Toshkent tramvayi

Toshkent tramvayi
Tramvay tizimi
Davlat	Oʻzbekiston
Shahar	Toshkent
Ochilgan yili	1912-yil 29-dekabr
Yopilgan yili	2016-yil 2-may
Yoʻnalish soni	6 (yopilgan vaqtda) ; 29 (eng rivojlangan vaqtida)
Tramvay parki soni	3 (eng rivojlangan vaqtida)
Vagonlarning umumiy soni	511 (eng rivojlangan vaqtida)
Temiryoʻl eni qalinligi	1520 mm
Boshqaruvchi shirkat	„Toshshahartrans“ AJ
	Toshkent tramvayi Vikiomborda

Toshkent tramvay tarmogʻi yoki Toshkent tramvayi Toshkent shahridagi hozirda faoliyat koʻrsatmayotgan tramvay tizimi, Markaziy Osiyodagi eng qadimgi va eng yirigi boʻlgan. 1912-yil 29-dekabr kuni foydalanishga topshirilgan, 2016-yil 2-may kuni faoliyatini toʻxtatgan^[1].

Tarixi

Tramvay tarmogʻiga oʻxshash tarmoq 1901-yilda ilk bor ot aravalar orqali ochilgan. 1912-yildan boshlab tizim elektr tramvay yoʻliga aylantirildi. 2016-yilda-yopilgan holatiga koʻra, tarmoq 87.8 kilometr (54.6 mi) boʻlgan oltita chiziqdan iborat edi. eng koʻpi bilan 24 ta tarmoqda harakatlangan.

Ot aravali tramvaylar (1897—1912-yillar)

1896-yil – Toshkent shahar hokimligi Belgiyaning tadbirkor Eduard Empenga tegishli „Toshkent tramvayi“ AJ bilan Toshkentda tramvay qurish va foydalanish toʻgʻrisida shartnoma imzoladi^[2].
1897-yil – birinchi ot aravada harakatlanadigan yoʻnalish qurilishi boshlandi. U vokzaldan boshlanib, Duxovskava (hozirda Amir Temur shoh koʻchasi), Mahram (Islom Karimov), Zirabuloq (Nuroniylar), Jizzax (Buxoro), Romanovskiy (Buyuk Turon), Vorontsovskiy (Istiqlol), Chernyaevskiy (Mustaqillik maydoni), Shayxontohur (Navoiy) koʻchalari boʻylab oʻtkazilgan.
1901-yil 31-mart (13-aprel) – vokzaldan Eski shaharga otli tramvay harakatini ochildi.
1903-yil 5 (18)-aprel – ikkinchi ot aravada harakatlanadigan yoʻnalish ochildi. Ushbu yoʻnalish Peterburg (Matbuotchilar) koʻchasi, Kaufman maydonining (Amir Temur xiyoboni) chekkasi va Pushkin koʻchalari boʻylab yurib, Avliyo Sergiy cherkoviga qadar davom etgan.
1912-yil 5 (18)-mart – Yakshanba bozorigacha boʻlgan uchinchi tramvay yoʻnalishining ochildi.
1912-yilga kelib Toshkentda 30 otli tramvay vagonlari harakatlangan. Depo Eski shaharda joylashgan edi^[3].

Tor enli tramvaylar (1912—1968-yillar)

1912-yil 29-dekabr (1913-yil 11-yanvar) – Toshkentda Yakshanba bozoridan Avliyo Sergiy cherkovigacha boʻlgan yoʻnalish boʻyicha birinchi elektr tramvay liniyasida harakat ochildi.
1913-yil – ot aravli tramvaylar harakati bekor qilindi. Yangi tramvay yoʻnalishlari – Romanovskiydan Starogospitalniy (Avliyo-ota) koʻchasigacha; Yakshanba bozoridan Moskva koʻchasigacha (Amir Temur shoh koʻchasi); Kaufman xiyobonidan Kaufman shifoxonasigacha (ToshMI-1) yoʻnalishlar qurilishi boshlandi.
1914-yil – yangi tramvay liniyalari – Moskva koʻchasidan Beshyogʻoch darvozasi va Eski shahargacha yoʻnalishlar qurilishi davom ettirildi.
1915-yil – Eski shahardan Taxtapul darvozasigacha yana bir tramvay liniyasi ochildi.

