Bolgariya Milliy banki

Vikipediya, ochiq ensiklopediya
Bolgariya Milliy banki
Българска народна банка
Bulgarska narodna banka
Fayl:Bulgarian national bank coa.png


Sofiyadagi Milliy bank bosh ofisi
Bosh qarorgohi Sofiya
Tashkil etilgan yili 1879-yil 25-yanvar
Mulkchilik shakli 100% davlat egaligi[1]
Rais Dimitar Radev
Markaziy banki Bolgariya
Valyutasi bolgar levi
Andoza:ISO 4217/code (ISO 4217)
Oltin-valyuta zaxiralari 19 890 million AQSh dollari[1]
Veb sayti bnb.bg

Bolgariya Milliy Banki (bolgarcha: Българска народна банка, BNB) – Bolgariya Respublikasining markaziy banki. Shuningdek, u 2020-yildan beri Bolgariyaning Yevropa bank nazorati doirasidagi milliy vakolatli organi hisoblanadi[2].

Bosh qarorgohi Sofiyada joylashgan bank 1879-yilda tashkil etilgan. Bu dunyodagi uzluksiz faoliyat koʻrsatib kelayotgan 13-eng qadimgi markaziy bankdir[manba kerak]. Bank Bolgariya iqtisodiyotida asosiy rolga ega. Mamlakatdagi barcha banknot va tangalarni muomalaga chiqarish uchun mas’ul boʻlgan mustaqil muassasa hamda hukumatning valyuta zaxiralarini saqlash vazifasi yuklatilgan. Bundan tashqari, Bolgariya zarbxonasining yagona egasi. 2007-yil 1-oktyabrdan boshlab u Yevropa Markaziy banklari tizimining aʼzosi hisoblanadi. BNB raisi Yevropa markaziy banki Bosh Assambleyasining aʼzosi hisoblanadi.

Tarixi[tahrir | manbasini tahrirlash]

Tashkil etilishi va dastlabki rivojlanishi[tahrir | manbasini tahrirlash]

BNBning dastlabki qarorgohi, 1910-yil

1879-yil 25-yanvarda Bolgariyadagi Rossiya imperatorlik komissari Knyaz Aleksandr Dondukov-Korsakov Bolgariya Milliy bankining Nizomini tasdiqladi. 1879-yil 4-aprelda birinchi BNB raisi tayinlandi, 23-mayda Bank rasman ochildi va 6-iyun kuni birinchi bank operatsiyasini amalga oshirdi. Knyazlikda tanga zarb qilish huquqi toʻgʻrisidagi qonun 1880-yilda qabul qilindi va u bolgar milliy valyutasi – Levni joriy qildi. Keyingi yili Bolgariya oʻzining 2, 5 va 10 stontinki tangalarni zarb qildi.

Dastlab, BNB davlat markaziy banki boʻlib, moliya vaziri tomonidan nazorat qilinadigan, davlat byudjeti va Hukumatning kassa faoliyatiga xizmat koʻrsatuvchi hamda tijorat bankiga xos bank operatsiyalarini amalga oshiruvchi, banknotlarni chop etish yoki muomalaga kiritish huquqiga ega boʻlmagan holda oʻz vazifalarini amalga oshirgan. 1885-yilda qabul qilingan BNBni tashkil etish toʻgʻrisidagi qonun va yangi Nizom bankni qayta tashkil etib, unga banknotlar chiqarish monopoliyasini berdi[3]. Oʻsha yilning oʻzida bank birinchi Bolgariya banknotlarini emissiya qildi.

Urush davri (1912-1918) va undan keyingi davr[tahrir | manbasini tahrirlash]

Bolqon urushi boshlanishi bilan (1912) BNB emissiya banki sifatida katta tajribaga ega boʻldi va oʻz mustaqilligini mustahkamladi. Bolgariyadagi yirik kredit markazi boʻlishdan tashqari, u xorijiy tangalarning naqd muomalasini tozalab, 19-asr oxirida Bolgariyadagi jiddiy pul inqirozi va 20-asrning boshida Yevropadagi pul inqirozining oqibatlarini yengib, pul tizimining tartibga soluvchisiga aylandi.

