Kish oroli

Kish
Kish; جزیره‌ی کیش
	Shahar
	26°32′00″N 53°58′00″E / 26.53333°N 53.96667°E
Mamlakat	Eron
uston	Hoʻrmuzgon
shahriston	Bandar Linga
Hukumat
• Erkin iqtisodiy zona rahbari	Gʻulom Husayn Muzaffariy
Maydon	91.5 km2 (35.3 kv mi)
Rasmiy til(lar)i	fors tili
Aholisi (2016)	39 853
Vaqt mintaqasi	UTC+3:30
	Kish

Kish (forscha: کیش tinglang^ⓘ) Fors koʻrfazidagi Eronning janubiy qirgʻogʻida, Hoʻrmuzgon ustoni Bandar Lenga shahristonidagi 91.5-square-kilometre (35.3 kv mi) kurort orol. Erkin iqtisodiy hudud maqomi tufayli orol koʻplab savdo markazlari, sayyohlik joylari va kurort mehmonxonalari bilan isteʼmolchilar jannati sifatida eʼtirof etilgan^[1]. Aholisi taxminan 140 000 kishi, har yili 12 million atrofida sayyoh tashrif buyuradi^[2].

Tarixi

Yana qarang: Eron tarixi

Kish oroli tarixda turli nomlar bilan – Kamtina, Arakia (qadimgi yunoncha: Αρακία), Arakata va Ghiss nomlari bilan tilga olingan.

Miloddan avvalgi 325-yilda Aleksandr Makedonskiy Nearxga Ummon dengizi va Fors koʻrfaziga ekspeditsion sayohatga chiqishni buyurdi. Nearxning Arakata haqidagi yozuvlari antik davrda Kish oroli haqida birinchi eslatma hisoblanadi^[1]. Marko Polo Xitoydagi imperator saroyiga tashrif buyurganida, imperatorning xotinining marvaridlari haqida fikr bildirgan va ularning Kishdan keltirilganligini yozgan^[2]^[3].

2007-yilning mart oyida isteʼfodagi FQB agenti shaxsiy detektiv Robert A. Levinson Kish orolida Dovud Salohiddin laqabli amerikalik qochoq bilan uchrashgandan keyin gʻoyib boʻldi^[4].

2019-yilda xonanda Joss Stoun Eron bojxonasi tomonidan oroldan deportatsiya qilingan edi. Eron rasmiylari britaniyalik qoʻshiqchida mamlakatga kirish uchun tegishli hujjatlar yoʻqligini daʼvo qilishdi, biroq Joss Stounning taʼkidlashicha, Eron hukumati ayol qoʻshiqchi mamlakatda ommaviy shou namoyish etishidan qoʻrqqan^[5].

Geografiyasi

Kish Fors koʻrfazida, Eronning materik qismidan 19 km (12 mi) uzoqlikda joylashgan va taxminan 91 km (57 mi) maydonga ega, tashqi chegarasi 40 km (25 mi) va deyarli elliptik shaklga ega.

Iqlimi, tabiati va geobotanikasi

Kish shimoliy yarim sharda tropik oʻsimliklarning tor chizigʻida joylashgan boʻlib, shimolda Fors platosi va janubda Arabiston yarim oroli joylashgan.

Ob-havosi

Kish juda quruq yarim ekvatorial iqlimga ega. 8 yil davomida Kishda oʻrtacha yillik yogʻingarchilik 145 mm (5.7 in) (qishda 54%, kuzda 28% va yozda 14%) va oʻrtacha yillik harorat 26.6 °C (79.9 °F) edi. Kishdagi nisbiy atmosfera namligi sovuq fasllardan boshqa vaqtda unda dengiz oroli kabi ob-havoni taʼminlaydi. Yilning koʻp qismida namlik taxminan 60% ni tashkil qiladi. Oktyabrdan aprelgacha boʻlgan oylarda Kishning ob-havosi yumshoq boʻlib, 18 °C (64 °F) dan 25 °C (77 °F) gacha. Kish erkin zonasi arxividagi statistik maʼlumotlar shuni koʻrsatadiki, orolning harorati juda issiqdan oʻrtacha issiqqacha, nisbatan yuqori namlik bilan birga, koʻpincha maʼlum fasllarda qisqa muddatli kuchli yomgʻirlar bilan oʻtadi. Fors koʻrfazidagi baʼzi janubi-sharqiy qirgʻoq hududlari va boshqa bir nechta orollar bundan mustasno, Kish oroli mintaqadagi quyosh eng koʻp nur sochadigan soatlarga ega, yiliga taxminan 3100 soat. Kishning iqlimiy tasnifi va umumiy ob-havo sharoitlariga asoslanib, Kishning Saraton tropikiga yaqinligi va uning yuqori tropik bosim tizimlariga taʼsir qilishi, shuningdek, issiq va sayoz suvlar orasida joylashganligi orolning yilning koʻp qismida issiq va nam boʻlishini anglatadi^[6].

