Islomda nikoh huquqi
| Turkum maqolalarning bir qismi |
| Fiqh (islom huquqshunosligi) |
|---|
| Islomshunoslik |
Islomda nikoh huquqi — ikki shaxs oʻrtasida tuzilgan huquqiy va ijtimoiy shartnomadir[1]. Nikoh islom dini amali boʻlib, qatʼiy tavsiya etilgan[2][1][3] . Islomda koʻpxotinlilikka ba’zi shartlarda ruxsat berilgan, lekin poliandriya man etilgan[4].
Nikoh turlari
[tahrir | manbasini tahrirlash]Nikoh
[tahrir | manbasini tahrirlash]
Nikoh(arabcha: نكاح) — musulmonlar uchun birinchi va eng keng tarqalgan nikoh shaklidir. Bu haqda Qur’oni karimning 4:4 oyatida bayon qilingan.
Ayollarga mahrlarini koʻngildan chiqarib bering. Agar ular undan biror narsani chin koʻngildan tutsalar, bas, uni yenglar. Osh boʻlsin, ofiyat boʻlsin.
– Niso surasi, 4-oyat[5]
Yoʻriqnomalar:
- Doimiy davlat boʻlishi nazarda tutilgan boʻlsa-da, u erning Taloq jarayoniga qatnashishi yoki xotinning Xula izlashi bilan tugatilishi mumkin.
- Er-xotin bir-biridan meros oladi.
- Nikohga qurishda qonuniy shartnoma imzolanadi. Biroq, shartnoma yozma shaklda boʻlishi shart emas. Bu ogʻzaki boʻlishi mumkin, ayniqsa savodsizlar orasida va agar nikoh shartnomasida kelishilgan tugash sanasi koʻrsatilgan boʻlsa:
Guvohlarga qoʻyiladigan talablar:
- har ikki tarafdan ikkita guvoh boʻlishi kerak[6].
Halala nikohi
[tahrir | manbasini tahrirlash]Halala nikohi(urdu: نکاح حلالہ shuningdek, tahlil nikohi deb ham ataladi[7]) — ayol oxirgi taloq bilan ajrashgandan soʻng, boshqa erkakka turmushga chiqadi, nikohni tugatadi va faqat sobiq eri bilan qayta turmush qurish uchun darhol taloq qiladi. Bu islom shariatida man etilgan[8].
Misyar nikohi
[tahrir | manbasini tahrirlash]Misyar nikohi (arabcha: نکاح المسيار) — Sunniy musulmonlar tomonidan ruxsat etilgan nikoh shartnomasi turidir. Shu tarzda qoʻshilgan er va xotin baʼzi nikoh huquqlaridan, masalan, birga yashashdan, xotinning uy-joy va nafaqaga boʻlgan huquqlaridan, erning uy-joy saqlash va foydalanish huquqidan voz kechishi mumkin[9].
Urfi nokohi
[tahrir | manbasini tahrirlash]Urfi nikohi (arabcha: نكاح العرفي) — odatiy nikoh shartnomasi boʻlib, odatda vali (vasiy) va guvohlarni talab qiladi, lekin davlat organlarida rasman roʻyxatga olinmaydi. Er-xotinlar "Biz turmush qurdik" degan soʻzlarni takrorlaydi va majburiyatni vaʼda qiladi.
Mutʼah nikohi
[tahrir | manbasini tahrirlash]Mutʼah nikohi (arabcha: نكاح المتعة[10][11] vaqtinchalik nikoh [12]:1045) yoki Sigheh (forscha: صیغه ، ازدواج موقت)[13] — Oʻn ikki shia islomida qoʻllaniladigan xususiy va ogʻzaki vaqtinchalik nikoh shartnomasi boʻlib[14] , unda nikoh muddati va mahri oldindan belgilab qoʻyilishi va kelishib olinishi lozim[10][15][16]:242[17]:47–53. Bu ogʻzaki yoki yozma shaklda tuzilgan shaxsiy shartnomadir. Islomdagi boshqa nikoh shakllarida boʻlgani kabi, nikoh niyatini bildirish va shartlarni qabul qilish talab qilinadi[18].
