Shahzoda Ahmed
| Shahzoda Ahmed | |
|---|---|
 | |
| Tavalludi |
1465-yil |
| Vafoti |
1513-yil 24-aprel Bursa |
| Fuqaroligi | Usmonli imperiyasi |
| Bolalari | Shahzoda Murod |
| Otasi | Boyazid II |
| Onasi | Bulbul Xotun |
Shahzada Ahmet (1465 — 1513-yil 24-aprel) — Amasiya hokimi Bulbul Xotunlik Boyazid II ning toʻngʻich oʻgʻli. U 1512-1513-yillarda akalari Selim va Qoʻrqut bilan Usmonli imperiyasi taxti uchun kurashgan[1].
Biografiya
[tahrir | manbasini tahrirlash]valiaht shahzoda
[tahrir | manbasini tahrirlash]Ahmed Sulton Boyazid II ning omon qolgan toʻngʻich oʻgʻli edi. Onasi Bulbul Xotun edi. Usmonli anʼanalariga koʻra, barcha shahzodalar Anadoludagi (zamonaviy Turkiyaning Osiyo qismi) viloyatlar (sanjak) hokimlari (sanjak-bey) tomonidan tayinlangan. Bu ularning keyingi boshqaruvga tayyorgarligining bir qismi edi. Ahmed Anadoluning muhim shahri Amasiyaning hukmdori edi. Garchi bu maqom rasmiy boʻlmagan boʻlsa-da, u otasining hukmronligining soʻnggi yillarida qisman Buyuk Vazir Xodim Ali Poshoning qoʻllab-quvvatlashi tufayli koʻpincha valiaht shahzoda sifatida qabul qilingan[2].
Taxt uchun kurash
[tahrir | manbasini tahrirlash]Ahmedning aka-ukalaridan faqat ikkitasi omon qolgan: Qoʻrqut Antaliya va Selim (kelajakda Selim I) Trabzonni boshqargan. Odatga koʻra, Sulton vafotidan soʻng darhol Istanbulga birinchi boʻlib etib kelgan merosxoʻr taxtga chiqish huquqiga ega edi (shunga qaramay, kim birinchi boʻlib kelganligi haqidagi kelishmovchiliklar juda tez-tez paydo boʻlib, aka-uka oʻrtasida oʻzaro urushlarga olib keladi. Usmonli imperiyasida yaqqol aks etgan). Bundan tashqari, sulton oʻzi tomonidan qoʻllab-quvvatlangan shahzodani uzoqqa yubormasdan, uni poytaxtga yaqinroq viloyatlarga joylashtirgani tez-tez sodir boʻldi. Bu borada Ahmed eng baxtli edi, chunki uning sanjagi Istanbulga eng yaqin edi, chunki Boyazid uni merosxoʻri sifatida koʻradi. Selimning oʻgʻli Sulaymon (boʻlajak Sulaymon I) Istanbulga yaqinroq boʻlgan kichik sanjak boʻlgan Boluga hukmdor etib tayinlangan boʻlsa-da, Ahmedni yoqtirmagani uchun uni Kaffa (Qrim yarimoroli) shahriga hokim qilib yubordilar. Selim Boyazidning toʻngʻich oʻgʻli Ahmedni qoʻllab-quvvatlaganini tushundi va oʻzi uchun Rumeliyadan (imperiyaning Yevropa qismi) sanjak soʻradi. Garchi dastlab u bu yerlardan mahrum boʻlgan boʻlsa-da, chunki ular knyazlarga berilmagan, ammo Qrim xoni Imperiyasining vassali Mengli I Girey (Selimning qaynotasi) koʻmagida u olishga muvaffaq boʻlgan. Semendir shahridagi sanjak (Serbiyadagi zamonaviy Smederevo), u Rumelining bir qismi sanalgan boʻlsa-da, lekin Istanbuldan ancha uzoqda edi. Natijada, Selim yangi sanjakka koʻchmaslikka va Istanbulga yaqinroq turishga qaror qiladi. Otasi Boyazid oʻzining itoatsizligini qoʻzgʻolonda qatnashganlik belgisi deb biladi va 1511-yil avgustida boʻlib oʻtgan jangda Selim qoʻshinini magʻlub etadi[3]. Selim Qrimga oʻgʻli Sulaymonning oldiga qochib ketadi. Boyazid Selimga qarshi kurashayotgan