Estoniya banki
.svg)  Tallindagi Estoniya bulvari 13-uy manzilida joylashgan, 1935-yilda meʼmorlar Eygen Haberman hamda Herbert Yohanson tomonidan loyihalangan bosh ofisi [1] | |
| Bosh qarorgohi | Tallin |
|---|---|
| Koordinatalari | 59°25′58″N 24°44′57″E / 59.432778°N 24.749167°E |
| Tashkil etilgan yili | 24-fevral, 1919-yil |
| Mulkchilik shakli | 100% Davlat mulki[2] |
| Gubernator | Madis Myuller |
| Markaziy banki |
 Estoniya |
| Oltin-valyuta zaxiralari | $300 mln[2] |
| Vorisi | Yevropa markaziy banki (2011)1 |
| Veb sayti | eestipank.ee |
| 1 Estoniya banki hozir ham faoliyat yuritadi, biroq aksariyat vazifalari YMBga oʻtkazilgan. | |
Estoniya banki (estoncha: Eesti Pank) Estoniya markaziy banki va Yevro hududi markaziy banklarining Yevrotizim tashkilotining aʼzosi [3].
Estoniya banki ham Yevropa Markaziy banklar tizimiga tarkibida. 2011-yil 1-yanvarda Estoniya yevroni qabul qilgandan soʻng, u Yevropa Markaziy banki (YMB) tarkibiga kirdi. Oʻsha vaqtga qadar bank mamlakatning sobiq milliy valyutasi krona uchun javobgar edi.
Estoniya banki gubernatori, hozirda Madis Myuller Yevropa Markaziy banki Boshqaruv kengashi aʼzolaridan biri hisoblanadi.
Tarixi
[tahrir | manbasini tahrirlash]
1919-yil: tashkil etilishi
[tahrir | manbasini tahrirlash]Bank 1919-yil 24-fevralda Estoniya mustaqillikka erishgandan soʻng Estoniya muvaqqat hukumati tomonidan tashkil etilgan. 1921-yilda Eesti Pank milliy bank etib tayinlandi va unga Estoniya markasini chop etish vazifasi yuklatildi [4][3].
1927-yil: Birinchi kronaning taqdim etilishi
[tahrir | manbasini tahrirlash]1927-yilda bank nizomning yangi tahriri tasdiqlandi, unga koʻra Eesti Pank cheklangan funksiyalarga ega mustaqil banknot emitent markaziy bankiga aylandi. Bankning asosiy vazifalari valyuta muomalasi va qisqa muddatli kreditlar hajmini tartibga solish orqali milliy valyuta qiymatini kafolatlash boʻlib qoldi. Davlat qimmatli qogʻozlarini sotish orqali bank haqiqiy aksiyadorlik bankiga aylandi.
1,35 million funt sterling (27,6 million krona) miqdoridagi xorijiy kredit xorijiy valyuta zaxiralarini toʻldirdi, shundan Eesti Pank 1 million GBP oldi. Davlat gʻaznachiligining oltin vavalyuta zaxiralari ham markaziy bankka oʻtkazildi. Bankning asosiy kapitali 2,5 millioin kronadan 5 million kronagacha oshirildi. Milliy valyutani qoʻllab-quvvatlovchi zaxiralar bilan bogʻliq masalalar hajmi aniqlandi. Nolikvid boʻlib qolgan uzoq muddatli kreditlar Eesti Pankni ushbu yukdan ozod qilish uchun maxsus tashkil etilgan Uzoq muddatli kredit bankiga oʻtkazildi [5]. 1940-yilda Sovet Ittifoqi bosqinidan soʻng, Eesti Pank "Sovet Ittifoqi Davlat bankining Estoniya Respublika boshqarmasi" sifatida milliylashtirildi. Milliylashtirish va Rossiya rublining qonuniy toʻlov vositasi sifatida joriy etilishi bilan bank oʻzining koʻp funksiyalarini yoʻqotdi.
