetishtirishda asosan yolgʻonchi qushlardan foydalaniladi. Soʻnggi yillarda 55 ming tonna goʻsht va 250 million dona tuxumni qayta ishlash quvvatiga ega 15 ta broyler zavodini obodonlashtirish uchun qariyb 100 million manat shoʻba korxona ajratildi. Statistik maʼlumotlarga koʻra, 2014-yilda parranda goʻshtining 64,4 foizi, tuxumning 45 foizi sanoat usulida ishlab chiqarilgan. Parrandachilik mahsulotlarini eksport qilish Ozarbayjon Vazirlar Mahkamasining 2009-yil 21-apreldagi 66-sonli qaroriga muvofiq tartibga solinadi

Asalarichilik

Soʻnggi yillarda Ozarbayjonda asalari oilalari soni 238 mingtaga yetdi. 2020-yilda 310 000 asalari oilasiga yetkazish maqsadida bir qator takomillashtirilgan dasturlar amalga oshirildi. Asalarilar nektar oladigan oʻsimliklarning 61 % Janubiy Kavkazda Ozarbayjonga toʻgʻri keladi. Bunday geografik holat mamlakatda asalarichilikning mavjudligini oshiradi. Asalarichilarning bozor koʻlamini kengaytirish maqsadida har yili asal koʻrgazmalari, savdo yarmarkalari tashkil etilmoqda. Mavjud ari turlari Ozarbayjonda „Kulrang Kavkaz“, Sariq Kavkaz, „Gapaktap“ va „Gonagʻkand“ turlaridir.