Shia musulmonlariga koʻra, Muhammad nikah mutʼa (belgilangan muddatli nikoh, Iroqda mutaʼa va Eronda „sige“ deb ataladi) ruxsat bergan, bu oʻrniga fohishalik taqiqlangan madaniyatda jinsiy aloqa xodimlari uchun qonuniy himoya sifatida ishlatilgan. Baʼzi Gʻarb yozuvchilari mutʼa fohishalikka yaqin, degan fikrni ilgari surdilar[19].
Baʼzi manbalarda mutʼah mikohining minimal yoki maksimal muddati belgilanmaganligi aytiladi[20]. Ammo boshqalar, masalan, Oksford Islom lugʻati, nikohning minimal muddati bahsli ekanligini koʻrsatadi va kamida uch kun, uch oy yoki bir yil davom etishi taklif qilingan[10]
Baʼzi musulmonlar va Gʻarb olimlari Mutʼah nikohi[21] va Misyar nikohi[22] ham fohishabozlikni diniy jihatdan taʼqiqlash uchun islomiy asossiz urinishlar, deb taʼkidlaganlar[23].
Dinlararo nikoh
[tahrir | manbasini tahrirlash]
Dinlararo nikohlar musulmonlar va musulmon boʻlmagan ahli kitoblar (odatda yahudiylar, nasroniylar va sobiylar) oʻrtasida tan olinadi[25]. Islom shariatining anʼanaviy talqiniga koʻra, musulmon erkak nasroniy yoki yahudiy ayolga uylanishi mumkin[26]:755. Ammo, muslima ayol har qanday musulmon boʻlmagan diniy guruhga mansub erkakka turmushga chiqishi mumkin emas[27][28]. Biroq, mushrik yoki mushrik ayol bilan nikohlanish haromdir[29].
Musulmon-nasroniy nikohi faqat nasroniy partiyaning ruxsati bilan tuzilishi kerak boʻlgan taqdirda, nasroniy turmush oʻrtogʻining ibodat va ibodat qilish uchun cherkovga borishiga toʻsqinlik qilmaslik kerak[24][30].
Nikoh boʻyicha cheklovlar
[tahrir | manbasini tahrirlash]Koʻpxotinlilik
[tahrir | manbasini tahrirlash]
Musulmon erkaklarga koʻpxotinlilikka ruxsat berilgan, yaʼni ular bir vaqtning oʻzida toʻrttagacha xotin olishlari mumkin. Bu haqda Qur’oni karimning 4:3 oyatida bayon qilingan.
Agar yetimlarga adolat qila olmaslikdan qoʻrqsangiz, oʻzingizga yoqqan ayollardan ikkitami, uchtami, toʻrttami nikohlab oling. Agar adolat qila olmaslikdan qoʻrqsangiz, bittani (oling) yoki qoʻlingizda mulk boʻlganlar bilan (kifoyalaning). Mana shu, jabr qilmasligingizga yaqinroqdir.
– Niso surasi, 3-oyat[31]
Poliandriya yoki ayolning bir nechta eri boʻlishi amaliyotiga yoʻl qoʻyilmaydi[32][33][34]. Buning asosiy sabablaridan biri otalik nasl-nasabiga shubha tugʻdirishi boʻlishi mumkin.
Ruxsat etilgan yosh
[tahrir | manbasini tahrirlash]Sahihi Muslim jinsiy balogʻatga yetganida (yaʼni: hayz koʻrish, ovoz oʻzgarishi) nikoh qurishga ruxsat beradi. Shariat qonunlarida jinsiy yetuklik, odatda, balogʻatga yetishni anglatadi[35]. Shu bilan birga, ular jismonan bardosh bera olmagunlaricha, yaqinlik qilishlari man etiladi[36].
Boshqa dinlar
[tahrir | manbasini tahrirlash]Anʼanaga koʻra, musulmon huquqshunoslari musulmon ayollar faqat musulmon erkaklar bilan turmush qurishlari mumkin, deb hisoblashadi. Qur’on musulmon erkaklarga ahli kitobning pokiza ayollariga uylanishlariga ruxsat beradi, bu atama yahudiy va nasroniylarni ham oʻz ichiga oladi[37].
