Afgʻonistondagi urush tarixi (2001—2021)
Ushbu maqolada Afgʻonistondagi urush (2001—2021) tarixi tahlil qilingan.
1978—2001: Muqaddima
[tahrir | manbasini tahrirlash]2001-yil Afgʻonistonda 20 yildan ortiq davom etgan urush boshlandi[1]. Afgʻoniston Kommunistik Xalq Demokratik partiyasi (AXDP) 1978-yilda hokimiyatni qoʻlga kiritgach yuritgan siyosati xalq qoʻzgʻolonini keltirib chiqardi[2]. AXDP zaifligini sezgan Sovet Ittifoqi 1979-yilda rejimni qoʻllab-quvvatlash uchun harbiy aralashuvni amalga oshirdi[3]. Sovet Ittifoqining Afgʻonistonga kirishi uning Sovuq urush davridagi raqiblarini, ayniqsa AQSh va Saudiya Arabistonini Sovetlar qoʻllab-quvvatlagan AXDPga qarshi kurashayotgan isyonchilarni qoʻllab-quvvatlashga undadi[4]. Dunyoviy va sotsialistik hukumat shaharlarni nazorat qilgan boʻlsa-da, dinga asoslangan[5] mujohidlar qishloqlarning koʻp qismida hukmronlik qilishgan[6]. Mujohidlarning eng muhim qoʻmondoni Ahmadshoh Mas’ud boʻlib, u yaxshi tashkil etilgan tojik qoʻshinlarini boshqargan[7]. Amerika Markaziy razvedka boshqarmasi (CIA) mujohidlarga xorijdan yordam berish uchun Pokistonning Xizmatlararo razvedkasi (ISI) bilan yaqindan hamkorlik qilgan[8]. Urush, shuningdek, „Afgʻon arablari“ deb nomlanuvchi arab koʻngillilarini[9], jumladan Usoma bin Lodinni ham jalb qildi[10].
1989-yil fevral oyida Sovet qoʻshinlari Afgʻonistondan olib chiqilgach, 1992-yilda AXDP rejimi quladi[3]. Vujudga kelgan xaos holatida mujohidlar rahbarlari 1992-yildan 1996-yilgacha boʻlgan fuqarolar urushida hukmronlik uchun kurashdilar. Bu vaqtga kelib bin Laden mamlakatni tark etgan edi[10]. Qoʻshma Shtatlarning Afgʻonistonga nisbatan qiziqishi ham pasaydi[11]. 1994-yilda Mulla Umar ismli pushtun mujohidi Qandahorda Tolibon harakatiga asos soldi[12]. Uning izdoshlari diniy talabalar boʻlib, islom qonunlariga qatʼiy rioya qilish orqali qoʻmondonlar boshqaruviga barham berishga harakat qilishgan[12]. 1994-yil oxiriga kelib Tolibon butun Qandahor viloyatini egallab oldi[13].
Tolibon amirligi vs. Shimoliy ittifoq (1996—2001)
[tahrir | manbasini tahrirlash]
1996-yilda Pokistonning harbiy va Saudiya Arabistonining moliyaviy koʻmagiga tayangan Tolibon Kobulni egallab, Afgʻoniston Islom Amirligiga asos soldi[14]. Ular oʻz nazorati ostidagi hududlarda islom dinining fundamental talqinini joriy qildilar: ayollarning uydan tashqarida ishlashlari yoki maktabda oʻqishlarini taqiqlovchi farmonlar chiqardilar va ulardan roʻmol oʻrash hamda yolgʻiz qolish boʻyicha qatʼiy qoidalarga rioya qilishni talab qildilar[15].
Tolibon Kobulni egallab olgandan soʻng Mas’ud shimoldagi oʻzi tugʻilib oʻsgan Panjshir vodiysiga chekindi va Tolibonga qarshi „Birlashgan front“ yoki „Shimoliy ittifoq“ deb nomlangan qarshilik harakatini tuzdi[16]. Birlashgan frontga Masʼudning tojik kuchlaridan tashqari sobiq XDP generali Abdul Rashid Doʻstum va hazora fraksiyalariga oid oʻzbeklar ham bor edi[izoh 1]. Shimoliy ittifoq Rossiya, Eron va Hindistondan turli darajada yordam oldi[17]. Tolibon kabi[18] Mas’ud ham giyohvand moddalar savdosi orqali pul yigʻgan[19]. 2001-yilga kelib, Tolibon mamlakatning 80 foizini nazorat ostiga oldi. Shimoliy Alyans esa mamlakatning shimoli-sharqiy qismi bilan cheklanib qoldi[20].