Sayyohlik joylari

Yana qarang: Eronda turizm

Yunon kemasi – 1943-yilda Kishning janubi-gʻarbiy sohilidagi plyajdagi Koula F yuk tashuvchi paroxodning halokati^[7]. U dastlab Britaniyaga tegishli va Shotlandiyada qurilgan Empire Trumpet kemasi edi^[7]. 1966-yilda u quruqlikka tiqilib qoldi va uni qutqarish uchun qilingan barcha urinishlar muvaffaqiyatsizlikka uchradi^[7].

Iqtisodiyoti

1990-yillarning oʻrtalaridan boshlab Eron hukumati Kishni Dubay va Dohaga raqib sifatida koʻrsatish uchun agressiv reklama va rivojlanish kampaniyasini boshladi. Kampaniya doirasida xorijiy investitsiyalar va savdo-sotiqni jalb qilishga qaratilgan yirik qurilish loyihalari va dasturlari amalga oshirildi. Maʼlumki, Kish erkin zonasi hududida Eron Islom Respublikasining standart qonunlari mamlakatning materik qismiga qaraganda ancha yumshoqroq. Bu asosan ichki turizmning sezilarli oʻsishiga, shuningdek, orolda xalqaro savdoning koʻpayishigiga olib keldi. Kish aholisi orasida musulmonlar ham, nasroniylar ham bor. 2009-yilda Kish erkin zonasining umumiy tashqi savdosi yiliga taxminan 9,2 milliard dollarni tashkil etdi^[8]. Eronga barcha importning 15 foizi Kish orqali amalga oshiriladi^[9].

Kish erkin savdo zonasidagi investitsion imtiyozlarga quyidagilar kiradi:

15 yil soliqdan ozod qilish;
kirish vizasi talab qilinmaydi;
100% chet el rezidentlari tomonidan egalik qilish huquqi;
moslashuvchan pul va bank xizmatlari;
kengaytirilgan huquqiy kafolatlar va himoya.

Mavjud Eron neft birjasidan tashqari, yangi birja, Kish fond birjasi 2010-yilda xorijiy investitsiyalar va pul-kredit faoliyatini osonlashtirish uchun ochilgan^[10].

Taʼlimi

Yana qarang: Eron taʼlim tizimi

Sharif texnologiya universiteti-Xalqaro Kampus-Kish 1995-yilda tashkil etilgan^[11]. Tehron universitetining Kish xalqaro kampusi 2007-yilda tashkil etilgan^[12].

Taʼlim sifati va miqdorini oshirish uchun Kish erkin zonasi tashkiloti yangi maktablar qurish va texnik hamda kasb-hunar kurslariga ustuvorlik berish orqali taʼlim joylarini yaratdi. Ularga quyidagilar kiradi:

Kish sanʼat va fan instituti (chet tillarini oʻqitish);
Kish graf Rayana instituti (axborot texnologiyalarini oʻqitish);
Parto instituti (ingliz tilini oʻqitish);
Sadaf madaniyat markazi;
Mir Mohana madaniyat markazi;
Sanoyi madaniyat markazi^[13];
Kish fan va texnologiya instituti.

Transport tizimi

Kish bilan transport aloqasi dengiz yoki havo orqali Kish porti va Kish aeroporti orqali amalga oshiriladi. Kish xalqaro aeroporti Kish oroliga kelgan sayyohlar uchun kirish joyi boʻlib xizmat qiladi.

Sporti

Kish orolida Professional squash assotsiatsiyasining yillik turnesi tarkibiga kiruvchi Fajr xalqaro squash chempionati boʻlib oʻtadi. Kish Eronning anʼanaviy va qahramonlik oʻyinlari musobaqalarini ham oʻtkazadi. Kishda 1200 tomoshabinga moʻljallangan koʻp maqsadli stadion mavjud. Kishda suv sporti turlari taklif etiladi. Kish oroli 2006-yilda plyaj voleyboli boʻyicha Osiyo chempionatiga mezbonlik qilgan.

