Kontent qismiga oʻtish

Ravshanoro begim

Vikipediya, erkin ensiklopediya
(Roshanara Begimdan yoʻnaltirildi)

Roshanara Begim (forscha: روشن آرا بیگم „Nur bilan bezatilgan“); 1617-yil 3-sentabr – 1671-yil 11-sentabr)[1] Mugʻul malikasi va imperator Shoh Jahon va uning rafiqasi Mumtoz Mahalning uchinchi qizi. Roshanara koʻrkam ayol va isteʼdodli shoir boʻlgan. U oʻzining ukasi Avrangzebning himoyachisi edi va 1657-yilda Shoh Jahon kasalligidan keyin boʻlib oʻtgan vorislik urushida uni qoʻllab-quvvatlaydi. 1658-yilda Avrangzeb taxtga oʻtirgandan soʻng, Roshanara ukasi tomonidan Podishoh Begim unvonini oldi va u kuchli siyosiy arbobga aylandi. Shundan keyin Boburiylar imperiyasining birinchi xonimi boʻldi.

Biroq, bugungi kunda Roshanara nomi eng yaxshi bogʻ bilan mashhur[2], hozirgi Dehli shimolida joylashgan bogʻga Roshanara Bogʻi deb nom berilgan . XIX asr oxirida inglizlar tomonidan qurilgan hozirgi Roshanara koʻngilochar maskani aslida Roshanara Baghning bir qismi boʻlgan qishloq hududida joylashgan.

Oilasi

[tahrir | manbasini tahrirlash]

Roshanaraning toʻrt akasidan kattasi Dara Shiko Shoh Jahonning sevimli oʻgʻli va hind taxtining vorisi edi. Shoh Shuja, ikkinchi oʻgʻli, otasining hukmronligiga qarshi chiqqan Bengalning isyonkor gubernatori edi. Avrangzeb, uchinchi oʻgʻli, Dekanning tayinlangan gubernatori boʻlgan. Kenja oʻgʻli Murod Gujarat gubernatori etib tayinlandi, bu lavozimda u shu qadar zaif va qoʻrqoq ediki, Shoh Jahon uni unvonlaridan mahrum qilib, Dara Shikoh yoniga joʻnatishga majbur boʻldi. Bu Shoh Jahon va uning gʻazablangan kichik oʻgʻillari oʻrtasidagi oilaviy kurashni kuchaytirdi, ular keksa imperatorni taxtdan agʻdarib, taxtni oʻzlari egallashga qaror qilishdi. Ushbu hokimiyat uchun kurash paytida Dara Shikoh eng katta singlisi Jahonora Begimning yordamini oldi, Roshanara Begim esa Avrangzeb tarafini oldi.

Hokimiyatga koʻtarilish

[tahrir | manbasini tahrirlash]

Roshanaraning hokimiyat tepasiga kelishi otasi va Dara Shikohning Avrangzebni oʻldirish haqidagi fitnasini muvaffaqiyatli bartaraf qilganidan boshlangan. Tarixiy manbalarga koʻra, Shoh Jahon Dehliga kelish, oilaviy inqirozni tinch yoʻl bilan hal qilish uchun Avrangzebga taklifnoma yuborgan. Biroq, haqiqatda, Shoh Jahon uchinchi oʻgʻlini taxtga jiddiy tahdid deb bilganligi sababli Avrangzebni qoʻlga olish, qamoqqa tashlash va oʻldirishni rejalashtirgan. Roshanara otasining fitnasidan xabar topgach, Avrangzebga xabarchi yuborib, otalarining asl niyatlarini aytib, Avrangzebga Dehlidan uzoqroqqa ketishga iltimos qilgan.

Avrangazeb oʻz vaqtida ogohlantirgani uchun Roshanaradan juda minnatdor edi. Vorislik urushi Avrangzeb foydasiga hal boʻlgach, u tezda siyosat maydonida juda kuchli va samarali shaxsga aylandi. Dara Shikoh hokimiyatga qaytsa, uni vorislik urushidagi roli uchun oʻldirishidan qoʻrqib, Roshanara Avrangzebga Darani qatl etishni taklif qilgan. Afsonaga koʻra, Dara zanjirband qilingan, Chandni Chowk atrofida aylantirilgan va boshi kesilgan. Keyin Roshanara qonga belangan boshini oltin salla bilan oʻrab, yaxshilab oʻrab, otasiga Avrangzeb va oʻzining sovgʻasi sifatida joʻnatdi. Kechki ovqatga oʻtirganida hadyani ochgan Shoh Jahon sevimli oʻgʻlining boshini koʻrib, shunchalik siqildiki, hushidan ketib polga yiqildi. Voqea sodir boʻlganidan keyin u koʻp kunlar davomida oʻzini bilmaydigan holatda qoldi.