1916-yil holatiga koʻra Toshkent tramvay xoʻjaligi 50 ta motorli, 25 ta tirkamali va 2 ta xizmat vagonlaridan iborat boʻlgan.

1918-yil 10-sentyabr – dizel stantsiyasiga yoqilgʻi yetishmasligi va aksariyat vagonlarning nosozligi tufayli tramvay harakati toʻxtadi. 10-dekabr – Toshkent tramvayi Turkiston Markaziy Ijroiya Komiteti dekreti bilan milliylashtirilib, Xalq xoʻjaligi Oliy Kengashi tasarrufiga oʻtkazildi.
1920-yil – shaharda tramvay qatnovining qisman tiklandi, omborlar va pochta boʻlimlariga yuk liniyalari qurildi.
1921-yil – „Toshgostram“ tresti tashkil etildi.
1924-yil – tramvay harakatini toʻliq tiklash, Proletarskaya (Amir Temur shoh koʻchasi) koʻchasida tramvay uchun taʼmirlash ustaxonalari qurildi.

1926-yil – Toshkent tramvayining elektr taʼminoti yangi Boʻzsuv GES elektr energiyasiga oʻtkazildi va „Toshgostram“ tresti tramvay va elektr stansiyasini birlashtirgan „Toshgestram“ sifatida qayta tashkil etildi. Engels koʻchasidagi tramvay liniyasi GESgacha uzaytirildi.
1928-yil – Toshkent koʻchalarida 10 ta yangi Xarkov vagonlari paydo boʻldi.
1929-yil 23-oktyabr – Taxtapul darvozasi liniyasi Ishchilar shaharchasigacha uzaytirildi. 10-noyabr – Tezikova dala hovlisigacha (Temiryoʻlchilar koʻchasi) yangi tramvay liniyasi ochildi.
1930-yil – rekonstruksiya paytida Stalin koʻchasidan (Istiqlol koʻchasi) oʻtadigan tramvay yoʻnalishi Lenin (Buyuk Turon) va Lohutiy (Shahrisabz) koʻchalariga koʻchirildi. Toshkent tramvayining yuk tashish xizmati ochildi.
1931-yil – rekonstruksiya paytida Zirabuloq koʻchasidan oʻtuvchi tramvay liniyasi Irjar (Otaturk) koʻchasiga koʻchirildi. Salor liniyasi Voroshilov shaharchasigacha (Oltintepa koʻchasi) uzaytirildi. „Toshgestram“ trestini „Toshkent shahar temir yoʻllari“ trestiga aylantirildi, Boʻzsuv GES uning tarkibidan chiqarildi.
1932-yil 7-noyabr – Beshyogʻoch darvozasi liniyasi „Tekstilstroy“gacha uzaytirildi.
1934-yil 1-fevral – Salor kanali ustidagi tramvay koʻprigining ochildi.

Yuqoridagi barcha tramvay liniyalari bir izli va tor enli (temiryoʻl enining oʻlchami 960±5 mm) boʻlgan. Bunday kalibrlar tramvay liniyalarining oʻtkazuvchanligini oshirishga halaqit qilgan. Shu munosabat bilan (shuningdek, SSSRda tor enli temiryoʻlda yuradigan vagonlar ishlab chiqarish toʻxtatilganligi sababli) 1934-yilda Toshkent shahar kengashi tramvay tarmogʻini standart temir yoʻlga oʻtkazish toʻgʻrisida qaror qabul qildi^[3].