1990-yil: Qayta tiklanishi
[tahrir | manbasini tahrirlash]Eesti Pank 1990-yil 1-yanvarda 50 yillik tanaffusdan soʻng oʻz faoliyatini qayta boshladi, lekin hali mustaqil davlatning markaziy bankiga aylanmagandi. Estoniya hali mustaqil boʻlmaganiga qaramay, markaziy bankni tiklash mumkinligi oʻsha davrning paradoksi edi. Eesti Pank nizomi 1990-yil mart oyida tasdiqlangan va nizom jamgʻarmasiga 400 million rubl ajratildi. Nizomga koʻra, Eesti Pank mustaqil jamoat tashkiloti, Estoniya SSR oliy hokimiyatiga boʻysunuvchi subordinatsiya markazi edi. Bankning asosiy vazifalari quyidagilardan iborat edi:
- mamlakatning iqtisodiy strategiyasini ishlab chiqish va uni valyuta muomalasi sohasida amalga oshirish;
- kredit, moliyalashtirish, hisob-kitoblar va valyuta munosabatlarini taʼminlash;
- valyuta-kredit tizimini boshqarish;
- valyuta muomalasining barqarorligini taʼminlash; milliy valyutaning xarid qobiliyatini kafolatlash va uning boshqa valyutalarga nisbatan kursini belgilash.
Tashqi savdo bankining qabul qilinishi
[tahrir | manbasini tahrirlash]Eesti Pank Sovet Ittifoqi Tashqi savdo bankining Tallindagi filialini qabul qildi va uni Estoniya bankining Valyuta operatsiyalari markaziga aylantirdi. Markaziy bank iqtisodiyotni liberallashtirish va bozor iqtisodiyotiga oʻtish uchun oʻz imkoniyatlari doirasida boshqa choralarni ham koʻrishga harakat qildi: valyuta auksionlarini tashkil etish, muomaladagi rubllar soni boʻyicha kotirovkalarni eʼlon qilish, xorijiy toʻlovlar va hisob-kitoblar uchun litsenziyalar berish va shu kabilarni boshladi.
Tartibga solish funksiyasini joriy etish
[tahrir | manbasini tahrirlash]Bundan tashqari, Estoniya banki mamlakat bank sektorining haqiqiy regulyatoriga aylantirishni boshlash kerak edi. Oʻsha paytda hisob-kitoblar Moskva orqali amalga oshirilardi, mahalliy kliring markazi Moskvaga boʻysunardi. Dastlabki yillarda Eesti Pank hali mahalliy tijorat banklari faoliyatini tartibga solish va tekshirish imkoniyatiga ega emas edi.
Zaxiralari
[tahrir | manbasini tahrirlash]Kronani qoʻllab-quvvatlovchi zaxiralarni shakllantirish boshlandi. Estoniya banki 1919-yilda mustaqillik davrida tashkil etilgan Estoniya Respublikasi markaziy bankining huquqiy vorisi sifatida tan olinganidan keyin Buyuk Britaniya hukumati urushdan oldingi Eesti Pankka tegishli boʻlgan oltinni Estoniyaga qaytarishga qaror qildi. Estoniya bankining Xalqaro hisob-kitoblar bankiga aʼzoligi tiklanishi uning oltin va u yerda depozitga qoʻyilgan boshqa aktivlarga boʻlgan huquqlarining tiklanishi bilan birga boʻldi. Davlat oʻrmon fondidan 150 million dollarga teng boʻlgan zaxira kesish maydonlari ham qoʻshimcha valyuta zaxirasi sifatida Eesti Pank balansiga kiritilgan (garchi bular keng jamoatchilik uchun amaliydan koʻra koʻproq maʼnaviy va hissiy ahamiyatga ega edi).
Kronaning muomalaga qaytarilishi
[tahrir | manbasini tahrirlash]Yangi banknotlar (ikkinchi krona) 1992-yil aprel oyida Estoniyaga yetib keldi. Barqarorlikni taʼminlash uchun Estoniya kronasi Germaniyaning nemis markasiga bogʻlandi. Bu haqda Nemis Bundesbanki maʼlum qildi. Estoniya kronasi muomaladagi yagona qonuniy toʻlov vositasi va Eesti Pank mamlakatda pul munosabatlarining yagona tartibga soluvchisi deb eʼlon qilindi. Uch kun ichida har bir rezident jismoniy shaxs uchun 1 kron = 10 rubl miqdorida 1500 rublgacha almashtirish imkoniyati berildi. Estoniyada muomaladagi deyarli barcha rubl (depozitlar, korxonalarda saqlanadigan pullar va boshqalar) miqdori bir xil kurs boʻyicha kronalarga almashtirildi. Bu stavka koʻplab raqiblar tomonidan past baholangan deb hisoblangan, ammo u aslida oʻsha davrdagi bozor kursiga toʻgʻri kelgan. Vaqt va keyingi voqealar rivoji ushbu tanlovning toʻgʻriligini shubhasiz isbotladi. Pul islohotining boshlanishi uchun rejalashtirilgan barcha qonunlar va boshqa huquqiy hujjatlar kuchga kirdi. Eesti Pank Estoniya kronasining eng muhim xorijiy valyutalarga nisbatan kunlik kurslarini eʼlon qila boshladi.
