Hoʻrmuzgon ustoni
Hoʻrmuzgon ustoni forscha: استان هرمزگان | |
|---|---|
| Eron ustonlari|Uston | |
 | |
| 27°06′00″N 56°00′00″E / 27.10000°N 56.00000°E | |
| Mamlakat | Eron |
| Hudud | 2-hudud |
| Hukumat | |
| • Hokim | Mahdi Doʻstiy |
| Maydon | 70,697 km2 (27,296 kv mi) |
| Rasmiy til(lar)i | fors tili |
| Aholisi (2016) |
1 776 415[1] |
| Vaqt mintaqasi | UTC+3:30 |
Hoʻrmuzgon ustoni (forscha: استان هرمزگان)[lower-alpha 1] Eronning 31 ustonidan biri. Maʼmuriy markazi Bandar-Abbos shahri[2]. Mamlakat janubida joylashgan, Eronning 2-hududi tarkibiga kiradi[3]. Hoʻrmuz boʻgʻozi orqali Ummon va BAA bilan chegaralanadi. Maydoni 70,697 km2 (27,296 kv mi)[4], Fors koʻrfazidagi 14 orol va 1,000 km (620 mi) qirgʻoq chizigʻi uston tarkibiga kiradi.
2006-yilgi aholini milliy roʻyxatga olish vaqtida shahar aholisi 303 323 xonadonda yashovchi 1 365 377 kishini tashkil qilgan[5]. 2011-yilgi aholini roʻyxatga olishda 396 927 ta xonadondan iborat 1 578 183 kishi bor edi[6]. 2016-yilgi aholini roʻyxatga olish vaqtida 493 660 ta xonadonga boʻlingan 1 776 415 kishi istiqomat qilgan[1].
Tarixi
[tahrir | manbasini tahrirlash]Garchi Hoʻrmuzgon Ahamoniylar davrida bu hududdan oʻtgan yunon dengizchisi Nearx paytida aholi yashagani maʼlum boʻlsa-da, Hoʻrmuzgonning asosiy porti (Bandari Hoʻrmuz) tarixi Sosoniylar shahanshohi Ardashir I bilan boshlanadi.
Viloyat eramizdan avvalgi 241—211-yillar orasida ayniqsa gullab-yashnaganligi aytiladi, lekin islom davrining boshlanishi bilan savdo va tijoriy ahamiyati yanada oshgan.
Marko Polo 1272 va 1293-yillarda Bandar-Abbos portiga tashrif buyurgan. U Hoʻrmuz portidagi bozorlarda fors zargarlik buyumlari, fil suyagi va hindixitoy ipaklari, Bahrayn durlari savdosi keng tarqalgani haqida xabar berdi.
1497-yilda Vasko da Gama boshchiligida birinchi marta yevropaliklar mintaqaga keldi. 1508-yilda Afonso de Albuquerque boshchiligidagi portugallar oʻz manfaatlarini Misr va Venetsiyadan himoya qilish bahonasida yettita harbiy kema bilan hududga bostirib kirishdi. Oʻsha paytda Hoʻrmuz porti Fors koʻrfazidagi tijoriy manfaatlar uchun strategik ahamiyatga ega hisoblangan.
Gʻarbda Usmonli imperiyasiga qarshi turishga uringan Ismoil I portugallardan portni qutqara olmadi, toki Shoh Abbos I inglizlar yordamida ularni Fors koʻrfazidan haydab chiqarguncha, portugallar shu yerda qoldi. Bandar-Abbos nomi bevosita Shoh Abbos I nomidan kelib chiqqan.
