Navoiy (shahar)
Navoiy | |
|---|---|
| Shahar | |
 .jpg)   | |
 Gerb | |
| 40°05′04″N 65°22′45″E / 40.08444°N 65.37917°E | |
| Mamlakat | Oʻzbekiston |
| Viloyat | Navoiy |
| Hukumat | |
| • Hokim | Ergashev Dilmurod [1] |
| Asos solingan | 1958-yil 3-sentabr |
| Maydon | 35 km2 (14 kv mi) |
| Markazi balandligi | 382 m |
| Iqlim turi | keskin kontinental |
| Aholisi (2024) |
161 300[2] |
| Zichligi | 4608.6 kishi/km2 |
| Milliy tarkib | |
| Vaqt mintaqasi | UTC+5 |
| Telefon kodi | +998-79 |
| Pochta indeks(lar)i | 210100 |
| Avtomobil kodi | 85 – 89 |
Navoiy — Oʻzbekistonning Navoiy viloyatidagi shahar. Bu shahar Navoiy viloyatining maʼmuriy, iqtisodiy va madaniy markazidir. Oʻzbekistonning janubi-gʻarbida, viloyatning sharqiy chekkasida, 347 m balandlikda joylashgan. Ushbu shaharda temir yoʻl stansiyasi avtotransport yoʻllarining muhim tuguni boʻlib, Toshkentdan 509 km uzoqlikda joylashgan. Aholisi — 161 300 kishi (2024)[3].
Tarixi
[tahrir | manbasini tahrirlash]Navoiy shahri Alisher Navoiy sharafiga atab shunday nomlangan. Shaharning hozirgi hududi oʻrnida choʻl boʻlgan. Shimolda qadimiy Karmana shahri joylashgan boʻlib, oʻtmishda Buxoro amirligining bekligi hisoblangan. Janubda temir yoʻl stansiyasi va bir qishloq boʻlgan, hozirda bu joy Navoiy shahrining Vokzaloldi hududi deb ataladi. 1958-yilning sentyabr oyida Navoiy shahri sanoatlashgan shahar sifatida tashkil topdi. Shu vaqtdan Navoiy viloyati tashkil topganga qadar Navoiy shahri Buxoro viloyati tarkibida boʻlib keldi.
Zarafshon daryosining yaqinligi, yirik qishloq xoʻjaligi hududning markazida joylashganligi, transport bilan yaxshi taʼminlanganligi shaharning tez oʻsish omili boʻldi. Navoiy Oʻrta Osiyoda yirik elektr energiya va kimyo sanoati markazi hisoblanadi. Navoiyda 21 ta yirik sanoat korxonasi mavjud. Viloyat sanoat korxonalari yalpi mahsulotining koʻp qismi Navoiyda ishlab chiqariladi. Shahar sanoat tarmoqlarida elektr quvvati, mineral oʻgʻitlar, ip hamda ipak gazlamalar ishlab chiqariladi. Navoiy azot ishlab chiqarish birlashmasi, elektr-kimyo zavodi, Navoiy kon-metallurgiya kombinati, un kombinati, non konbinatlari, Navoiy issiqlik elektr stansiyasi, Qizilqumsement korxonasi, paxta tozalash zavodi, mashinasozlik zavodi (NMZ), sut, pak qurti zavodlari, Sintepon korxonasi, oziq-ovqat va mahalliy sanoat muassasalari mavjuddir. Shaharda xorijiy mamlakatlar bilan hamkorlikda qurilgan 18 dan oshiq qoʻshma korxonalar faoliyat koʻrsatmoqda. Shulardan „Agama“, „Zerispark“ korxonalari samarali ishlamoqda. Shahar orqali Uchquduq, Buxoro, Nukus shaharlariga boruvchi temir yoʻl oʻtgan. Navoiyda 20 ga yaqin yoʻnalishda avtomobil transporti qatnaydi. Navoiy xalqaro aeroporti shaharni Toshkent orqali respublika viloyatlari va 20 dan oshiq xorijiy davlatlar bilan oʻzaro aloqalar oʻrnatishda xizmat qiladi. Sarmish darasi Navoiydan 45 kilometr uzoqlikda joylashgan hamda u „dunyodagi eng katta tosh devorlar galereyasi“ sanaladi[4].