paytda Ahmedga Shohqulning Anadoludagi isyonini bostirish vazifasi yuklangan. Biroq, Ahmed jang qilish oʻrniga Usmonli taxtini yanada qoʻlga kiritish uchun yanicharlar ustidan gʻalaba qozonishga harakat qildi va jang maydonini tark etdi. Uning xatti-harakati askarlar safida tartibsizliklarni keltirib chiqardi. Sulton qoʻshini boshligʻi, vazir Xodim Ali Posho, qoʻzgʻolonchilar rahbari Shohqulu Tekeli ham jangda halok boʻldi. Selimning otasi bilan boʻlgan jangda magʻlubiyatga uchraganidan xabar topgan Ahmed oʻzini Anadolu sultoni deb eʼlon qildi va jiyanlaridan biriga (otasi allaqachon vafot etgan) qarshi kurash boshladi. U Konya shahrini egalladi va Boyazid o‘z sanjagiga qaytishni talab qilgan bo‘lsa-da, Ahmed bu shaharni boshqarishni talab qildi. U hatto poytaxtni egallashga ham urindi, ammo hech qanday natija bermadi, chunki askarlar uning yoʻlini toʻsib, qobiliyatliroq sultonga sodiqliklarini eʼlon qildilar. Keyin Selim Qrimdan qaytib, Boyazidni oʻz foydasiga taxtdan voz kechishga majbur qildi va Selim I nomi bilan toj kiydirdi. Ahmed Selim hukmronligining dastlabki bir necha oylarida Anadoluning ayrim qismlarini nazorat qilishni davom ettirdi. Oxir-oqibat, Selim va Ahmed qoʻshinlari 1513-yil 24-aprelda Bursa yaqinidagi Yenishehir jangida uchrashdilar. Ahmedning qoʻshinlari magʻlubiyatga uchradi, uning oʻzi hibsga olindi va tez orada qatl etildi[4].
Bir oila
[tahrir | manbasini tahrirlash]Entoni Aldersonning yozishicha, 1474-yilda Ahmed Shahzoda Mustafaning qizi Nergizshoh Xotunga uylangan, u esa oʻz navbatida Gulshoh Xotundan Sulton Mehmed II ning oʻgʻli boʻlgan. Nikohda, turli manbalarga koʻra, tugʻilganlar:
- Aloaddin Ali (1513-yil 14-may yoki 1514-yil)
- Qosim (1501 — 1518-yil 29-yanvarda qatl etilgan)
- Usmon (1513-yil 24-aprelda qatl etilgan)
- Sulaymon (1513-yil 25-aprel yoki 1512-yil)
- Murod (vaf. 1521-yil yanvar) — 1513-yildan Shoh Ismoil I ning qiziga uylangan.
- Muso
- Amir
- Qizi — Aldersonning soʻzlariga koʻra, u 1512-yildan Shoh Ismoil I ga turmushga chiqqan[5].
Manbalar
[tahrir | manbasini tahrirlash]- ↑ Piterberg; Gabriel. An Ottoman Tragedy: History and Historiography at Play (inglizcha), 2003 — 271-bet. ISBN 0520930053, 9780520930056. Qaraldi: 16-iyul 2022-yil.
- ↑ Börekçi; Günhan. Factions and favorites at the courts of sultan Ahmed I (r. 1603—17) and his immidiate predessors (inglizcha). The Ohio State University, 2010 — 92-bet. Qaraldi: 16-iyul 2022-yil. (Wayback Machine saytida 2018-03-15 sanasida arxivlangan)
- ↑ Somel; Selcuk Aksin. The A to Z of the Ottoman Empire (inglizcha). Scarecrow Press, Inc., 2010. Qaraldi: 16-iyul 2022-yil.
- ↑ Tezcan; Baki. The Second Ottoman Empire: Political and Social Transformation in the Early Modern World (inglizcha). Cambridge University Press, 2010 — 284-bet. ISBN 0521519497, 9780521519496. Qaraldi: 16-iyul 2022-yil.
- ↑ Emecen; Feridun. Mehmed III (turkcha). İstanbul: TDV İslâm Ansiklopedisi, 2003 — 407—413-bet. Qaraldi: 16-iyul 2022-yil.