Kish rasman ruxsat etilgan FIVB plyaj voleyboli musobaqasiga – Kish Island Open 2016 mezbonlik qilgan. 2017-yilgi FIVB Beach Volleyball World Tour tadbirining saralash bosqichlari Kishda boʻlib oʻtgan^[14].

Kish orolining yirik loyihalari

Xalqaro neft birjasi

Xalqaro neft birjasi 2008-yilda ochilgan tovar birjasidir.

Okean akvaparki

Okean akvaparki 5.6-gektar (14-akr) hududni oʻz ichiga olgan suv parkidir.

Kish delfinariyasi

Delfinariya – bu Kish orolining janubi-sharqiy burchagida joylashgan 70-gektar (170-akr) park. U 22000 dan ortiq palma daraxtlari bilan oʻralgan va delfinariy, kapalak bogʻi, ipak qurti majmuasi, qushlar bogʻi, sunʼiy yomgʻir oʻrmoni, vulqon togʻi, orxideya bogʻi va kaktus bogʻini oʻz ichiga oladi. Delfinariumda oroldagi eng katta sunʼiy hovuz joylashgan va unda delfinlar, dengiz arslonlari va oq kitlar namoyish etiladi^[15]. Bogʻdagi Qushlar bogʻida dunyoning turli burchaklaridan qushlar va boshqa hayvonlarning 57 dan ortiq turlari, jumladan pelikanlar, tuyaqushlar, koʻk-sariq makavlar, laylaklar, toko tukanlar, turakolar, oqqushlar, Afrika pingvinlari va botqoq timsohlari yashaydi^[16].

Kish akvariumi

Oroldagi sanʼat markazida Fors koʻrfaziga xos dengiz turlari aks ettirilgan akvarium mavjud^[17].

Qardosh shaharlari

Langkavi, Malayziya (2009-yildan beri)^{[manba kerak]}
Dubay, BAA (2002-yildan beri)

Manbalar

↑ Brian Nicholson and Sundeep Sahay. Building Iran's Software Industry: An Assessment of Plans and Prospects sing the Software Export Success Model. Institute for Development Policy and Management, University of Manchester, UK, 2003. ISBN 1904143377. (Wayback Machine saytida 2016-03-04 sanasida arxivlangan)
↑ www.sirang.com, Sirang Rasaneh „Kish Island, Hormozgan province - ITTO“. itto.org | Iran Tourism & Touring. Qaraldi: 2022-yil 28-sentyabr.
↑ team, I. B. R. „Kish Island Guide: An Insider's Look at This Hidden Gem“ (en-US). Iran Brands Review (2024-yil 17-may). Qaraldi: 2024-yil 28-may.
↑ Meier, Barry. „Video Revives Mystery of Missing Former F.B.I. Agent“ (en-US). The New York Times (2011-yil 9-dekabr). Qaraldi: 2022-yil 20-yanvar.
↑ „British Singer Joss Stone Says She's Been 'Deported' From Iran“ (en). RadioFreeEurope/RadioLiberty (2019-yil 4-iyul). Qaraldi: 2022-yil 20-yanvar.
↑ „Kish Free Zone Organization – سازمان منطقه آزاد کیش“. Kish.ir. 2011-yil 17-yanvarda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2010-yil 19-aprel.
↑ ^7,0 ^7,1 ^7,2 Cameron, Stuart; Robinson, George; Stewart, Gavin „SS Empire Trumpet“. Clydebuilt Ships Database. 2011-yil 19-dekabrda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2013-yil 10-aprel.
↑ Iran Daily – Domestic Economy – 01/24/09 ^{[sayt ishlamaydi]}
↑ „News Headlines“. Cnbc.com (2009-yil 26-fevral). Qaraldi: 2012-yil 7-mart.
↑ „Fars News Agency :: New Stock Exchange Kicks off Work in Southern Iran“. English.farsnews.com (2010-yil 24-dekabr). 2012-yil 14-martda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2012-yil 7-mart.
↑ „About SUTIC-Sharif University of Technology International Campus - Kish Island- WELCOME TO THE INTERNATIONAL CAMPUS OF SHARIF UNIVERSITY OF TECHNOLOGY“. kish.ac.ir. 2022-yil 11-sentyabrda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2022-yil 11-sentyabr.
↑ „"Kish International Campus"“. 2012-yil 17-iyunda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2012-yil 5-iyul.
↑ „Kish Free Zone Organization – سازمان منطقه آزاد کیش“. Kish.ir. 2009-yil 14-yanvarda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2010-yil 19-aprel.
↑ „Home - Kish Island“.
↑ „Dolphin Park Complex“. kish.ir. Kish Free Zone Organization. 2010-yil 23-sentyabrda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2010-yil 2-oktyabr.
↑ „Bird Garden“. kish.ir. Kish Free Zone Organization. 2011-yil 18-iyulda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2010-yil 2-oktyabr.
↑ „Aquarium“. kish.ir. Kish Free Zone Organization. 2011-yil 18-iyulda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2010-yil 2-oktyabr.