Bugungi kunda sizlarga pok narsalar halol qilindi. Kitob berilganlarning taomi siz uchun haloldir. Sizning taomingiz ular uchun haloldir. Afiyfa moʻminalar va sizdan oldin kitob berilganlardan boʻlgan afiyfalar ham, agar iffatli boʻlgan holingizda, zinokor boʻlmay va oʻynash tutmay mahrlarini bersangiz, sizga haloldir. Kim iymonni inkor qilsa, uning amali behuda ketadi va oxiratda u ziyon koʻruvchilardan boʻladir.
(Izoh:Islomda musulmonlarga ahli kitoblarning soʻygan soʻyishlari halol qilingan. Bu oyatda “taom” soʻzi qoʻllangan, ammo undan ahli kitoblarning barcha taomlari, jumladan, choʻchqa yoki boshqa harom hayvonlarning goʻshti, aroqqa oʻxshash ichimliklari ham halol ekan-da, deb tushunilmasligi kerak. Bu narsalarning haromligi oʻz-oʻzidan hammaga maʼlum. Asli oʻzi halol boʻlgan boshqa narsalar haqida ham avval aytib oʻtildi. Demak, bu yerda gap goʻshti asli halol boʻlgan hayvonlar ahli kitoblarning dinlari asosida soʻyilgan boʻlsa, halol boʻlishligi haqida ketmoqda.)
– Moida surasi, 5-oyat[38]
Uyushtirilgan va majburiy nikohlar
[tahrir | manbasini tahrirlash]Oilalar oʻrtasida farzandlari uchun nikoh oʻrnatilishi mumkin, ammo qonuniy nikoh uchun islomiy talablar har ikki tomon, kelin, kuyov va kelinning vasiysi (valiy) oʻzlarining qonuniy roziligini berishlarini oʻz ichiga oladi. Koʻpchilik olimlar fikricha, kelinning roziligisiz yoki majburlash ostida oʻtkazilgan nikoh noqonuniy hisoblanadi.
Agar qiz balogʻat yoshiga yetmagan boʻlsa, ulamolarning aksariyati uni turmushga chiqa olmaydi deb hisoblashadi va koʻpchilik bu nikoh haqiqiy nikoh deb hisoblanishi uchun uning manfaatlariga mos kelishi kerakligini taʼkidlaydi. Voyaga yetmagan kelin balogʻatga yetmagan boʻlsa, oʻz oilasi qaramogʻini tashlab, erining qaramogʻiga oʻtishi mumkinmi yoki yoʻqmi, degan bahs-munozaralar mavjud.
Boshqa
[tahrir | manbasini tahrirlash]Ayol yoki erkak turmush qurishni toʻgʻridan-toʻgʻri yoki vositachi (sovchilik) orqali taklif qilishlari mumkin.
Musulmonlar oʻrtasidagi gomoseksual nikoh Islom qonunlari doirasida tan olinmaydi, bu Qur’onning aniq oyatlariga va gomoseksual amaliyotlarning noqonuniy deb hisoblanishiga asoslangan.
Nikoh uzuklari qadimgi davrlarda musulmon madaniyatlarida keng tarqalmagan, ammo bugungi kunda koʻplab musulmonlar Yevropa anʼanalaridan kelib chiqqan boshqa odatlar bilan bir qatorda toʻyda taqish anʼanasini qabul qilishgan.
Mahr
[tahrir | manbasini tahrirlash]Islomda mahr (arabcha: مهر, forscha: مهريه, turkcha: mehir, sua.: mahari, indonezcha: mahar) — kuyov tomonidan kelinga beriladigan majburiy sovgʻa. Biroq, kelin narxidan farqli oʻlaroq, u otasiga emas, balki bevosita kelinga beriladi.
Islom nikoh shartnomasi
[tahrir | manbasini tahrirlash]Musulmon nikohi muqaddas marosim emas, balki oddiy, qonuniy kelishuv boʻlib, unda har bir sherik shartlarini oʻz ichiga olishi mumkin. Ushbu shartlar yozma shartnomada belgilanadi. Ushbu shartnomada nazarda tutilgan har qanday shartni buzish ajrashish uchun sherikning qonuniy asoslari hisoblanadi. Nikohning birinchi qismi, yaʼni „nikoh marosimi“ — bu nikoh shartnomasining imzolanishidir.