Keng enli temir yoʻl liniyalariga oʻtishi (1936—1968-yillar)

1936-yil – markazdagi tor enli yoʻnalishlar bosqichma-bosqich yopildi. 8-oktyabr kuni ilk keng enli tramvay liniyasi, 11-sonli Xadra – Toʻqimachilik kombinati yoʻnalishi ochildi. Yoʻnalish Xoʻjayev (Navoiy), Toʻqay (Shahrisabz), Stalin, Samarqand (Rashidov shoh koʻchasi), Dala hovli (Shota Rustaveli) va Jismoniy tarbiya (Qushbegi) koʻchalari boʻylab harakatlangan. Keng enli vagonlarga xizmat koʻrsatish uchun Xadrada 2-sonli tramvay deposi qurildi.
1937-yil – Sapyornaya (Mirobod) va Kafanov (Avliyo-ota) koʻchalari boʻylab, shuningdek, Viloyat (Gulobod) koʻchasi boʻylab Xadradan Koʻkchagacha keng enli tramvay liniyalari qurildi.
1938-yil 1-may – Poligrafiya (Labzak) koʻchasidan Ishchilar shaharchasigacha boʻlgan keng enli tramvay yoʻnalishi ochildi. 20-avgust – Poltoratskiy (Nukus) koʻchasi boʻylab tor enli tramvay liniyasi ochildi. 16-oktyabr – Tezikova dala hovlisi yoʻnalishi keng enli temir yoʻlga oʻtkazildi va yoʻnalish Transport institutigacha uzaytirildi.

1941-yilda Toshkent shahar temir yoʻllari tresti (Toshkent tramvay trestiga aylantirilgan) tarkibida 235 ta yoʻlovchi va 53 ta yuk vagonlari bor edi. Ulugʻ Vatan urushi yillarida Toshkentda yuk tashish uchun bir nechta yuk liniyalari qurilgan. 1943-yilda SSSRning Yevropa qismidagi shaharlardan Toshkentga 30 ta vagon keltirilgan.

1947-yil – Yangi yoʻl (Fitrat) koʻchasida 1-tramvay deposining yangi binosi qurildi; Birinchi trolleybus liniyasi ochilishi munosabati bilan „Toshkent tramvay“ tresti „Toshkent tramvay va trolleybus“ tresti deb qayta nomlandi.
1948-yil Toshkentga 6 ta yangi KTM tramvay vagonlari keltirildi.

1945-yildan 1957-yilgacha boʻlgan davrda Toshkentda tramvay harakati qayta tashkil etildi. Tor enli tramvay yoʻnalishlari yopildi, keng enlisiga almashtirildi.

1957-yil – „Oʻzbekselmash“ zavodiga va VDNXga („Oʻzekspomarkaz“) tramvay qatnovi ochildi.

1960-yil holatiga koʻra, Toshkent tramvay va trolleybus tresti 11 ta tramvay yoʻnalishidan (1-6-yoʻnalishlar tor enli, 7-11-yoʻnalishlar keng enli) foydalangan. 1961-yilda nominal tufayli yoʻl haqi 10 baravar – 30 tiyindan 3 tiyingacha pasaygan va uzoq vaqt davomida oʻzgarmagan.