Geografiyasi
[tahrir | manbasini tahrirlash]Hududi
[tahrir | manbasini tahrirlash]Navoiyning hududi 35 km² dir. Shahar Navoiy viloyatining janubidagi Zarafshon daryosi yaqinida, Toshkent shahridan 360 km janubi-gʻarbda joylashgan. Samarqandgacha boʻlgan masofa 140 km, Buxorogacha — deyarli 100 km. Shahardan shimolidan Zarafshon daryosi oqadi. Shahar chekkasidan 10 km shimolda, Zarafshon daryosi qirgʻoqlaridan tashqarida Nurota togʻlari choʻzilgan.
Iqlimi
[tahrir | manbasini tahrirlash]Navoiyning iqlimi keskin kontinental boʻlib, qishda havo ancha sovuq, yozda boʻlsa ancha issiqdir. Bahor va kuzda koʻp yomgʻir yogʻadi, ammo yozda yogʻingarchilik koʻp boʻlmaydi.
Navoiyda yozlar uzun boʻlib, odatda maydan sentyabrgacha davom etadi. Yoz oylarida havo keskin isishi mumkin. Shaharda yoz oylarida juda oz yogʻingarchilik kuzatiladi, ayniqsa iyundan sentyabrgacha. Yozda harorat +54 ° C gacha chiqishi, qishda −18 ° C gacha tushishi mumkin. Anomal sovuq kam uchraydi.
Qish (oʻrtacha sutkalik harorat 0 °C dan past boʻlgan davr) oʻrtacha noyabrning 3-oʻn kunligidan martning 2-oʻn kunligigacha davom etadi. Kalendar qishda qisqa (3-8 kun) sovuqlar kuzatilishi mumkin (kechasi harorat −12 ° C gacha, kamdan-kam hollarda −18 ° C gacha). Oʻtish fasllari juda qisqa. Iyun va iyul oylarida kunlik harorat odatda 45 darajadan oshadi (yoz mavsumida oʻrtacha 30-40 kun).
| Navoiy (1981—2010) iqlimi | |||||||||||||
|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
| Koʻrsatkich | Yan | Fev | Mart | Apr | May | Iyun | Iyul | Avg | Sen | Okt | Noy | Dek | |
| Oʻrtacha maksimal, °C | 6,8 | 10,0 | 15,8 | 23,5 | 29,0 | 34,7 | 36,2 | 35,0 | 29,6 | 22,6 | 15,7 | 9,1 | |
| Oʻrtacha minimal, °C | −1,2 | 0,3 | 4,7 | 10,5 | 14,7 | 18,7 | 20,4 | 18,2 | 12,6 | 7,2 | 3,7 | 0,3 | |
| Yogʻingarchilik meʼyori, mm | 28,1 | 28,6 | 40,9 | 25,9 | 16,0 | 1,7 | 1,8 | 0,5 | 1,8 | 3,6 | 17,7 | 27,3 | |
| Manba: Oʻzbekiston gidrometeorologiya xizmati[5] | |||||||||||||
Maʼmuriyat
[tahrir | manbasini tahrirlash]Hokimlar roʻyxati
[tahrir | manbasini tahrirlash]| No. | Hokim | Boshlanish vaqti | Tugash vaqti | Manba |
|---|---|---|---|---|
| 1 | Bahodir Joʻrayev | 2009 | 2013 | |
| 2 | Neʼmatillo Axatov | 2013 | 2017 | [6] |
| 3 | Umarbek Xalilov | 2017 | 2020 | [7] |
| 4 | Muxiddin Bazarov | 2020 | 2022 | [1] |
| 5 | Muratxan Egamqulov | 2022 | 2023 | [8] |
| 6 | Dilmurod Ergashev | 2023 | h.v. | [9] |
Demografiyasi
[tahrir | manbasini tahrirlash]Navoiy shahrida 161 300 nafar aholi istiqomat qiladi (2024). Bunda, oʻzbeklar — 88,7%, qozoqlar — 3,6%, qoraqalpoqlar — 2,3%, ruslar — 1,6%, tojiklar — 1,4%, tatarlar — 0,6% va boshqa millat vakillari — 1,8%ni tashkil etadi[10]. Aholi zichligi — 4608.6 kishi/kvadrat kilometr. Navoiy O‘zbekistondagi shunday shaharlardan biri bo‘lib, u yerda ruslar va umuman rusiyzabonlar umumiy aholining 4% dan ortig‘ini tashkil qiladi.