Urushlar paytida (1912-1918) BNB hukumatga deyarli cheksiz ravishda qarz berishga va muomaladagi qogʻoz pullar chiqarilishi va miqdorini oshirishga majbur boʻldi. Bolgariya levi urushlardan kuchli qadrsizlanib chiqdi va keyingi oʻn yil ichida Bank oʻz qiymatini tiklashga harakat qildi.

Urushlararo barqarorlashuv va Ikkinchi jahon urushi[tahrir | manbasini tahrirlash]

1928-yilda Bolgariyaga Millatlar ligasi Iqtisodiy va Moliya Tashkiloti tomonidan muvofiqlashtirilgan yirik „Barqarorlashtirish krediti“ berildi. Bu Lev kursini barqarorlashtirish, BNB kapitalini mustahkamlash va Hukumatning Bank oldidagi qarzini tugatish uchun moʻljallangan edi. Ayni maqsadda ikkita yangi qonun qabul qilindi – „BNB toʻgʻrisida“gi qonun, bankka eng chuqur institutsional oʻzgartirishlar kiritdi (u bu turdagi banklarga xos boʻlmagan har qanday faoliyatdan xoli haqiqiy markaziy bank emissiyasiga aylandi) va „Tangalar toʻgʻrisida“gi qonun, Bolgariya oltin standartini oʻrnatdi va 92 lev 1 gramm sof oltinga tenglashtirildi.

Ushbu qadamlarning barchasi Buyuk depressiya yillarida (1929–1933) Bank biznesini qoʻllab-quvvatladi. 1930-yillarning oʻrtalaridan 1941-yilda Bolgariya Ikkinchi jahon urushiga kirgunga qadar BNB qayta tiklandi. Oʻsha paytda Bank binosi qurilgan boʻlib, u hozirgi kungacha saqlanib kelmoqda.

Ikkinchi jahon urushi paytida BNB yana hukumatga qarz berishga va levning qadrsizlanishi bilan shugʻullanishga majbur boʻldi.

Kommunistik davr[tahrir | manbasini tahrirlash]

1947-yilda qabul qilingan „Banklar toʻgʻrisida“gi qonun keskin islohotni amalga oshirdi: xususiy banklar milliylashtirildi va bank tizimi sovet modeliga oʻtkazildi va shu tariqa 1980-yillarning oxirigacha shu tizimda faoliyat olib bordi. BNBga yangi tashkil etilgan haddan tashqari markazlashtirilgan rejali iqtisodiyotga barcha moliyaviy xizmatlar koʻrsatish topshirildi. Bank ham toʻgʻridan-toʻgʻri Vazirlar Kengashi va Moliya vaziriga boʻysungan holda hukumat va iqtisodiyotni bevosita kreditlashi shart edi.

1952-yilda Bolgariya zarbxonasi tashkil etildi va u muomaladagi va esdalik tangalarini zarb qila boshladi.

1990-yildan beri[tahrir | manbasini tahrirlash]

Bolgariya bank tizimining bozor iqtisodiyoti tamoyillariga va BNBning mustaqil markaziy bank tamoyillariga qaytishi faqat 1991-yilda ikkita asosiy qonun qabul qilindi— tijorat bankining huquqiy asoslarini tiklagan „Tijorat toʻgʻrisida“ gi qonun hamda BNBning mustaqilligini tiklagan va unga banklarni nazorat qilish mas’uliyatini yuklagan „Milliy bank toʻgʻrisida“gi yangi tahrirdagi qonun. 1997-yilda BNB toʻgʻrisidagi boshqa qonun avvalgisini almashtirdi; u pul tizimini qayta tashkil etdi va 1-iyuldan boshlab valyuta kengashi tartibi joriy etildi. Dastlab Bolgariya levi nemis markasiga, 1999-yildan esa 1 yevro uchun 1,95583 lev kursi bilan yevroga bogʻlandi. Oʻsha yilning oʻzida Bolgariya levi qayta denominatsiya qilindi.