Britaniyaliklar esa Shoh Abbos hukmronligining soʻnggi yillarida Keshm oroliga bostirib kirdi va Bandar-Abbosga harbiy kemalar joʻnatgan golland mustamlakachilari bilan mintaqada taʼsir oʻtkazish uchun raqobatlashayotgan edi. Fors hukumati bu hujumdan oʻzini himoya qila olmadi. Biroq, Britaniya va Gollandiya munosabatlarining keskinlashishi bilan mintaqada harbiy taranglik kuchaydi. Nihoyat gollandlar oʻz bazasini Xarg oroliga koʻchirishga murojaat qilishdi. Xarg amiri, Mir Mahna Baluj va Mir Hamal Kalmati balujlar qoʻshini bilan yevropaliklarni Bandar-Abbosdan Karachigacha boʻlgan hududda magʻlub etishdi, shuning uchun Xargdagi gollandlar va boshqa qoʻshinlar bilan inglizlar butun mintaqani mahkam nazorat ostida tutib turdi. Tez orada inglizlar Ost-Indiya kompaniyasi orqali butun Fors koʻrfazi ustidan nazorat oʻrnatdi. Britanlar oʻz tuzilmalariga tahdid soladigan kuchli birlashgan kuchlarning oldini olish uchun Fors koʻrfazi boʻylab mahalliy muxtoriyatni ragʻbatlantiradigan siyosatni qoʻlladilar.
Fors koʻrfazining strategik ahamiyati Birinchi jahon urushidan keyin mintaqada neftning topilishi bilan yanada ortdi.
Geografiyasi va iqlimi
[tahrir | manbasini tahrirlash]Viloyat asosan togʻli boʻlib, Zagros tizmasining janubiy uchidan iborat. Viloyat juda issiq va nam iqlimga ega, yozda harorat baʼzan 120 °F (49 °C) dan oshadi. Yil davomida juda kam yogʻingarchilik boʻladi.
Maʼmuriy boʻlinishi
[tahrir | manbasini tahrirlash]
Hoʻrmuzgon ustonining maʼmuriy boʻlinmalarining aholini milliy roʻyxatga olish sanalaridagi aholi soni va tarkibiy oʻzgarishlari quyidagi jadvalda keltirilgan.
| Shahristonlari | 2006[5] | 2011[6] | 2016[1] |
|---|---|---|---|
| Abu Muso | 1,860 | 5,263 | 7,402 |
| Bandar-Abbos | 498,644 | 588,288 | 680,366 |
| Bandar Linga | 113,625 | 134,713 | 159,358 |
| Bastak | 65,716 | 80,119 | 80,492 |
| Bashogard[lower-alpha 2] | – | 40,007 | 35,085 |
| Hojiobod | 62,442 | 65,889 | 69,625 |
| Jask | 75,769 | 52,882 | 58,884 |
| Keshm | 103,881 | 117,774 | 148,993 |
| Minob | 254,304 | 235,705 | 259,221 |
| Porsiyon | 37,369 | 42,843 | 50,596 |
| Rudon | 104,222 | 118,547 | 124,522 |
| Sirik[lower-alpha 3] | – | 43,185 | 45,723 |
| Xamir | 47,545 | 52,968 | 56,148 |
| Jami | 1,365,377 | 1,578,183 | 1,776,415 |
Shaharlari
[tahrir | manbasini tahrirlash]2016-yilgi aholini roʻyxatga olish maʼlumotlariga koʻra, 976,652 kishi (Hoʻrmuzgon ustoni aholisining qariyb 55%) quyidagi shaharlarda istiqomat qiladi[1]:
| Shahar | Aholisi |
|---|---|
| Abu Muso | 4,213 |
| Bandar-Abbos | 526,648 |
| Bandar Linga | 30,435 |
| Bandar Sirik | 5,137 |
| Bandar Xamir | 20,150 |
| Bandar Charak | 4,066 |
| Bastak | 9,959 |
| Bika | 7,190 |
| Dargohon | 14,525 |