SSSR parchalanishi va aholining Rossiya va boshqa mamlakatlarga chiqib ketishining keskin kuchayishi munosabati bilan Navoiyda oʻzbeklarning ustunligi va ularning sonining koʻpayishi tendentsiyasi bilan milliy tarkibning nisbati oʻzgardi.
| Aholining oʻsishi | |||||||||||||
|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
| Yil | 2001 | 2005 | 2007 | 2015 | 2016 | 2017 | 2018 | 2019 | 2020 | 2021 | 2022 | 2023 | 2024 |
| Aholi | 138 082 | 125 500 | 125 800 | 133 540 | 133 526 | 134 113 | 135 548 | 136 374 | 144 158 | 146 865 | 150 611 | 156 000 | 161 300 |
| ±% y.oʻ.s. | — | −2.36% | +0.12% | +0.75% | −0.01% | +0.44% | +1.07% | +0.61% | +5.71% | +1.88% | +2.55% | +3.58% | +3.40% |
| Manba: Aznations.com[11], Navoi.gov.uz[12] va navstat.uz[13] | |||||||||||||
Madaniyati
[tahrir | manbasini tahrirlash]Navoiy yirik ilm-maʼnaviyat va maʼrifat markazlaridan. Bu yerda 2 oliy oʻquv yurti (Navoiy davlat pedagogika instituti va Navoiy davlat konchilik instituti), 3 ta akademik litsey, 18 ta umumiy taʼlim maktabi, 1 ta muzey — Navoiy viloyat oʻlkashunoslik muzeyi, 3 madaniyat saroyi (Farhod madaniyat saroyi, Shirin madaniyat saroyi, Navroʻz madaniyat saroyi), madaniyat va istirohat bogʻlari, kutubxonalar, 3 stadion (Soʻgʻdiyona markaziy stadioni, Kimyogar markaziy stadioni, Yoshlar sport majmuasi markaziy stadioni), 3 suzish havzasi (Delfin, Suv sporti saroyi, Akvapark), kasalxonalar, poliklinikalar, shoshilinch tibbiy yordam koʻrsatish markazi, tibbiy dispanserlar faoliyat koʻrsatadi. 1958—1960-yillarda shahar yagona bosh plan asosida issiq iqlim, milliy anʼanalarni hisobga olgan holda qurilgan. Meʼmor va quruvchilardan bir guruhi davlat mukofotlariga sazovor boʻlishgan.
Shuningdek, 2001-yilda Alisher Navoiy tavalludining 560-yilligi munosabati bilan Navoiyda Alisher Navoiy istirohat bogʻi ochilib, u yerda Alisher Navoiy haykali oʻrnatilgan[14].
Iqtisodi
[tahrir | manbasini tahrirlash]Navoiy shahri Oʻzbekistonning eng sanoatlashgan shaharlaridan biridir. Shaharda Navoiy kon-metallurgiya kombinati, Navoiyazot, Qizilqumsement va boshqa sanoat ishlab chiqarish korxonalari faoliyat yuritadi.
Quyidagilar shaharda joylashgan:
- „Navoiyazot“ AJ (kimyo zavodi),
- Navoiy kon-metallurgiya kombinati AJ ("NKMK" AJ) ,
- „Qizilqumsement“ AJ (Oʻzbekistondagi eng yirik sement zavodi),
- Navoiy mashinasozlik zavodi,
- oltinni qayta ishlash zavodi,
- elektrokimyoviy zavod,
- paxta tozalash mashinasi,
- oziq-ovqat sanoati korxonalari,
- Navoiy GRES (viloyat energetikasining asosi).
Barcha ishlab chiqarish korxonalari shaharning gʻarbiy chegarasi yaqinidagi sanoat zonasida (turar-joylardan 2 km uzoqlikda) toʻplangan[15].