Roshanaraning katta singlisi Jahonara bilan munosabatlari rashk tufayli yaxshi emas edi, chunki ikkinchisi shubhasiz otasining sevimli qizi boʻlgan. Vorislik urushi paytida otasi va akasini qoʻllab-quvvatlagani uchun Jahonaradan norozi boʻlgan Avrangzeb uni (Jahanara) Padshah Begim va imperator haramining boshligʻi lavozimidan chetlatib, Roshanaraga topshirganida, Roshanara singlisiga ustidan katta gʻalaba qozondi. Oʻshandan beri Roshanara imperiyadagi eng qudratli va mamlakatning ustun ayoli sifatida qabul qilindi. Unga nishonlar chiqarish huquqi ham berilgan. Bu gʻayrioddiy imtiyozga faqat imperator haramida yuqori martabaga ega boʻlganlarga ruxsat berilgan. U mansabdor etib tayinlangan, imperator qoʻshinidagi yuqori martabali lavozim, ayniqsa hukmdor yoʻqligida uning hukmronligini taʼminlash va hokimiyatni saqlab qolish uchun ishlatilgan.

Oxir-oqibat Roshanara va Avrangzeb bir-birlari bilan janjallashib qolishadi. Avrangzeb saroyini temir intizom bilan, shunday egiluvchanlik va iroda bilan boshqarib, vorislik urushida gʻalaba qozongan va akasining barcha xotinlarining nafratiga sazovor boʻlgan. 1662-yilda Avrangzeb toʻsatdan ogʻir kasal boʻlib qolgach, Roshanara Begim uning boshqaruvini oʻz zimmasiga oldi va oʻzining ishonchli odamlaridan boshqa hech kimga uni koʻrishga ruxsat bermadi. Akasining omon qolishiga umid yoʻqligiga ishongan Roshanara davlat boshqaruvini oʻz zimmasiga oldi. Navob Bay bundan xabar topib, shikoyat qilganida, Roshanara jahli chiqib, uning sochidan ushlab, Avrangzebning xonasidan sudrab olib chiqdi. U akasi borligida ham u tomonidan qabul qilingan qarorlarning faol qoʻllab-quvvatlovchisi boʻlgan. Shuningdek, Begim oltin va pulga mehr qoʻygan va koʻpincha notoʻgʻri usullar bilan katta miqyosda boylik toʻplagan. Buning natijasida unga nisbatan hukmdorga koʻplab shikoyatlar kelib tushdi, ularning hech biri bilan lavozimiga koʻra javobgarlikka tortilmadi. Bundan tashqari, Dekkadagi uzoq muddatli harbiy yurishiga joʻnab ketishdan oldin Avrangzeb unga bergan keng qamrovli vakolat va imtiyozlardan oʻzining moliyaviy maqsadlariga erishish uchun ochiqdan-ochiq foydalangan.

Nihoyat, 1668-yilda Roshanaraning amalda imperiyaning egalaridan biri sifatidagi davri tugadi. Uning dushmanlari tez orada bu moliyaviy va maʼnaviy buzgʻunchilikni Avrangzebga yetkazdilar. Oʻzi juda qattiqqoʻl musulmon boʻlgan Avrangzeb Roshanaraning erkin turmush tarzi va ochkoʻz tabiatiga zoʻrgʻa chidab kelardi. Dehliga qaytib kelgach, u Roshanarani vakolatlaridan mahrum qildi, uni saroydan haydab yubordi. Avrangzeb unga Dehli tashqarisidagi saroy bogʻida yolgʻiz qolishni va taqvodor hayot kechirishni buyurdi.