Al-Qoida
[tahrir | manbasini tahrirlash]AQSHdagi 11-sentabr komissiyasi Tolibon davrida Al-Qoida Afgʻonistondan jangchilarni oʻrgatish va taʼlim berish, qurol import qilish, boshqa jihodchilar bilan muvofiqlashtirish hamda terroristik harakatlarni rejalashtirish uchun joy sifatida foydalanishi mumkinligini aniqladi[21]. Al-Qoida Afgʻonistonda oʻz lagerlarini saqlab qolgan holda boshqa tashkilotlarning oʻquv lagerlarini ham qoʻllab-quvvatlagan. 11-sentabrdan oldin taxminan 10-20 ming kishi ushbu obʼektlarda tayyorgarlikdan oʻtgan. Ularning aksariyati Tolibon safiga Birlashgan frontga qarshi jang qilish uchun yuborilgan. Al-Qoida safiga kamroq odam qabul qilingan[22].
1998-yil avgustida AQSh elchixonasidagi portlashlar bin Laden bilan bogʻlanganidan soʻng Prezident Bill Klinton Afgʻonistondagi jangarilar oʻquv lagerlariga raketa zarbalari berishni buyurdi. AQSh rasmiylari Tolibonni bin Lodinni taslim qilishga majburlashdi. 1999-yilda xalqaro hamjamiyat Tolibonga qarshi sanksiyalar kiritib, bin Lodinni taslim boʻlishga chaqirgan. Tolibon bu talablarni qayta-qayta rad etgan. Markaziy razvedka boshqarmasi (CIA) Maxsus faoliyat boʻlimining harbiylashtirilgan guruhlari Afgʻonistonda 1990-yillarda Usama bin Lodinni topish va oʻldirish yoki qoʻlga olish boʻyicha yashirin operatsiyalarda faol ishtirok etgan. Bu guruhlar bir nechta operatsiyalarni rejalashtirgan, ammo prezident Klintondan davom etish haqidagi buyruqni olmagan. Ularning saʼy-harakatlari tufayli 2001-yilgi bosqinda muhim boʻlgan afg'on rahbarlari bilan munosabatlar oʻrnatilgan[23].
AQShning Afgʻonistonga nisbatan siyosatidagi oʻzgarishlar
[tahrir | manbasini tahrirlash]Klinton maʼmuriyatining dastlabki yillarida AQShning Afgʻonistonga nisbatan aniq siyosati mavjud emas edi[24]. Biroq 1998-yilda Al-Qoida AQSh elchixonasidagi portlashlarni uyushtirishi prezident Klintonni Afgʻonistondagi jangarilar oʻquv lagerlariga raketa zarbalari uchun buyruq berishga undagan[25]. Bin Lodin portlashlarga aloqadorlikda ayblangan. 1999-yilda AQSh va Birlashgan Millatlar Tashkiloti Birlashgan Millatlar Tashkiloti Xavfsizlik Kengashining 1267-sonli rezolyutsiyasida Tolibonga qarshi sanktsiyalar kiritdi. Ushbu rezolyutsiya Tolibondan bin Lodinni AQShda sud qilish uchun taslim boʻlishi va Afgʻonistondagi barcha terrorchilar bazalarini yopishni talab qildi[26]. Oʻsha paytda Markaziy razvedka boshqarmasi bilan birgalikda bin Ladenni qidirish Masʼud va AQSh oʻrtasidagi yagona hamkorlik boʻlgan[27]. AQSh Masʼudning Tolibonga qarshi kurashiga hech qanday yordam bermadi[28].
2001-yil sentabr oyi boshida AQSh siyosatida oʻzgarishlar amalga oshirildi[29]. Bush maʼmuriyati Masudni qoʻllab-quvvatlashni boshlash rejasiga kelishib oldi. 10-sentabr kuni boʻlib oʻtgan milliy xavfsizlik boʻyicha yuqori amaldorlar yigʻilishida Tolibonga bin Laden va boshqa „Al-Qoida“ faollarini topshirish boʻyicha ultimatum qoʻyilishi kelishib olindi. Agar Tolibon rad javobini bersa, Qoʻshma Shtatlar Tolibonga qarshi guruhlarga Tolibonni agʻdarishga urinish uchun yashirin harbiy yordam beradigan boʻldi[30].