Transporti
[tahrir | manbasini tahrirlash]Navoiy — O‘zbekistondagi eng yirik transport markazlaridan biri. Navoiy xalqaro aeroporti shahardan 12 km gʻarbda joylashgan boʻlib, u Islom Karimov nomidagi Toshkent xalqaro aeroporti va Oʻzbekistonning boshqa yirik shaharlaridagi aeroportlar, shuningdek, Moskva Vnukovo xalqaro aeroporti bilan aloqaga ega. Navoiyning janubida yuk va yoʻlovchi tashishda muhim ahamiyatga ega boʻlgan temir yoʻl vokzali joylashgan. Shahar jamoat transporti Navoiyda avtobuslar, qatnovchi taksilar (Daewoo Damas avtomobillari), shuningdek, xususiy va jamoat taksilari (asosan Daewoo Nexia, Daewoo Matiz, Daewoo Gentra, Chevrolet Lacetti, Chevrolet Cobalt, Chevrolet Epica) mavjud.
Diqqatga sazovor joylari
[tahrir | manbasini tahrirlash]Bu yerga va yaqin atrofdagi shaharlarga kelgan fuqarolar va sayyohlar uchun sevimli dam olish maskanlaridan biri bu Janubiy Park boʻlib, uning hududida stadion, basseyn va kinoteatrlar mavjud.
Manbalar
[tahrir | manbasini tahrirlash]- ↑ 1,0 1,1 „Navoiy shahar hokimligi“. Markaz24.uz (2023-yil 20-avgust).[sayt ishlamaydi]
- ↑ [1]
- ↑ „https://www.navstat.uz/uz/rasmiy-statistika/demography-2“.
- ↑ „Navoi“ (oʻzbek). samarkandtours.com. 2021-yil 21-mayda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 27-fevral 2021.(Wayback Machine saytida 2021-05-21 sanasida arxivlangan)
- ↑ „Average monthly data about air temperature and precipitation in 13 regional centers of the Republic of Uzbekistan over period from 1981 to 2010“. Centre of Hydrometeorological Service of the Republic of Uzbekistan (Uzhydromet). 15-dekabr 2019da asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 15-dekabr 2019.
- ↑ „Назначен новый хоким города Навои“ (deadlink). uz24.uz (2013-yil 4-dekabr). 2017-yil 28-iyulda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2017-yil 28-iyul. (Wayback Machine saytida 2017-07-28 sanasida arxivlangan)
- ↑ „В Навои сменился хоким“. Газета.uz (2017-yil 10-aprel). Qaraldi: 2017-yil 28-iyul.
- ↑ „Navoiy va Zarafshon shaharlari, Navbahor va Konimex tumanlariga yangi hokimlar tayinlandi“ (2022-yil 10-may). Qaraldi: 2023-yil 12-iyul.
- ↑ „В Навои сменился хоким“. Gazeta.uz (2023-yil 27-iyul). Qaraldi: 25-aprel 2024-yil.
- ↑ „Навои (город)“, Википедия (ruscha), 2024-08-14, qaraldi: 2024-08-20
- ↑ „Population of Navoiy“. Aznations.com (28-avgust 2020).
- ↑ Official Website of Navoiy Region, 2007-06-10da asl nusxadan arxivlandi, qaraldi: 2021-08-28
- ↑ NAVOIY VILOYATI STATISTIKA BOSHQARMASI
- ↑ OʻzME. Birinchi jild. Toshkent, 2000-yil
- ↑ „О городе навои » Навоий шахар хокимлиги расмий сайти » Официальный сайт хокимията г.Навои » Official site of Municipality of the city Navoi“. navoiy.uz. 2019-yil 17-oktyabrda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2019-yil 4-noyabr.
Havolalar
[tahrir | manbasini tahrirlash] |
Vikiomborda Navoiy (shahar) haqida turkum mavjud |
- Rasmiy sayti (oʻzb.)
- Rasmiy sayti (rus.)
- Gov.uz
- NGMK.uz
Markazi: Navoiy | ||
| Tuman va markazlari |  | |