| Dashtiy | 4,695 |
| Fin | 3,939 |
| Forigʻon | 1,773 |
| Garuk | 4,008 |
| Govharon | 1,170 |
| Hasht Bandi | 6,718 |
| Hojiobod | 28,977 |
| Hoʻrmuz | 5,891 |
| Jask | 16,860 |
| Jenah | 6,910 |
| Keshm | 40,678 |
| Kish | 39,853 |
| Kuhestak | 3,060 |
| Kung | 19,213 |
| Koʻshki Nor | 3,260 |
| Lamazon | 2,745 |
| Minob | 73,170 |
| Porsiyon | 18,045 |
| Qalʼayi Qozi | 5,286 |
| Rudon | 36,121 |
| Ruydar | 6,558 |
| Sardasht | 1,725 |
| Sari Gʻozi Ahmadiy | 1,157 |
| Senderk | 1,915 |
| Suza | 5,707 |
| Taxt | 3,082 |
| Toziyoni Poyin | 4,263 |
| Tirur | 4,871 |
| Ziyorati Ali | 2,679 |
Aholi zich joylashgan shaharlari
[tahrir | manbasini tahrirlash]Quyidagi jadvalda Hoʻrmuzgondagi aholi eng zich joylashgan shaharlari keltirilgan[1]:
| Oʻrni | Shahar | Shahriston | Aholisi |
|---|---|---|---|
| 1 | Bandar-Abbos | Bandar-Abbos | 526,648 |
| 2 | Minob | Minob | 73,170 |
| 3 | Keshm | Keshm | 40,678 |
| 4 | Kish | Bandar Linga | 39,853 |
| 5 | Rudon | Rudon | 36,121 |
| 6 | Bandar Linga | Bandar Linga | 30,435 |
| 7 | Hojiobod | Hojiobod | 28,977 |
| 8 | Kung | Bandar Linga | 19,213 |
| 9 | Porsiyon | Porsiyon | 18,045 |
| 10 | Jask | Jask | 16,860 |
Tillari
[tahrir | manbasini tahrirlash]Hoʻrmuzgonda asosan fors tili bilan chambarchas bogʻliq boʻlgan turli xil eroniy tillarning janubi-gʻarbiy boʻlimi hukmronlik qiladi, ammo shimoli-gʻarbiy Eronning baluj tili ham mavjud. Som tillaridan biri boʻlgan arab va hind tili boʻlgan xolosi ham viloyatdagi ozchilikda soʻzlashuvchilar orasida uchraydi.
| Hoʻrmuzgonning lingvistik kompozitsiyasi[9] | ||||
|---|---|---|---|---|
| til | foizi | |||
| forscha | 83.41% | |||
| balujcha | 7.31% | |||
| arabcha | 2.00% | |||
| boshqa, nomaʼlum, aralash | 7.27% | |||
Hoʻrmuzgon bugun
[tahrir | manbasini tahrirlash]Bugungi kunda Hoʻrmuzgonda 11 port, beshta milliy aeroport va uchta xalqaro aeroport mavjud. Viloyat faol qishloq xoʻjaligi sektoriga ega boʻlib, ohak yetishtirish boʻyicha Eronda birinchi, xurmo yetishtirish boʻyicha ikkinchi oʻrinda turadi. Eron baliqchilik mahsulotlarining 30 foizi shu viloyatdan olinadi. Uchta yirik gidrotoʻgʻon viloyatning suvga boʻlgan ehtiyojini qondiradi – Istiqlol toʻgʻoni (yaʼni Bandar Abbosning isteʼmol suvining asosiy qismini taʼminlaydigan Minob toʻgʻoni), Jegin toʻgʻoni va Shemil toʻgʻoni.
Germaniya yaqinda Keshm orolini materik bilan bogʻlaydigan ulkan koʻprik qurilish loyihasini taklif qildi.
Hoʻrmuzgon ikkita erkin savdo zonasiga ega, biri Kishda, ikkinchisi Keshm orolida. Erkin savdo zonasida joylashgan Kish oroli Eron neft birjasining vatani hisoblanadi (dunyodagi bunday turdagi beshta birjadan biri va neft va derivativlarni AQSh dollarida savdo qilmaydigan yagona birja).
