Rossiyaning Ukrainaga qarshi bosqini va Vikipediya

Vikipediya, ochiq ensiklopediya

Rossiyaning Ukrainaga bostirib kirishi Vikipediyada koʻplab tillarda keng yoritilgan[1]. Vikipediya va boshqa Vikimedia loyihalarida mojaroning yoritilishi va koʻngilli tahrirchilar hamjamiyati bu yoritishga qanday erishganligi OAV va hukumatning katta eʼtiborini tortdi[2][3][4] [5].

Tarixi[tahrir | manbasini tahrirlash]

Gruzin tilidagi Vikipediya bosh sahifasining skrinshoti. 2022-yil fevral oyida logotipini Ukraina milliy ranglarida aks ettirgan.

2022-yil 1-martda, Rossiya Ukrainaga bostirib kirishidan bir hafta oʻtib, ruscha Vikipediya Rossiya hukumati mamlakatda Vikipediyaga kirishni bloklash bilan tahdid qilganini eʼlon qildi[6]. Rossiya hukumati ruscha Vikipediyadagi bosqin haqidagi maqolada mavjud boʻlgan „noqonuniy ravishda tarqatilgan maʼlumotlar“ni bunga asos qilib keltirgan[7], ruscha Vikipediya 2015-yilda ham huddi shunday sabablarga koʻra bloklangan edi. Rus blokirovkasi qoʻrquvi sababli kiwixdan oflayn foydalanish uchun ruscha Vikipediyani mahalliy yuklab olishlar 4000% dan oshdi va mart oyining birinchi yarmida 105 000 dan ortiq yuklab olishlar amalga oshirildi[6].

Belarusiyada, ruscha Vikipediya foydalanuvchisi Mark Bernshteyn bosqin haqida tahrir qilgani va yozgani uchun ayblanib, hibsga olingan[8][9].

2022-yil 16-martda Rossiya huquqiy va sud axborot agentligi Rossiya Federatsiyasi Fuqarolik palatasining Axborot jamiyati, ommaviy axborot vositalari va ommaviy kommunikatsiyalarni rivojlantirish komissiyasi raisining oʻrinbosari Aleksandr Malkevichning intervyusini eʼlon qildi. Ushbu intervyuda Malkevich Vikipediya (ham rus, ham boshqalar) „Rossiyaga qarshi axborot urushi uchun koʻprikka“ aylanib borayotganini aytgan. Shuningdek, u Rossiya huquq-tartibot idoralari tomonidan Vikipediyadagi maqolalarni „siyosiy tahrir“ bilan shugʻullanayotgan 13 shaxs va „Rossiyaga qarshi axborot urushida qatnashgan“ 30 000 ga yaqin blogger aniqlanganini aytgan[10].

„Novaya gazeta“ning yozishicha, Yevgeniy Prigojinga aloqador kremlparast tuzilmalar „Rossiyaga axborot hujumi koordinatorlari“, jumladan, Vikipediya muharrirlarini dokslashda faol ishtirok etmoqda. „Novaya gazeta“ shuningdek, Rossiya Maxsus aloqa xizmati (Federal himoya xizmati boʻlimi) xodimlari Vikipediyadagi maqolalarni tahrirlash orqali Kremlparastlik tashviqotini tarqatishga urinayotgani haqida xabar beradi[11].

31-mart kuni Roskomnadzor Vikipediyadan ruslarga „notoʻgʻri maʼlumot beruvchi“ bosqin haqidagi har qanday maʼlumotni olib tashlashni talab qildi, aks holda u 4 million rublgacha (taxminan 49 000 yoki 47 000 dollar) jarimaga tortilishi mumkinligi haqida ogohlantirgan[12][13]. 2022-yil iyun oyida Vikimedia jamgʻarmasi Rossiyadagi odamlar bosqin haqidagi ma’lumotlardan foydalanish huquqiga ega ekanligini ta’kidladi[14].

2022-yil aprel oyida EU vs Disinfo rossiyaparast toʻrtta dezinformatsion axborot agentligiga kamida 625 Vikipediya maqolasida havola qilinganligini aniqladi. Ushbu havolalarning aksariyati ruscha Vikipediya (136 ta maqola), arabcha Vikipediya (70), ispancha Vikipediyasi (52), portugalcha Vikipediya (45) va Vetnam Vikipediyasida (32) edi. Inglizcha Vikipediya ushbu doʻkonlarga havolalarning koʻpini olib tashladi[15].