1962-yil – Toshkentga yangi KTM-2 tramvay vagonlari keltirildi.
1963-yil 2-mart – Rustaveli koʻchasi boʻylab oʻtgan tramvay liniyasi „Samarqand“ avtovokzaliga qadar uzaytirildi. 4-noyabr kuni qurilayotgan Chilonzorni transport bilan taʼminlash maqsadida Muqimiy koʻchasidan Oqtepa maydoniga qadar yangi liniya ochildi, 11-dekabr kuni bu yoʻnalish Farhod koʻchasiga qadar uzaytirildi.
1964-yil – Toshkentga LM-57 rusumli vagonlarni yetkazib berish boshlandi.
1965-yil – Toshkentga RVZ-6 rusumli vagonlarni yetkazib berish boshlandi.
1966-yil 1-mart – vokzaldan Proletarskiy, 1-May (Shahrisabz) va Marks (Mahtumquli) koʻchalari boʻylab keng enli temiryoʻlda harakatlanadigan tramvay liniyasi ochildi. 5-noyabr – Farhod koʻchasidan oʻtgan tramvay liniyasi Chilonzor 26-mavzega qadar uzaytirildi.
1967-yil 24-aprel – Engels koʻchasidan VDNX va Oʻzbekselmashgacha boʻlgan tramvay liniyasi, 22-avgustda Pushkin koʻchasi va general Petrov (Ohangaron yoʻli) koʻchalari boʻylab oʻtgan tramvay liniyasi toʻliq „keng oʻlchamli“ga oʻtkazildi. 29-aprel kuni ToshMIdan Visokovoltniy (Yalangʻoch) mavzesiga yangi keng liniya ochildi. 5-sentyabr Sulaymonova (Istiqlol) hamda Turkaya koʻchalaridagi tramvay liniyalari mos ravishda Navoiy va Samarqand koʻchalariga koʻchirildi.
1968-yil 14-aprel – vokzaldan Oxunboboev maydonigacha (Chorsu) boʻlgan liniya, 29-aprel kuni esa ToshMIdan Toʻqimachilik kombinatigacha boʻlgan liniya toʻliq keng kalibrliga oʻtdi. 11-sentyabr Toshkent tramvayi tarixida oxirgi marta tor enli vagonlar qatlovga chiqdi^[3].

Keng oʻlchamli tramvay rivojlanishining choʻqqisi (1968—1991-yillar)

1969-yil 31-dekabr – Silakovskiy (Oltintepa) koʻchasidan Rohat koʻliga qadar yangi tramvay liniyasi ochildi.
1971-yil 12-fevral – Lisunova (Qorasuv) koʻchasidan Aviasozlar shaharchasiga qadar liniya qurildi.
1972-yil – Gulobod koʻchasidan oʻtuvchi tramvay liniyasi Beruniy koʻchasiga koʻchirildi. 29-aprel kuni Engels koʻchasi boʻylab oʻtgan liniya Obidova (Bogʻishamol) koʻchasidan Yunusobod A-4 mavzesiga qadar uzaytirildi.
1973-yil. 9-oktyabr kuni Qizilsharq (Temur Malik) koʻchasidan oʻtgan liniya Shimoli-sharq (Feruza) mavzesiga qadar uzaytirildi. 30-dekabrda esa Qoʻyliq-2 mavzesigacha yangi yoʻnalish ochildi.
1974-yil – Toshkentga yangi RVZ-6 tramvay vagonlari olib kelindi. 6-fevral kuni Yunusobod A-4 mavzesidan oʻtgan liniya Zenit zavodigacha uzaytirildi.
1975-yil. 12-iyun kuni Ishchilar shaharchasidan Qoraqamish 1/2 mavzesigacha tramvay liniyasi ochildi. 1-sentyabr kuni Qizilsharq koʻchasida 3-sonli yangi tramvay-trolleybus deposi foydalanishga topshirildi.
1976-yil – Toshkent metropolitenining Chilonzor yoʻli qurilishi munosabati bilan 20-oktyabr kuni Pushkin koʻchasidagi tramvay liniyasi Novomoskovsiy (Oqqoʻrgʻon) va Xurshid (Osiyo) koʻchalariga koʻchirildi. 3-son tramvay va trolleybus deposiga KTM-5 rusumli avtomashinalar keltirildi.
1977-yil 4-noyabr kuni Toshkentda birinchi (yagona) tramvay yoʻllarini koʻchadan tutashtiruvchi yoʻl oʻtkazgich ochildi. Yoʻl oʻtkazgich Risovoy (Ashrafiy) koʻchasidan Jarqoʻrgʻon koʻchasigacha boʻlgan tramvay liniyalarini birlashtirgan.

1977—1980-yillarda Toshkent metropolitenining Chilonzor yoʻlini takrorlaydigan barcha tramvay liniyalari yopildi.