Diqqatga sazovor joylari
[tahrir | manbasini tahrirlash].jpg)
Eronning Madaniy meros tashkiloti viloyatdagi tarixiy va madaniy ahamiyatga ega 212 ta joyni roʻyxatga kiritgan. Eng mashhur diqqatga sazovor joylarning baʼzilari quyida keltirilgan:
- Imorati qal’ayi farangi (Gollandiya istilosi davrida va qurilgan)
- Berkeh haye Baran (oltita anʼanaviy suv ombori)
- Gele-dari anʼanaviy vannasi
- Hindu ibodatxonasi
- Shoh Abbos I davrida qurilgan Latidan koʻprigi
- Fekri uyi
- Saʼdiy uyi
- Hoʻrmuz qal’asi
- Keshm oroli
- Hara dengiz oʻrmonlari
- Kish oroli, Eron janubidagi Fors koʻrfazidagi eng mashhur sayyohlik kurorti
- Geno YuNESKO tabiiy biosfera rezervati
- Hara YuNESKO tabiiy biosfera rezervati
- Har xil issiq suv buloqlari
Kollejlari va universitetlari
[tahrir | manbasini tahrirlash]- Bandar Abbos tibbiyot fanlari universiteti
- Hoʻrmuzgon universiteti
- Keshm oliy taʼlim instituti
- Bandar Abbos Islomiy ozod universiteti
- Hoʻrmuzgondagi Payame Nur universiteti
- Roudan Islomiy ozod universiteti
- Kish universiteti
Yana qarang
[tahrir | manbasini tahrirlash]
Vikiomborda Hormozgan Province mavzusiga oid fayllar bor
Eslatmalar
[tahrir | manbasini tahrirlash]- ↑ Ostān-e Hormozgān shaklida ham romanizatsiya qilinadi
- ↑ 2006-yilgi aholini roʻyxatga olishdan keyin Jask shahristonidan ajralib chiqqan[7]
- ↑ 2006-yilgi aholini roʻyxatga olishdan keyin Minob shahristonidan ajralib chiqqan[8]
Manbalar
[tahrir | manbasini tahrirlash]- ↑ 1,0 1,1 1,2 1,3 1,4 „Census of the Islamic Republic of Iran, 1395 (2016)“ (fa) (Excel). AMAR. The Statistical Center of Iran. 2019-yil 22-martda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2022-yil 19-dekabr.
- ↑ Habibi, Hassan „Approval of the organization and chain of citizenship of elements and units of Hormozgan Province's national divisions centered in Bandar Abbas city“ (fa). Laws and Regulations Portal of the Islamic Republic of Iran. Ministry of Interior, Defense Political Commission of the Government Council (1369-yil 21-iyun). 2022-yil 24-fevralda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2024-yil 9-fevral.
- ↑ „همشهری آنلاین-استانهای کشور به ۵ منطقه تقسیم شدند (Provinces were divided into 5 regions)“ (fa) (2014-yil 22-iyun). 2014-yil 23-iyunda asl nusxadan arxivlangan.
- ↑ SCI.org[sayt ishlamaydi]
- ↑ 5,0 5,1 „Census of the Islamic Republic of Iran, 1385 (2006)“ (fa) (Excel). AMAR. The Statistical Center of Iran. 2011-yil 20-sentyabrda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2022-yil 25-sentyabr.
- ↑ 6,0 6,1 „Census of the Islamic Republic of Iran, 1390 (2011)“ (fa) (Excel). Syracuse University. The Statistical Center of Iran. 2023-yil 15-yanvarda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2022-yil 19-dekabr.
- ↑ Davoodi, Parviz „Divisional changes and reforms in Hormozgan province“ (fa). Laws and Regulations Portal of the Islamic Republic of Iran. Ministry of Interior, Board of Ministers (1387-yil 28-iyul). 2023-yil 6-sentyabrda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2023-yil 6-sentyabr.
- ↑ Davodi, Parviz „Approval letter regarding the reforms of country divisions in Hormozgan province“ (fa). Islamic Parliament Research Center of the Islamic Republic of Iran. Ministry of Interior, Political-Defense Commission (2018-yil 14-aprel). 2019-yil 3-aprelda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2023-yil 23-noyabr.
- ↑ „Language distribution: Hormozgan Province“ (2020). Qaraldi: 2023-yil 27-avgust.
Adabiyotlar
[tahrir | manbasini tahrirlash]Havolalar
[tahrir | manbasini tahrirlash]- Hoʻrmuzgon hokimyati rasmiy veb sayti (Wayback Machine saytida 2008-09-14 sanasida arxivlangan)
- Hoʻrmuzgon madaniy meros tashkiloti
- Hara UNESCO Biosfera rezervati
- Geno UNESCO Biosfera rezervati
|
Fors ustoni | Kirmon ustoni |
| |
| Bushahr ustoni | 
|
Siston va Balujiston ustoni | ||
 Hoʻrmuzgon ustoni 
| ||||
| ||||
| Fors koʻrfazi | Arabiston dengizi |
Hoʻrmuzgon ustoni, Eron | ||
|---|---|---|
| Markazi |  | |
| Shahristonlari va shaharlari | ||
| Diqqatga sazovor joylari |
| |
| aholi punktlari | ||
| Yana qarang | ||