Turkum:Daniya-Norvegiya

Daniya – Norvegiya (Danmark–Norge) Daniya Qirolligi, Norvegiya Qirolligi (shu jumladan oʻsha paytdagi Norvegiyaning mulki hisoblangan Farer orollari, Islandiya, Grenlandiya va boshqa mulklari), Shlezvig gersogligi va Golshteyn gersogligidan iborat boʻlgan koʻp millatli va koʻp tillarda soʻzlashiladigan ittifoqdoshlar edi. Daniya-Norvegiya Daniya Oltin qirgʻogʻi, Nikobar orollari, Serampur va Tarangambadi kabi bir nechta koloniyalarga ega boʻlgan. Ittifoq, shuningdek, Dano-Norvegiya Shohligi (Det dansk-norske rige), Egizak Qirollik (Tvillingerigerne) yoki Oldenburg Monarxiyasi (Oldenburg-monarkiet) nomlari bilan atalgan.

Mamlakat aholisining asosiy qismi daniyaliklar, norveglar va nemislardan, shuningdek, Norvegiyaning mulkiga aylantirilgan yerlarda istiqomat qiluvchi farerlar, islandlar, inuitlar va Norvegiyaning shimolida yashovchi samilardan hamda boshqa mahalliy xalqlardan iborat boʻlgan. Daniya-Norvegiyaning asosiy shaharlari Kopengagen, Kristianiya (Oslo), Altona, Bergen va Trondxaym boʻlib, asosiy rasmiy tillar sifatida daniya va nemis tillari qabul qilingan edi, ammo mahalliy xalqlar Norvegiya, Islandiya, Farer, Sami va Grenlandiya tillarida ham soʻzlashgan.^[1][2]

Daniya, Norvegiya va Shvetsiya tomonidan 1397-yilda Kalmar ittifoqi tashkil etildi va shakllantirildi. 1523-yilda Shvetsiya bu ittifoqdan chiqib ketganidan soʻng, ittifoq amalda tarqatib yuborildi. 1536-1537-yillarda Daniya va Norvegiya oʻrtasida shaxsiy ittifoq tuzildi, u 1660-yilda zamonaviy tarixchilar tomonidan Daniya-Norvegiya deb nomlanadigan, oʻsha paytda baʼzan „Egizak qirollik“ deb ham ataladigan bu davlat integratsiyalashgan davlatga aylandi. 1660-yilgacha Daniya-Norvegiya de-yure konstitutsiyaviy va saylangan monarxiyaga aylangan edi, unda qirol hokimiyati biroz cheklangan boʻlib; oʻsha yillarda u Yevropadagi eng mustahkam mutlaq monarxiyalardan biri sifatida tan olingan.

Daniya-Norvegiya ittifoqi 1814-yil^[3] Kil shartnomasining Norvegiyani (Farer orollari, Islandiya va Grenlandiyadan tashqari hududlarini) Shvetsiyaga berish toʻgʻrisidagi qarori qabul qilingunigacha davom etdi. Shartnoma 1814-yilgi Shvetsiya-Norvegiya urushidagi urinishga qarshilik koʻrsatgan Norvegiya tomonidan tan olinmadi. Shundan soʻng Norvegiya Shvetsiya bilan 1905-yilgacha ancha erkin shaxsiy ittifoqqa kirdi, bu ittifoq tarqalib, ikkala qirollik ham mustaqil boʻldi.

Daniya-Norvegiya oʻz davrida doimiy turli xil hududlarga egalik qilgan. Eng qadimgi davrlarda Shimoliy Yevropa va Shimoliy Amerika hududlariga tegishli boʻlgan Estoniya va Norvegiya mulkiga aylangan Grenlandiya, Farer orollari va Islandiyani bunga misol qilib keltirish mumkin..

17-asrdan boshlab qirolliklar Afrika, Karib dengizi va Hindiston hududlarida oʻz mustamlakalariga ega boʻlishdi. Oʻzining eng yuqori choʻqqisida imperiyaning kengligi taxminan 2,655,564,76 km ² (1 025 319 kv milya) ga yetdi.

Daniya-Norvegiya 17-19-asrlarda Hindistonning turli qismlarida koʻplab koloniyalarni saqlab qoldi. Koloniyalarga Tranquebar va Serampur shaharlari kirgan. Uning nazorati ostida boʻlgan soʻnggi aholi punktlari 1845-yilda Buyuk Britaniyaga sotilgan. Nikobar orollaridagi huquqlar 1869-yilda sotilgan.

Gʻarbiy Afrikaning Oltin qirgʻogʻida, Daniya-Norvegiya ham vaqt oʻtishi bilan turli koloniyalar va qal’alarni nazorat qildi. Qolgan oxirgi qal’alar 1850-yilda Buyuk Britaniyaga sotilgan.

• Dan tili – rasmiy tan olingan, dominant til boʻlib, koʻpchilik zodagonlar tomonidan qoʻllanilgan, Daniya, Norvegiya, Grenlandiya, Farer orollari va Shlezvigning baʼzi qismlarida cherkov tili boʻlgan.
• Oliy nemis tili – rasman tan olingan, ozchilik zodagonlar tomonidan qoʻllanilgan va Golshteyn va Shlezvigning baʼzi qismlarida cherkov tili hisoblangan.
• Past nemis tili – rasman tan olinmagan, Golshteyn va Shlezvig qismlarida asosiy soʻzlashuv tili boʻlgan. Koʻpincha Bergendagi ganseat savdogarlari tomonidan maʼlum darajada gapirilgan.
• Lotin tili – tashqi aloqalarda keng qoʻllanilgan va baʼzi zodagonlar orasida ikkinchi til sifatida mashhur boʻlgan.
• Norveg tili – rasman tan olinmagan, asosan Norvegiyada ogʻzaki til sifatida ishlatilgan.
• Island tili – Islandiyada islohotdan keyin cherkov tili sifatida tan olingan, Islandiyada ogʻzaki va yozma til sifatida ishlatilgan.
• Farer tili – rasman tan olinmagan, asosan Farer orollarida ogʻzaki til sifatida ishlatilgan.
• Sami tillari – rasmiy tan olinmagan, Norvegiyada sami xalqi tomonidan gapirilgan.
• Grenlandiya tili – rasman tan olinmagan, Grenlandiya Inuitlari tomonidan gapirilgan.
• Shimoliy frizcha – rasman tan olinmagan, asosan Shlezvigning baʼzi qismlarida ogʻzaki til sifatida ishlatilgan.

Daniya-Norvegiya protestant islohotidan keyin Martin Lyuterga ergashgan davlatlar qatoriga kirdi va shu tariqa Rim katolikligi oʻrniga Lyuteran protestantizmini rasmiy din sifatida oʻrnatildi. Lyuteran protestantizmi ittifoqning butun umri davomida ustunlik qilgan.