Navab Bai
Rahmat-un-Nissa (1691-yilda vafot etgan), Nawab Bai (forscha: نواب بائی) unvoni bilan mashhur. ; „Buyuk“ degan maʼnoni anglatadi[1]), Bobiriylar imperatori Avrangzebning ikkinchi darajali xotini edi.[2] U Aurangzebning ikki toʻngʻich oʻgʻlini, jumladan 1707-yilda Boburiylar imperatori boʻlgan Bahodur Shoh I ni dunyoga keltirdi. Navob Bay Boburiylar saroyida mashhur boʻlmagan va umrining boshidayoq erining mehrini yoʻqotgan, oʻgʻillari Muhammad Sulton va Muhammad Muazzamning notoʻgʻri xatti-harakati esa uning keyingi hayotini yomonlashtirgan. U eri va bolalaridan uzoq yillar ajralganidan keyin 1691-yilda Dehlida vafot etdi.
Oila va nasl
[tahrir | manbasini tahrirlash]Navob Bayning ota-onasi haqida ikkita qarama-qarshi maʼlumot mavjud.[2] Bir maʼlumotga koʻra, u Kashmirdagi Rajauri shtatidan Raja Tojuddin Xonning qizi boʻlib, Jarral urugʻiga mansub edi.[1][3][2][3][4]
Biroq, Boburiylar tarixchisi Xofi Xonning soʻzlariga koʻra, u Rajauri tepaliklarida nafaqaga chiqqan Abdul-Qodir Gʻiloniyning avlodi Sayid Shoh Mir ismli musulmon avliyoning qizi edi. Bu muqaddas odamga yaqinlashib qolgan Rajauri Rajasi unga qizini turmushga taklif qildi. Sayid Shoh Mir rozi boʻldi va ular bir oʻgʻil va bir qizning ota-onasi boʻlishdi. Keyin avliyo Makkaga hajga bordi, u yerda uning barcha izlari yoʻqoldi.[2] Keyinchalik Shoh Jahon Rajadan pul[3]va uning uyining qizini talab qilganida, Raja unga oʻzining goʻzalligi, yaxshiligi va aql-zakovati bilan mashhur boʻlgan bu nabirasi Navob Bayni yubordi.[2] Zamonaviy tarixchilarning fikriga koʻra, unga Bahodirshohga oʻzini sayyid deb atash huquqini berish uchun bu soxta nasl berilgan.[2][3]
Imperator haramida unga saroy xulq-atvorini biladigan bir qator xoʻjayinlar, gubernatorlar va fors ayollari til va madaniyatni oʻrgatdilar va 1638-yilda Avrangzebga turmushga chiqdi[2]uning ikkinchi xotini boʻldi.[2] Turmush qurganidan keyin unga Rahmat-un-Nissa nomi berildi.[2]
Bir yil oʻtgach, u Avrangzebning birinchi oʻgʻli shahzoda Muhammad Sulton Mirzoni dunyoga keltirdi. U 1639-yil 29-dekabrda Mathurada tugʻilgan.[2] Keyingi sakkiz yil ichida u yana ikkita bola tugʻdi. Ular shahzoda Muhammad Muazzam Mirzo (boʻlajak imperator Bahodirshoh I) va Qur’on hofizi malika Badr-un-Nissa Begim edi.[2]
Naeab Bay Avrangzebning birinchi oʻgʻlini dunyoga keltirgan boʻlsa ham, uning birinchi xotini, fors malikasi Dilras Banu Begum hamon uning bosh turmush oʻrtogʻi va sevimlisi boʻlib qoldi.[5]
Aurangzeb hukmronligi
[tahrir | manbasini tahrirlash]Oʻgʻillari Muhammad Sulton va Muhammad Muazzamning notoʻgʻri xatti-harakati uning keyingi hayotini buzdi.[2] 1659-yilgi vorislik urushida uning toʻngʻich oʻgʻli Muhammad Sulton amakisi Shoh Shujaga qoʻshildi va qizi Gulrux Banu Begimga uylandi. Biroq u koʻp oʻtmay shahzodani tashlab, 1660-yilning fevralida otasining oldiga qaytib keldi.[6] Aurangzebning buyrugʻi bilan u hibsga olindi va Salimgarx qal’asiga yuborildi.[7] va keyinchalik 1661-yilda Gvalior qal’asiga koʻchirildi.[8]
1662-yilda, Avrangzeb kasal boʻlganida, uning singlisi Roshanara Begum unga rahbarlik qildi va oʻzining ishonchli odamlaridan boshqa hech kimga uni koʻrishga ruxsat bermadi.[9] Akasining omon qolishiga umid yoʻqligiga ishongan Roshanara davlat boshqaruvini oʻz zimmasiga oldi. Navob Bay bundan xabar topib, shikoyat qilganida, Roshanara jahli chiqib, uning sochidan ushlab, Avrangzebning xonasidan sudrab olib chiqdi.