11-sentyabr hujumlari
[tahrir | manbasini tahrirlash]
2001-yil 11-sentabr kuni ertalab jami 19 nafar arab erkak, shulardan 15 nafari Saudiya Arabistonidan boʻlgan — Qoʻshma Shtatlarda toʻrtta muvofiqlashtirilgan hujum uyushtirdi[31][32]. Hujumchilar Nyu York shahridagi Jahon savdo markazining egizak minoralariga ikkita samolyotni qasddan urib, bortdagi barchani va binolardagi 2000 dan ortiq odamni oʻldirgan. Ikkala bino ham halokat natijasida koʻrilgan zarar tufayli ikki soat ichida qulab tushdi, yaqin atrofdagi binolarni vayron qilib, boshqalarga zarar yetkazdi. Hujumchilar uchinchi samolyotni Virjiniya shtatining Arlington shahrida, Vashington yaqinidagi Pentagonga yoʻnaltirgan. Toʻrtinchi samolyot Pennsilvaniya tarkibidagi qishloq Shanksville yaqinidagi dalaga qulab tushdi. Samolyot yoʻlovchilari va ekipaj aʼzolari Oq uy yoki AQSh Kapitoliysini nishonga olib, Vashington tomon yoʻnaltirilgan samolyotda nazoratni qayta qoʻlga olishga urinib koʻrgan edilar. Samolyot bortidagi hech kim omon qolmagan. 2009-yilda eʼlon qilingan maʼlumotga koʻra, oʻt oʻchiruvchilar va politsiyachilarni ham oʻz ichiga olgan holda qurbonlar soni 836 kishini tashkil etgan[33]. Umumiy olgandagi jami qurbonlar 19 nafar hujumchini ham oʻz ichiga olgan holda 2,996 kishini tashkil etgan[33].
Hujumlarni Usama bin Lodin uyushtirgani uchun AQShning uni javobgarlikka tortish istagi bosqinga sabab boʻldi. Tarixchi Karter Malkasianning yozishicha, „tarixda kamdan-kam hollarda bir kishi yolgʻiz oʻzi urushni qoʻzgʻatgan“. Bin Laden muvaffaqiyatli ravishda AQShni Sovetlarga qarshi urushga oʻxshash kengaytirilgan harbiy harakatlarga jalb qila oldi[34]. Tolibon 11-sentyabr xurujlarini ochiqcha qoralab chiqdi[35]. Ular, shuningdek, AQShning urushga kirish imkoniyatini juda past baholadilar. Qoʻshma Shtatlar Tolibon va Al-Qoida deyarli bir-biridan ajralmas, degan fikrda yanglishgan edi. Chunki ularning maqsadlari va yetakchilari bir-biridan farq qilgan[36].
Diplomatik va siyosiy harakatlar
[tahrir | manbasini tahrirlash]Biz terrorizmni qoʻllaydigan yoki ularga xavfsiz boshpana beradigan davlatlarni ta'qib qilamiz. Har bir xalq, har bir mintaqa endi qaror qabul qilishi kerak. Yo biz bilan, yoki siz terrorchilar bilan birga boʻlasiz. Shu kundan boshlab, terrorizmni qo'llab-quvvatlashda davom etayotgan har qanday davlat AQSh tomonidan dushman sifatida qabul qilinadi.
- President George W. Bushning Kongress palatalarining qoʻshma sessiyasidagi nutqidan. 20-sentabr 2001-yil[37].
11-sentabr xurujlaridan soʻng darhol Prezident Bush va Amerika Qoʻshma Shtatlari Milliy Xavfsizlik Kengashi Al-Qoida va Afgʻonistonga qarshi harbiy choralar koʻrish kerakligi haqida kelishib oldilar[38]. Biroq, Bush birinchi boʻlib Tolibonga ultimatum qoʻyishga qaror qildi va qarorni 12-sentabrda yakka tartibda eʼlon qildi[38]. Mulla Umar Usama bin Lodinning Qoʻshma Shtatlarga hujum qilish qarori haqida xabardor boʻlmagan edi. Tolibon Afgʻoniston tomonidan bunday hujumlarni taqiqladi va qoraladi[39]. Umar, shuningdek, bin Ladenni uchinchi davlatga topshirishga rozi boʻldi. Ammo Qoʻshma Shtatlar uni toʻgʻridan-toʻgʻri ekstraditsiya qilishni talab qildi[40].