Vafoti

[tahrir | manbasini tahrirlash]
Roshanara Begim maqbarasi, Dehli
Roshanara maqbarasi Dehli shimolidagi Phulbangashdagi baradxarida

Avrangzeb hukmronligi oʻrnatilganda ham, Roshanara harakatlaridan qoʻrqib, Avrangzebdan devor bilan oʻralgan shahardan uzoqda unga alohida saroy qurishni buyurdi. Singlisini xavfli boʻlib borayotgan siyosatdan uzoqlashishga qaror qildi. Roshanara qalin oʻrmon bilan oʻralgan Dehlidagi saroyida tanho hayot kechirishni tanladi. U hech qachon turmushga chiqmagan va umrining oxirigacha oʻz saroyida yashagan. Avrangzeb keyinchalik singlisini yashirincha zaharlashni ham tashkil qilgan. Begim ichidagi qattiq ogʻriqdan vafot etgan. Manbalarda yozilishicha, „choʻchqa kallasi kabi shishib, ortida katta shafqatsizlik nomini qoldirgan“[3]. Uning Roshanara bogʻining oʻrtasida joylashgan saroyi Hindiston tarixida oʻynagan hal qiluvchi rolini eslatib turadi. Begim 54 yoshida vafot etdi. Avrangzeb uni oʻzi loyihalashtirgan va buyurtma qilgan Roshanara bogʻiga dafn qildi.

Shajarasi

[tahrir | manbasini tahrirlash]
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
8. Jaloliddin Akbar[6]
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
4. Nuriddin Muhammad Jahongir[5]
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
9. Maryam-uz-Zamoni[6]
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
2. Shoh Jahon[4]
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
10. Udai Singh[8]
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
5. Jagat Gosain[7]
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
11. Manrang Devi [9]
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
1. Roshanara Begim
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
12. |I’timad-ud-Daulah[12]
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
6. Abu'l-Hasan Asafxon[11]
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
13. Asmat Begim[13]
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
3. Mumtoz Mahal[10]
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
14. Gʻiyosiddin Ali Asafxon[15]
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
7. Diwanji Begim[14]
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 

Galereya

[tahrir | manbasini tahrirlash]
  • Roshanara Begim qabrining old va chap tomonidagi koʻrinishi
    Roshanara Begim qabrining old va chap tomonidagi koʻrinishi
  • Ichki bezaklari
    Ichki bezaklari
  • Roshanara Begim qabrining ko'rinishi
    Roshanara Begim qabrining ko'rinishi
  • Roshanara Begim qabri orqali Roshanara bog'ining ko'rinishi
    Roshanara Begim qabri orqali Roshanara bog'ining ko'rinishi

Manbalar

[tahrir | manbasini tahrirlash]
  1. ↑ Nath, Renuka. Notable Mughal and Hindu women in the 16th and 17th centuries A.D., 1. publ. in India, Inter-India Publ., 1990 — 145-bet. ISBN 9788121002417. 
  2. ↑ Dalrymple, William: „City Of Djinns: A Year In Delhi“, Page 198, 1993. Harper Collins, London. ISBN 0-00-215725-X
  3. ↑ Dalrymple, William. The city of djinns. London: Harper Perennial, 2005 — 240-bet. ISBN 978-0-00-637595-1. 
  4. ↑ Kobita Sarker, Shah Jahan and his paradise on earth: the story of Shah Jahan's creations in Agra and Shahjahanabad in the golden days of the Mughals (2007), p. 187
  5. ↑ Jl Mehta, Advanced Study in the History of Medieval India (1986), p. 418
  6. ↑ 6,0 6,1 Mehta (1986, s. 374)
  7. ↑ Mehta (1986, s. 418)
  8. ↑ Soma Mukherjee, Royal Mughal Ladies and Their Contributions (2001), p. 128
  9. ↑ Mukherjee (2001, s. 128)
  10. ↑ Sarker (2007, s. 187)
  11. ↑ Frank W. Thackeray, John E. Findling, Events That Formed the Modern World (2012), p. 254
  12. ↑ Subhash Parihar, Some Aspects of Indo-Islamic Architecture (1999), p. 149
  13. ↑ Shujauddin, Mohammad; Shujauddin, Razia. The Life and Times of Noor Jahan (en). Caravan Book House, 1967 — 1-bet. 
  14. ↑ Thackeray, Findling (2012, s. 254)
  15. ↑ Ahmad, Moin-ud-din. The Taj and Its Environments: With 8 Illus. from Photos., 1 Map, and 4 Plans (en). R. G. Bansal, 1924 — 101-bet. 

Adabiyotlar

[tahrir | manbasini tahrirlash]
  • Dalrimpl, Uilyam: „Jinlar shahri: Dehlida bir yil“. 1993-yil, Xarper Kollinz, London.ISBN 0-00-215725-XISBN 0-00-215725-X.
  • Eraly, Ibrohim: „Moʻgʻul taxti“. 1997-yil. Pingvin kitoblari, Hindiston.
"https://uz.wikipedia.org/w/index.php?title=Ravshanoro_begim&oldid=5285367" dan olindi