1669-yilda Abdulloh ismli bir kishi Navob Bayga oʻgʻli ishdan boʻshatilgandan soʻng, Arandole faujdori lavozimini unga berish toʻgʻrisida ariza bilan murojaat qiladi. Ammo masala Avrangzebga topshirilganda, u rad etildi.[10]
1670-yilda Muhammad Muazzam xushomadgoʻylar tomonidan oʻz xohish-istaklari bilan mustaqil harakat qilishga undadi. Avrangzebning maslahat maktubi hech qanday natija bermagach, u Dehlidan Navob Bayni chaqirib, uning xatti-harakatlarini tuzatish uchun oʻgʻliga joʻnatdi. U 1670-yil aprel oyida Sikandraga yetib keldi, u yerda Muhammad Akbar, Bakshimulk Asad Xon va Bahramandxon uni imperator haramiga olib borishdi.[8] 1670-yil may oyida u Aurangobodga yoʻl oldi va oʻgʻli Muhammad Sulton bilan Gvaliorda ikki kun boʻlishni buyurdi. U yerda bir muddat turgandan keyin Sarbulandxon uni Muhammad Muazzamgacha kuzatib qoʻydi.[8]
1686-yilda u Goa shahrida mashhur italyan yozuvchisi va sayohatchisi Nikolao Manuchchi bilan uchrashdi[1], u Navab Baydan yiliga ikki marta qon ketishini aytdi.[11]
1687-yilda Muhammad Muazzam Golkonda hukmdori Sulton Abul Hasan bilan aloqadorlikda gumon qilingan.[12] Uning maslahati va hatto shaxsiy iltimosi ham unga taʼsir qilmadi va nihoyat Avrangzebning buyrugʻi bilan u hibsga olindi.[2] Muazzamning oʻgʻillari[13] va uning birinchi xotini va bosh turmush oʻrtogʻi Nur-un-Nissa Begim ham alohida qamoqxonalarda qamalgan.[14]
Maʼlumki, Navob Bay Fardapurda, dovon etagida saroy qurgan, shuningdek, Aurangobod chekkasida joylashgan Bayjipuraga asos solgan.[2]
Oʻlim
[tahrir | manbasini tahrirlash]U eri va bolalaridan uzoq yillar ajralganidan keyin 1691-yil oʻrtalarida Dehlida vafot etdi. Avrangzeb qizi Zinat-un-Nissa bilan birga Muhammad Muazzamning huzuriga taʼziya uchun keldi.[8]
Manbalar
[tahrir | manbasini tahrirlash]- ↑ 1,0 1,1 1,2 Manucci 1907.
- ↑ 2,00 2,01 2,02 2,03 2,04 2,05 2,06 2,07 2,08 2,09 2,10 2,11 2,12 2,13 Sarkar 1912.
- ↑ 3,0 3,1 3,2 3,3 Irvine.
- ↑ „History | Rajouri,Government of Jammu and Kashmir | India“.
- ↑ Commissariat, Mānekshāh Sorābshāh. A History of Gujarat: Mughal period, from 1573 to 1758. Longmans, Green & Company, Limited, 1958 — 151-bet.
- ↑ Elliot, Sir Henry Miers. The History of India, as Told by Its Own Historians. The Muhammadan Period: Ed. from the Posthumous Papers of the Late Sir H. M. Elliot.... Trübner and Company, 1877 — 249–51-bet.
- ↑ Sen, Surendra Nath. Indian Travels of Thevenot and Careri: Being the Third Part of the Travels of M. de Thevenot Into the Levant and the Third Part of a Voyage Round the World by Dr. John Francis Gemelli Careri. National Archives of India, 1949 — 370-bet.
- ↑ 8,0 8,1 8,2 8,3 Sarkar 1947.
- ↑ Eraly, Abraham. Emperors of the Peacock Throne: The Saga of the Great Mughals. Penguin Books India, 2000 — 536-bet. ISBN 978-0-141-00143-2.
- ↑ Majid (Prof.), Siddiqui. The British Historical Context and Petitioning in Colonial India. Aakar Books, 1-yanvar 2005-yil — 13-bet. ISBN 978-8-187-87950-3.
- ↑ Eraly, Abraham. The Mughal World: Life in India's Last Golden Age. Penguin Books India, 1-yanvar 2007-yil — 145-bet. ISBN 978-0-143-10262-5.
- ↑ Sharma, S. R.. Mughal Empire in India: A Systematic Study Including Source Material, Volume 2. Atlantic Publishers & Dist, 1-yanvar 1999-yil — 605-bet. ISBN 978-8-171-56818-5.
- ↑ Shashi, Shyam Singh. Encyclopaedia Indica: Aurangzeb and his administrative measures. Anmol Publications, 1999 — 270-bet. ISBN 978-8-170-41859-7.
- ↑ Srivastava, M. P.. The Mughal administration. Chugh Publications, 1995 — 247-bet. ISBN 978-8-185-61397-0.