Yana qarang
[tahrir | manbasini tahrirlash]Manbalar
[tahrir | manbasini tahrirlash]- ↑ 1,0 1,1 „Importance of Marriage in Islam“. al-islam.org (2012-yil 22-oktyabr). Qaraldi: 2015-yil 10-iyun.
- ↑ „The Quran, sura 4, verse 4“. www.perseus.tufts.edu.
- ↑ „Muslim character. Marriage is the Prophetʼs sunnah“. onislam.net. Qaraldi: 2023-yil 20-aprel.
- ↑ „Women in polygamous marriages suffering psychological torture - Arab News“. 2011-yil 11-martda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2011-yil 12-mart.
- ↑ „Niso surasi, 4-oyat. Muhammad Sodiq Muhammad Yusuf tarjimasi“.
- ↑ „Witnesses for Marriage“. 2005-yil 10-noyabrda asl nusxadan arxivlangan.
- ↑ Ali, Shaheen Sardar; Griffiths, Anne. From Transnational Relations to Transnational Laws: Northern European Laws at the Crossroads (en). Routledge, 2016-04-15. ISBN 9781317131588.
- ↑ Singh, Vatsala „What Does Quran Say About Nikah Halala? Will Banning it Help?“. The Quint. Bloomberg LP (2018-yil 24-iyul). Qaraldi: 2019-yil 20-may.
- ↑ Al-Qaradawi, Yusuf „Misyar marriage“ (2011-yil 4-yanvar). 2011-yil 4-yanvarda asl nusxadan arxivlangan.
- ↑ 10,0 10,1 10,2 Esposito J. „The Oxford Dictionary of Islam.“ (Wayback Machine saytida 25 November 2015 sanasida arxivlangan) Oxford University Press 2003 p221 Accessed 15 March 2014.
- ↑ „Temporary 'Enjoyment Marriages' in Vogue Again with Some Iraqis“. 2017-yil 3-martda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2017-yil 6-sentyabr.
- ↑ Hans Wehr Dictionary of Modern Written Arabic: a compact version of the internationally recognized fourth edition (Wayback Machine saytida 19 June 2017 sanasida arxivlangan) Ed. JM Cowan. New York: Spoken Language Services, Inc., 1994. Print.
- ↑ Sciolino, Elaine. „Love Finds a Way in Iran: 'Temporary Marriage'“ (2000-yil 4-oktyabr). 2017-yil 13-sentyabrda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2017-yil 6-sentyabr.
- ↑ Mahmood, Shabnam; Nye, Catrin. „I do, for now anyway“. BBC News (2013-yil 13-may).
- ↑ Berg H. „Method and theory in the study of Islamic origins“. (Wayback Machine saytida 9 May 2016 sanasida arxivlangan) Brill 2003 ISBN 9004126023, 9789004126022. Accessed at Google Books 15 March 2014. pp. 167-171,176
- ↑ Hughes T. A Dictionary of Islam. (Wayback Machine saytida 23 April 2016 sanasida arxivlangan) Asian Educational Services 1 December 1995. Accessed 15 April 2014.
- ↑ Pohl F. „Muslim world: modern muslim societies.“ (Wayback Machine saytida 24 June 2016 sanasida arxivlangan) Marshall Cavendish, 2010. ISBN 0761479279, 1780761479277 Accessed at Google Books 15 March 2014.
- ↑ „I do... for now. UK Muslims revive temporary marriages“. BBC News (2013-yil 13-may). 2018-yil 22-iyulda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2018-yil 21-iyul.
- ↑ İlkkaracan, Pınar. Deconstructing Sexuality in the Middle East: Challenges and Discourses (en). Ashgate Publishing, Ltd., 2008 — 36-bet. ISBN 9780754672357.
- ↑ Labi, Nadya „Married for a Minute“. Mother Jones. 2014-yil 14-iyunda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2014-yil 22-iyun.
- ↑ Meri, Josef W.; Bacharach, Jere L.. Medieval Islamic Civilization: L-Z, index (en). Taylor & Francis, 1 January 2006. ISBN 9780415966924.