1978-yil. 26-avgust kuni Shimoli-sharq mavzesidan Traktor zavodigacha boʻlgan tramvay liniyasi ochildi.
1980-yil. 1-may kuni Talabalar shaharchasidan ToshMI-2gacha boʻlgan yangi liniya foydalanishga topshirildi.
1981-yil. 31-dekabr kuni Beshqayragʻoch va Chilonzorni Farhod koʻchasi orqali bogʻlaydigan liniya ishga tushirildi.
1984-yil. 15-iyul kuni ToshMI-2 tramvay liniyasidan Tibbiyot shaharchasigacha uzaytirildi.
1986-yil. 30-aprel kuni Segizboyev (Katta Xirmontepa) va Xalqlar doʻstligi shoh koʻchasi (Bunyodkor) orqali Chilonzorning 26-dahasidan Otchopargacha boʻlgan yangi liniya ochildi.
1990-yil. 6-noyabr kuni Qoʻyliq 2-dahasidan oʻtuvchi liniya Chikovani (Yangi Qoʻyliq) koʻchasi boʻylab 6-dahagacha uzaytirildi.
1991-yil. 1-sentabr kuni Yunusobodning bir nechta mavzelaridan oʻtuvchi Chimkent traktı va Qoraqamish koʻchasini bogʻlovchi yangi tramvay liniyasi ochildi.

20-asrning 80-yillarida Toshkentga muntazam ravishda Tatra T3, KTM-5 va RVZ-6 rusumli vagonlar keltirilgan^[3].

Mustaqillik yillarida (1991—2008-yillar)

1992-yil. Shahar markazini rekonstruksiya qilish jarayonida Chexov (Fidokor) koʻchasidagi tramvay liniyasi Proletarskiy va Poltoratskiy koʻchalariga koʻchirildi. 5-iyun kuni tramvay, trolleybus, avtobus va metroni birlashtirgan „Toshshahartransxizmat“ davlat uyushmasi tuzildi.
1995-yil. Toshkent metropolitenining Oʻzbekiston liniyasini takrorlagan Beruniy shoh koʻchasi boʻylab harakatlanayotgan tramvay liniyasi yopildi. 21-mart kuni Qamarniso koʻchasi boʻylab Qoraqamishni Beruniy bekati bilan bogʻlovchi yangi tramvay liniyasi ochildi. 23-noyabr kuni Samarqand Darvoza va Xoʻjayev (Qoratosh) koʻchalari boʻylab Koʻkcha va Beshqayragʻochni shahar markazi bilan bogʻlovchi yana bir liniya ochildi.
1997-yil. Navbatdagi rekonstruksiya paytida tramvay yoʻllari Nukus koʻchasidan Mirobod koʻchasiga koʻchirildi.

20-asrning 90-yillarida Toshkent tramvay parki KTM-8M va Tatra T6B5 vagonlarini yetkazib berish hisobiga yangilandi^[3].

2001-yil. Oʻzbekiston (Islom Karimov) koʻchasi boʻylab oʻtgan tramvay liniyasi yopildi. SUM tramvay halqasi demontaj qilindi.
2005-yil. Sharof Rashidov va Mirobod koʻchalari boʻylab oʻtgan tramvay liniyasi yopildi. „Yusuf Xos Xojib koʻchasi“ tramvay halqasi demontaj qilindi.
2007-yil. Avgust oyida Toshkent 30 ta yangi KTM-19 rusumli vagonlarini xarid qildi, bu esa avvallari yopilgan ayrim yoʻnalishlarni ochish imkonini berdi^[4].

Tizimning pasayishi va yopilishi (2008—2016-yillar)