Manbalar[tahrir | manbasini tahrirlash]

  1. ↑ „Ukraine-Krieg: Russische Medienaufsicht droht mit Wikipedia-Sperre - Die Online-Enzyklopädie informiert ausführlich über die Invasion der Ukraine und ist damit den russischen Behörden ein Dorn im Auge“ (de). heise online. Heise Medien / Heise Gruppe GmbH & Co. KG (2022-yil 3-mart). 2022-yil 20-martda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2022-yil 20-mart.
  2. ↑ Liffey, Kevin. „Moscow threatens to block Russian-language Wikipedia over invasion article“. Reuters (2022-yil 2-mart). 2022-yil 7-martda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2022-yil 13-mart.
  3. ↑ Gregory, Andy. „Russia threatens to block Wikipedia over article on Ukraine invasion“. The Independent (2022-yil 2-mart). 2022-yil 8-martda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2022-yil 13-mart.
  4. ↑ Elder, Jeff. „Russia's Wikipedia volunteers risk their freedom for truth“. San Francisco Examiner (2022-yil 8-mart). 2022-yil 9-martda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2022-yil 13-mart.
  5. ↑ Harrison, Stephen (2022-03-01). „How the Russian Invasion of Ukraine Is Playing Out on English, Ukrainian, and Russian Wikipedia“. Slate. ISSN 1091-2339. OCLC 728292344. 2022-03-11da asl nusxadan arxivlandi. Qaraldi: 2022-03-13.
  6. ↑ 6,0 6,1 Rauwerda, Annie „Russians Are Racing to Download Wikipedia Before It Gets Banned“ (en). Slate Magazine (2022-yil 21-mart). Qaraldi: 2022-yil 23-mart.
  7. ↑ Liffey, Kevin; Pullin, Richard. „Moscow threatens to block Russian-language Wikipedia over invasion article“. Reuters (2022-yil 2-mart). Qaraldi: 2022-yil 1-aprel.
  8. ↑ Song.. „A top Wikipedia editor has been arrested in Belarus“. The Verge (2022-yil 11-mart). 2022-yil 14-martda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2022-yil 14-mart.
  9. ↑ „Russische Wikipedia: Festnahme und Drohungen wegen Artikelbearbeitung - Russische und belarussische Behörden bedrohen Wikipedianer. Grund ist offenbar ihre Mitarbeit am russischen Wikipedia-Artikel zur Invasion Russlands in der Ukraine. Bearbeiter*innen löschen nun ihre persönlichen Informationen – aber unterwerfen sich weiter nicht der Zensur.“ (de). Netzpolitik. netzpolitik.org e. V. (2022-yil 15-mart). 2022-yil 20-martda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2022-yil 20-mart.
  10. ↑ „"Википедия" превращается в плацдарм для информационной войны против России — эксперт“ (ru). Russian Agency of Legal and Judicial Information (2022-yil 16-mart).
  11. ↑ Kozlova, Darya. „Правочный режим. ФСО редактирует статьи в «Википедии» об Украине, википедистов преследуют и угрожают блокировкой проекта — все из-за «спецоперации»“ (ru) (2022-yil 17-mart). 2022-yil 18-martda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2022-yil 20-mart.
  12. ↑ Saul, Derek „Russia Demands Wikipedia Take Down Information About Ukraine War“. Forbes.com (2022-yil 31-mart). Qaraldi: 2022-yil 1-aprel.
  13. ↑ Treisman, Rachel. „Russia threatens to fine Wikipedia if it doesn't remove some details about the war“ (en). NPR (2022-yil 1-aprel). Qaraldi: 2022-yil 2-aprel.
  14. ↑ „Wikipedia fights Russian order to remove Ukraine war information“ (en). Reuters (2022-yil 13-iyun). Qaraldi: 2022-yil 16-iyun.
  15. ↑ „Pro-Kremlin disinformation outlets referenced by hundreds of Wikipedia articles“. EU vs Disinfo (2022-yil 19-aprel). Qaraldi: 2022-yil 21-aprel. 
"https://uz.wikipedia.org/w/index.php?title=Rossiyaning_Ukrainaga_qarshi_bosqini_va_Vikipediya&oldid=3889857" dan olindi