- ↑ Pohl, Florian. Muslim World: Modern Muslim Societies. Marshall Cavendish, 1 September 2010 — 52–53-bet. ISBN 9780761479277. Qaraldi: 2013-yil 5-aprel.
- ↑ Turner, Bryan S.. Islam: Islam, gender and family (en). Taylor & Francis US, 1 January 2003 — 157-bet. ISBN 9780415123501.
- ↑ 24,0 24,1 Ahmed, Akbar S.. Postmodernism and Islam: Predicament and Promise (en). Routledge, 11 January 2013 — 62-bet. ISBN 978-1-134-92417-2. „The Quran speaks favourably of the people of the Book. For example, Surah 3, verse 199, carries a universal message of goodwill and hope to all those who believe, the people of the Book irrespective of their religious label—Christian, Jew or Muslim. Muslims can marry with the people of the Book,“
- ↑ John L. Esposito, ed (2014). "Ahl al-Kitab". The Oxford Dictionary of Islam. Oxford: Oxford University Press. doi:10.1093/acref/9780195125580.001.0001. ISBN 9780195125580. https://archive.org/details/oxforddictionary00bada.
- ↑ Leeman, A. B. (2009). "Interfaith Marriage in Islam: An Examination of the Legal Theory Behind the Traditional and Reformist Positions". Indiana Law Journal (Bloomington, Indiana: Indiana University Maurer School of Law) 84 (2): 743–772. ISSN 0019-6665. https://ilj.law.indiana.edu/articles/84/84_2_Leeman.pdf. Qaraldi: 25 August 2021.Islomda nikoh huquqi]]
- ↑ „Being Married to a Non-Muslim Husband: Religious Identity in Muslim Women's Interfaith Marriages“, Research in the Social Scientific Study of Religion: A Diversity of Paradigms. Leiden and Boston: Brill Publishers, 2020 — 388–410-bet. DOI:10.1163/9789004443969_020. ISBN 978-90-04-44348-8.
- ↑ Leeman 2009, s. 755.
- ↑ Kassam, Zayn „Encyclopedia of Islam and the Muslim World“. Macmillan Reference USA. Qaraldi: 2013-yil 3-may.
- ↑ Timani, Hussam S.; Ashton, Loye Sekihata. Post-Christian Interreligious Liberation Theology (en). Springer Nature, 29 November 2019 — 196-bet. ISBN 978-3-030-27308-8.
- ↑ „Niso surasi, 3-oyat. Muhammad Sodiq Muhammad Yusuf tarjimasi“.
- ↑ Rehman, J. (2007). "The Sharia, Islamic Family Laws and International Human Rights Law: Examining the Theory and Practice of Polygamy and Talaq". International Journal of Law, Policy and the Family 21 (1): 114. doi:10.1093/lawfam/ebl023. ISSN 1360-9939. "Polyandry is not permitted, so that Muslim women cannot have more than one husband at the same time"
- ↑ Wing, AK (2008). "Twenty-First Century Loving: Nationality, Gender, and Religion in the Muslim World". Fordham Law Review 76 (6): 2900. "Muslim women can only marry one man; no polyandry is allowed."
- ↑ Ahmed, Mufti M. Mukarram. Encyclopaedia of Islam. Anmol Publications PVT. LTD., 2005 — 383-bet. ISBN 978-81-261-2339-1. Qaraldi: 2010-yil 14-oktyabr. [sayt ishlamaydi]
- ↑ Islam and the Everyday World: Public Policy Dilemmas – Page 102, Sohrab Behdad, Farhad Nomani, Farhad Nomani – 2006
- ↑ „Requirement for Marriage“. 2015-yil 9-mayda asl nusxadan arxivlangan.
- ↑ El Fadl, Abou „On Christian Men marrying Muslim Women“. Scholar of the House (2006). Qaraldi: 2008-yil 20-yanvar.
- ↑ „Moida surasi, 5-oyat. Muhammad Sodiq Muhammad Yusuf tarjimasi“.
Adabiyotlar
[tahrir | manbasini tahrirlash]- Ali, Kecia. Marriage and Slavery in Early Islam. Harvard University Press, 2010. ISBN 978-0-674-05059-4.