TALIBOR
[tahrir | manbasini tahrirlash]Yevro joriy etilishidan oldin, TALIBOR yoki Tallin banklararo taklif stavkasi Estoniya ulgurji pul bozoridagi (yoki Estoniya kronasidagi banklararo bozor) banklar boshqa banklarga taʼminlanmagan mablagʻlarni qarzga berishni taklif qiladigan foiz stavkalariga asoslangan kunlik mos yozuvlar stavkasi edi. TALIBOR har kuni Estoniya banki tomonidan TALIBID (Tallin banklararo taklif stavkasi) bilan birgalikda eʼlon qilinadi.
TALIBOR soat 11:00 atrofida etalon banklar tomonidan taqdim etiladigan, eng yuqori va eng past kotirovkalarni hisobga olmagan holda soʻndirishning qolgan muddatlarning arifmetik oʻrtachasi hisoblab chiqiladi.
2011-yil: Yevroning joriy etilishi
[tahrir | manbasini tahrirlash]2011-yil 1-yanvarda yevroning joriy etilishi bilan [6] Estoniya banki mintaqaning pul-kredit siyosatini birgalikda belgilaydigan va amalga oshiradigan Yevrotizim yoki Yevrohudud markaziy banklari tizimiga aʼzo boʻldi. Mahalliy markaziy banklarning baʼzi funksiyalari Yevropa Markaziy banki tomonidan oʻz zimmasiga oldi. Boshqa funksiyalar, shuningdek, Yevropa Markaziy banklari tizimiga aʼzolik saqlanib qoldi.
Raislari
[tahrir | manbasini tahrirlash]- Mihkel Pung (1919-yil mart - 1919-yil avgust);
- Eduard Aule (1921-yil oktabr - 1925-yil oktabr);
- Artur Uybopuu (1925-yil oktabr - 1926-yil noyabr);
- Yuri Yakson (1926-yil noyabr - 1940-yil iyul);
- Yuhan Vabel (1940-yil iyul - 1940-yil oktyabr?);
- Martin Kestner (1944–1949; surgun qilingan);
- Oskar Kerson (1968-yil 21-yanvar - 1980-yil 31-dekabr; surgun qilingan);
- Reyn Otsason (1989-yil 28-dekabr - 1991-yil 23-sentabr);
- Siym Kallas (1991-yil 23-sentabr - 1995-yil 27-aprel);
- Vahur Kraft (1995-yil 27-aprel - 2005-yil 7-iyun);
- Andres Lipstok (2005-yil 7-iyun - 2012-yil 7-iyun);
- Ardo Hansson (2012-yil 7-iyun - 2019-yil 7-iyun);
- Madis Myuller (2019-yil 7-iyun – hozirga qadar).
Yana qarang
[tahrir | manbasini tahrirlash]Manbalar
[tahrir | manbasini tahrirlash]- ↑ „The buildings of Eesti Pank“. Eesti Pank.
- ↑ 2,0 2,1 Weidner, Jan „The Organisation and Structure of Central Banks“ (PDF). Katalog der Deutschen Nationalbibliothek (2017).
- ↑ 3,0 3,1 „Major Banks“. A to Z World Culture (2023). Qaraldi: 20-fevral 2023-yil.
- ↑ Bank of Estonia. „SOME FACTS FROM THE HISTORY OF EESTI PANK AND ESTONIAN FINANCE“. 7-iyul 2004-yilda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 13-may 2010-yil.
- ↑ 1927–1930 Central bank and monetary reform as a precondition for a strong economy
- ↑ „Estonia ready for euro“. European Commission (12-may 2010-yil). 15-may 2010-yilda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 12-may 2010-yil.
Havolalar
[tahrir | manbasini tahrirlash]- Estoniya banki rasmiy sayti
- Estoniya banki rasmiy sayti (estoncha)
- TALIBOR va TALIBIDni tuzatishning yangi qoidalari Eesti Pank tomonidan kiritilgan (Wayback Machine saytida 2016-03-30 sanasida arxivlangan)