2008-yil. 18-aprel kuni 3, 6, 29-sonli tramvay yoʻnalishlari yopildi. Parkent, Osiyo, Oqqoʻrgʻon koʻchalari boʻylab oʻtgan tramvay liniyalari demontaj qilindi. 1-oktyabr kuni 6-sonli yoʻnalish qisqartirilgan variantda (Yangiobod – Oltintepa) ochildi. 2009-yil. 11-fevral kuni 6-sonli tramvay yoʻnalishi toʻliq yopildi. 2011-yil. 17-yanvar kuni Bogʻishamol koʻchasi boʻylab tramvay liniyasi va „Oʻzbekselmash“ zavodi halqasi demontaj qilindi. 17-yanvar kuni 25-sonli, 1-mart kuni 8-sonli^[5], 2-mart kuni esa 12 va 27-sonli^[6] tramvay yoʻnalishlari yopildi. Mart oyida Rustaveli, Koʻnaev, Avliyo-ota koʻchalari, Amir Temur shoh koʻchasi, Chimkent trakti, Yuqori Qoraqamish (Zenit zavodi halqa yoʻnalishi bilan birga), Taraqqiyot (Mahtumquli), Shahrisabz, Navoiy, Shayxontohur (Labzak) va Samarqand Darvoza (Navoiy koʻchasidan Qoratosh koʻchasigacha boʻlgan qismi) koʻchalari tramvay harakatidan ozod qilinib, umumiy uzunligi 52,8 kilometr boʻlgan yagona tramvay yoʻli va havo aloqa tarmogʻi demontaj qilindi. 17-mart kuni 13-tramvay yoʻnalishi Kichik halqa yoʻli orqali shahar markazini aylanib oʻtuvchi yangi liniyada harakatlana boshladi^[7], 30-martda esa № 9 yoʻnalish ham KHAYga oʻtkazildi^[8]. 8-may kuni 8-sonli yoʻnalish yangi liniyada Samarqand Darvoza koʻchasi boʻylab harakatlanishni boshladi^[9]. 25-iyun kuni „Shimoliy vokzal – Qoʻyliq-6“ yoʻnalishi boʻyicha 26-sonli tramvay yoʻnalishi ochildi, 9-sonli yoʻnalish esa „Shimoliy vokzal“ terminal bekatigacha qisqartirildi^[10]. 25-avgust kuni Toshkent halqa yoʻli va Beshqayrogʻoch koʻchasi boʻylab tramvay harakati ochildi. 12-tramvay yoʻnalishi yangilangan „Beruniy metro bekati – Beshqayrogʻoch mavzesi“ yoʻnalishi bilan shahar koʻchalariga qaytdi[12].

2011-yilning yozida Toshkent bir yil ichida 20 ta yangi Vario LF vagonlarini xarid qilishi maʼlum boʻldi. Dastlabki ikki vagon Toshkentga 20-avgustda keltirildi.

2012-yil. 11-mart kuni Toshkentga Vario LF rusumli avtomobillarning navbatdagi partiyasi yetib keldi. Vagonlar oldingi partiyadan katta derazalari va ekranli eshiklari bilan farq qiladi. 2014-yil. 15-aprelda 3-sonli tramvay (sobiq tramvay va trolleybus) deposi tugatildi. 2015-yil. 31-iyul kuni 13-sonli tramvay yoʻnalishi Shimoliy vokzal terminaligacha qisqartirildi, Mirzo Ulugʻbek, Feruza, Yurzabot, Gulsanam koʻchalari boʻylab oʻtgan liniya demontaj qilindi.

Toshkent shahrining 2016-yildagi hokimi Rahmonbek Usmonov qaroriga binoan 2016-yilning 29-mart kuni tarmoq yil oxirigacha yopilishini maʼlum qilingan, bu yoʻlni koʻproq avtomobillar bilan taʼminlash va shu orqali poytaxt ichidagi tirbandliklarni kamaytirishga yordam beradi deb hisoblashgan. Shaharga tegishli „Toshgorpastrans“ operatsion kompaniyasi ham 2007 va 2011-yillarda sotib olgan 30 ta KTM-19 va 20 ta Vario LF tramvaylarini sotishni rejalashtirgan^[11]. Tizim 2016-yil 2-may kuni yopildi.

2024-yilgacha tramvay tizimiga qaytish rejasi tuzilgan. Buni Fransiyaning Alstom kompaniyasi amalga oshirishi koʻzda tutilgan^[12].