Havolalar

[1] Brian Nicholson and Sundeep Sahay. Building Iran's Software Industry: An Assessment of Plans and Prospects sing the Software Export Success Model. Institute for Development Policy and Management, University of Manchester, UK, 2003. ISBN 1904143377. (Wayback Machine saytida 2016-03-04 sanasida arxivlangan)

[2] www.sirang.com, Sirang Rasaneh „Kish Island, Hormozgan province - ITTO“. itto.org | Iran Tourism & Touring. Qaraldi: 2022-yil 28-sentyabr.

[3] team, I. B. R. „Kish Island Guide: An Insider's Look at This Hidden Gem“ (en-US). Iran Brands Review (2024-yil 17-may). Qaraldi: 2024-yil 28-may.

[4] Meier, Barry. „Video Revives Mystery of Missing Former F.B.I. Agent“ (en-US). The New York Times (2011-yil 9-dekabr). Qaraldi: 2022-yil 20-yanvar.

[5] „British Singer Joss Stone Says She's Been 'Deported' From Iran“ (en). RadioFreeEurope/RadioLiberty (2019-yil 4-iyul). Qaraldi: 2022-yil 20-yanvar.

[6] „Kish Free Zone Organization – سازمان منطقه آزاد کیش“. Kish.ir. 2011-yil 17-yanvarda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2010-yil 19-aprel.

[Clyde-7] 7,0 ^7,1 ^7,2 Cameron, Stuart; Robinson, George; Stewart, Gavin „SS Empire Trumpet“. Clydebuilt Ships Database. 2011-yil 19-dekabrda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2013-yil 10-aprel.

[8] Iran Daily – Domestic Economy – 01/24/09 ^{[sayt ishlamaydi]}

[9] „News Headlines“. Cnbc.com (2009-yil 26-fevral). Qaraldi: 2012-yil 7-mart.

[10] „Fars News Agency :: New Stock Exchange Kicks off Work in Southern Iran“. English.farsnews.com (2010-yil 24-dekabr). 2012-yil 14-martda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2012-yil 7-mart.

[11] „About SUTIC-Sharif University of Technology International Campus - Kish Island- WELCOME TO THE INTERNATIONAL CAMPUS OF SHARIF UNIVERSITY OF TECHNOLOGY“. kish.ac.ir. 2022-yil 11-sentyabrda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2022-yil 11-sentyabr.

[12] „"Kish International Campus"“. 2012-yil 17-iyunda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2012-yil 5-iyul.

[13] „Kish Free Zone Organization – سازمان منطقه آزاد کیش“. Kish.ir. 2009-yil 14-yanvarda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2010-yil 19-aprel.

[14] „Home - Kish Island“.

[dolphinarium-15] „Dolphin Park Complex“. kish.ir. Kish Free Zone Organization. 2010-yil 23-sentyabrda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2010-yil 2-oktyabr.

[bird_garden-16] „Bird Garden“. kish.ir. Kish Free Zone Organization. 2011-yil 18-iyulda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2010-yil 2-oktyabr.

[aquarium-17] „Aquarium“. kish.ir. Kish Free Zone Organization. 2011-yil 18-iyulda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2010-yil 2-oktyabr.

[1]

[2]

[1]

[3]

[4]

[5]

[6]

[7]

[8]

[9]

[10]

[11]

[12]

[13]

[14]

[15]

[16]

[17]