1998-yilda BNB Printing Works biznes uchun ochildi va u juda yuqori darajadagi xavfsizlik bilan banknotlar va bondlar emissiya qilishni boshladi.

2005-yilda „BNB toʻgʻrisida“gi qonunga oʻzgartirishlar kiritilib, ular BNBning tashkiliy, funksional, moliyaviy va shaxsiy mustaqilligini taʼminladi, Bankning asosiy maqsadini oʻzgartirdi va markaziy bankning davlat muassasalarini moliyalashtirishni toʻgʻridan-toʻgʻri taqiqladi.

2007-yil 1-yanvarda Bolgariya Yevropa Ittifoqiga qoʻshildi va shu vaqtdan beri BNB Yevropa Markaziy banklari tizimining aʼzosi hisoblanadi[4].

Faoliyati[tahrir | manbasini tahrirlash]

Bank uchta boʻlimga boʻlingan:

  • Pul majburiyatlarining umumiy summasini toʻliq valyuta qoplanishini taʼminlash, yaʼni milliy valyutani muomalaga chiqarish uchun masʼul emissiya boʻlimi.
  • Tizimli tavakkalchilik yuzaga kelgan taqdirda oxirgi chora sifatida kreditor boʻlgan bank boʻlimi. Shuningdek, u 1997-yilda Bolgariyada joriy etilgan Valyuta kengashini boshqaradi.
  • Mamlakat bank tizimini nazorat qiluvchi Nazorat departamenti.

Bosh ofis binosi[tahrir | manbasini tahrirlash]

Bolgariya Milliy bankining bosh ofisi Sofiyadagi markaziy Battenberg maydonida joylashgan. Hozirgi bino taniqli arxitektorlar Ivan Vasilyov va Dimitar Tsolovga topshirilgan va 1934—1939-yillarda oʻsha davrning dekorativ boʻlmagan neoklassik uslubida qurilgan. U 3700 m 2 maydonni egallagan va toʻrtta yer usti va uchta yer osti qavatidan iborat. Uning ichki qismi Ivan Penkov va Dechko Uzunovlarning ishi hisoblanadi.

Raislari[tahrir | manbasini tahrirlash]