Yana qarang

Manbalar

↑ „Toshkent tramvayi tarixga aylandi“. Kun.uz. Kun.uz (2016-yil 2-may). Qaraldi: 28-noyabr 2023-yil.
↑ Roland Dussart-Desart. Les tramways belges en Russie. De 1880 à la révolution de 1917. Bruxelles: Tramania ASBL & Musée des Transports en Commun de Wallonie, 2017 — 7-bet. ISBN 978-2-9601948-2-1.
↑ ^3,0 ^3,1 ^3,2 ^3,3 ^3,4 Д. C. Мерзлов. „Ташкентскому трамваю 100 лет“. Электротранспорт Узбекистана. 2011-yil 1-martda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2018-yil 4-yanvar.
↑ „Трамваи возвращаются на улицы Ташкента“. 2017-yil 21-avgustda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2011-yil 17-iyun.
↑ „8 маршрут ушёл“. 2012-yil 7-iyunda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2011-yil 17-iyun.
↑ „12 и 27 трамвайные маршруты будут закрыты“. 2012-yil 7-iyunda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2011-yil 17-iyun.
↑ „Открытие трамвайного участка“. 2012-yil 7-iyunda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2011-yil 17-iyun.
↑ „9 трамвайный маршрут возобновил работу“. 2012-yil 7-iyunda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2011-yil 17-iyun.
↑ „8-й трамвайный маршрут“. 2012-yil 7-iyunda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2011-yil 23-avgust.
↑ „Открыт 26 трамвайный маршрут“. 2012-yil 7-iyunda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2011-yil 19-avgust.
↑ „Toshkent tram network to close“. Railway Gazette International. DVV Media UK (2016-yil 30-mart). 2016-yil 27-mayda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2016-yil 29-may.
↑ „Французская Alstom построит трамвайные линии в Ташкенте“ (ru). Газета.uz (2022-yil 23-noyabr). Qaraldi: 2022-yil 4-dekabr.

Havolalar

VikiOmborda Toshkent tramvayi mavzusi boʻyicha mediafayllar bor

[Kun.uz-Yopilish-1] „Toshkent tramvayi tarixga aylandi“. Kun.uz. Kun.uz (2016-yil 2-may). Qaraldi: 28-noyabr 2023-yil.

[Tramways_belges-2] Roland Dussart-Desart. Les tramways belges en Russie. De 1880 à la révolution de 1917. Bruxelles: Tramania ASBL & Musée des Transports en Commun de Wallonie, 2017 — 7-bet. ISBN 978-2-9601948-2-1.

[history-3] 3,0 ^3,1 ^3,2 ^3,3 ^3,4 Д. C. Мерзлов. „Ташкентскому трамваю 100 лет“. Электротранспорт Узбекистана. 2011-yil 1-martda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2018-yil 4-yanvar.

[4] „Трамваи возвращаются на улицы Ташкента“. 2017-yil 21-avgustda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2011-yil 17-iyun.

[5] „8 маршрут ушёл“. 2012-yil 7-iyunda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2011-yil 17-iyun.

[6] „12 и 27 трамвайные маршруты будут закрыты“. 2012-yil 7-iyunda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2011-yil 17-iyun.

[7] „Открытие трамвайного участка“. 2012-yil 7-iyunda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2011-yil 17-iyun.

[8] „9 трамвайный маршрут возобновил работу“. 2012-yil 7-iyunda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2011-yil 17-iyun.

[9] „8-й трамвайный маршрут“. 2012-yil 7-iyunda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2011-yil 23-avgust.

[10] „Открыт 26 трамвайный маршрут“. 2012-yil 7-iyunda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2011-yil 19-avgust.

[11] „Toshkent tram network to close“. Railway Gazette International. DVV Media UK (2016-yil 30-mart). 2016-yil 27-mayda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2016-yil 29-may.

[12] „Французская Alstom построит трамвайные линии в Ташкенте“ (ru). Газета.uz (2022-yil 23-noyabr). Qaraldi: 2022-yil 4-dekabr.

[1]

[2]

[3]

[4]

[5]

[6]

[7]

[8]

[9]

[10]

[11]

[12]