  • Ludovig Carbonneur, 1879-yil 4-aprel – 1879-yil 1-iyul
  • Georgiy Jeliazkovich, 1879-yil 1-iyul – 1881-yil 27-aprel
  • Tsidor Mixaylovich, 1881-yil 27-aprel – 1883-yil 11-oktyabr
  • Ivan Evstratiev Geshov, 1883-yil 1-dekabr – 1886-yil 26-avgust
  • Dimitar Popov, 1886-yil 26-avgust – 1887-yil 4-dekabr
  • Mixail Tenev, 1887-yil 4-dekabr – 1894-yil 1-yanvar
  • Mixail Tenev, 1894-yil 1-yanvar – 1899-yil 19-yanvar
  • Stefan Karadjov, 1899-yil 19-yanvar – 1899-yil 1-mart
  • Stefan Karadjov, 1899-yil 1-mart – 1905-yil 1-oktyabr
  • Boncho Boev, 1906-yil 23-fevral – 1908-yil 7-avgust
  • Xristo Chakalov, 1908-yil 7-avgust – 1920-yil 12-iyun
  • Boyan Damyanov, 1920-yil 16-iyul – 1922-yil 30-sentyabr
  • Dobri Bojilov, vazifani bajaruvchi, 1922-yil 1-dekabr – 1923-yil 31-mart
  • Iliya Karadjov, 1923-yil 26-mart – 1923-yil 8-iyun
  • Dobri Bojilov, v.b., 1923-yil 1-dekabr – 1924-yil 1-mart
  • Kosta Bojadjiev, 1924-yil 21-sentyabr – 1926-yil 16-yanvar
  • Asen Ivanov, 1926-yil 18-yanvar – 1931-yil 29-avgust
  • Dobri Bojilov, 1931-yil 29-avgust – 1932-yil 29-fevral
  • Nikola Momchilov, 1932-yil 29-fevral – 1934-yil 31-iyul
  • Dobri Bojilov, 1934-yil 2-avgust – 1935-yil 4-fevral
  • Marko Ryaskov, 1935-yil 4-fevral – 1935-yil 21-aprel
  • Dobri Bojilov, 1935-yil 25-aprel – 1938-yil 14-noyabr
  • Kiril Gunev, 1938-yil 14-noyabr – 1944-yil 1-iyun
  • Dobri Bojilov, 1944-yil 1-iyun – 1944-yil 10-avgust
  • Kiril Gunev, 1944-yil 10-avgust – 1944-yil noyabr
  • Ivan Stefanov, v.b., 1944-yil 23-dekabr – 1945-yil 14-noyabr
  • Ivan Stefanov, 1945-yil 14-dekabr – 1946-yil 31-mart
  • Stancho Cholakov, 1946-yil 31-mart – 1946-yil 10-oktyabr
  • Tzonyu Tzonchev, 1946-yil 10-oktyabr – 1949-yil 13-avgust
  • Atanas Mechkarov, 1949-yil 13-avgust – 1955-yil 19-mart
  • Vela Lukanova, 1955-yil 5-dekabr – 1959-yil 5-dekabr
  • Kiril Nestorov, 1959-yil 7-dekabr – 1969-yil 5-yanvar
  • Kiril Zarev, 1969-yil 5-yanvar – 1974-yil 7-iyul
  • Veselin Nikiforov, 1974-yil 8-iyul – 1984-yil 3-yanvar
  • Vasil Kolarov, 1984-yil 3-yanvar – 1989-yil 20-dekabr
  • Ivan Dragnevski, 1989-yil 20-dekabr – 1991-yil 9-yanvar
  • Todor Valchev, 1991-yil 9-yanvar – 1996-yil 24-yanvar
  • Lyubomir Filipov, 1996-yil 24-yanvar – 1997-yil 11-iyun
  • Svetoslav Gavriiski, 1997-yil 11-iyun – 2003-yil 9 oktyabr
  • Ivan Iskrov, 2003-yil 9-oktyabr – 2015-yil 14-iyul
  • Dimitar Radev, 2015-yil 15-iyul —

Manba[5]:

Yana qarang[tahrir | manbasini tahrirlash]

Manbalar[tahrir | manbasini tahrirlash]

  1. ↑ 1,0 1,1 Weidner, Jan „The Organisation and Structure of Central Banks“ (PDF). Katalog der Deutschen Nationalbibliothek (2017).
  2. ↑ „National supervisors“. ECB Banking Supervision.
  3. ↑ Avramov, Roumen (2023), Kakridis, Andreas; Eichengreen, Barry (muh.), „The Bulgarian National Bank, 1926–1935: Revamping the Institution, Addressing the Depression“, The Spread of the Modern Central Bank and Global Cooperation: 1919–1939, Cambridge University Press, 268–300-bet, doi:10.1017/9781009367578.013, ISBN 978-1-009-36757-8
  4. ↑ „Important Dates“. BNB.bg.
  5. ↑ „Bulgarian National Bank Governors“. www.bnb.bg.

 

Havolalar[tahrir | manbasini tahrirlash]

Koordinatalari: 42°41′47″N 23°19′31″E / 42.69639°N 23.32528°E / 42.69639; 23.32528 G O

"https://uz.wikipedia.org/w/index.php?title=Bolgariya_Milliy_banki&oldid=4062913" dan olindi