Markaziy razvedka boshqarmasi Tolibon bilan muzokaralarni 15-sentabrda boshlagan. Bush esa 20-sentabrdagi ultimatumini 2001-yildagi Harbiy kuchlardan foydalanishga ruxsatnoma, Kongress akti asosida eʼlon qilgan edi[40]. Oʻsha kuni Kobulda diniy rahnamolar yigʻilib, agar AQSh bostirib kirsa, ular chekinmagunicha jihod qilish farz degan qarorga keldi[40]. Kengash, shuningdek, bin Ladenni taslim qilish kerak degan qarorga keldi[40]. Ayni paytda Umar „Usamani topshirish biz uchun faqat sharmandalik, islomiy fikr va eʼtiqod uchun esa zaiflik“, degan qarorga kelib, AQSh bin Lodinni taslim qilganidan keyin ham ultimatumni ham, ultimatumni rad etib, talablarini ham qoʻyishda davom etadi deb hisobladi[40]. U bin Ladenning aybsizligini taʼkidlab, u mehmon ekanligi va bay’at qasamyodi tufayli uning himoyasida ekanligini daʼvo qildi[40]. Bu qaror Tolibonning qolgan qismi tomonidan maʼqullandi. Tolibonlar ichida Al-Qoidaga hamdardlik mavjud edi[40].
Abdul Salam Zaifning taʼkidlashicha, Umar AQShning hujum qilish ehtimolini „10 foizdan kam“ deb hisoblagan[41]. U zudlik bilan bostirib kirish haqidagi ogohlantirishlar tufayli Qandahorda qoldi[41]. Abu Valid al-Masriyning soʻzlariga koʻra, bin Lodin Qoʻshma Shtatlarni Sovet-Afgʻon urushidagi kabi usullar yordamida magʻlub etish mumkin deb oʻylagan[41]. Ultimatumdan tashqari amerikaliklar tomonidan yuqori darajadagi diplomatik muzokara ochilmadi[41] Jamoatchilik fikriga koʻra, amerikaliklarning 67 foizi quruqlikdagi qoʻshinlar bilan harbiy harakatlarni qoʻllab-quvvatlagan[42]. Bush Vazirlar Mahkamasida harbiy harakatlarni ilgari surdi va nihoyat, 5-oktabrda buni amalga oshirishga qaror qilindi. Harbiy harakatlar 7-oktabrda havo hujumlari bilan boshlandi[42]. Buning ortidan Tolibon Umar va bin Lodin uchun yigʻilish oʻtkazdi[42].
Bosqin rejasi
[tahrir | manbasini tahrirlash]Urushning dasrtlabki rejasi Markaziy razvedka boshqarmasi direktori Jorj Tenet tomonidan 11-sentabr voqealaridan ikki kun oʻtib, Markaziy razvedka boshqarmasining harbiylashtirilgan kuchlari hamda AQSh armiyasining maxsus kuchlari Shimoliy alyans bilan birgalikda havo hujumlari koʻmagida Tolibon va Al-Qoidaga hujum qilishni nazarda tutgan holda tuzilgan edi[43]. Bush quruqlikdagi qoʻshinlar ham boʻlishini xohladi. Chunki asosan havo kampaniyasi zaiflikdan dalolat berardi[42]. Markaziy qoʻmondonlikning (CENTCOM) oʻsha paytdagi qoʻmondoni general Tommi Franks Prezident Bush va Mudofaa vaziri Donald Ramsfeldga AQSh Afgʻonistonga 60 000 askardan iborat cheklangan kuchlardan foydalangan holda bostirib kirishni taklif qildi. Bunda oldin olti oylik tayyorgarlikdan oʻtgan kuchlar nazarda tutildi.
Ramsfeld va Bush 1979-yildan beri Sovetlar va 1842-yilda inglizlar bilan sodir boʻlgani kabi Afgʻonistonga odatiy bosqin ham magʻlub boʻlishi mumkin, deb qoʻrqishdi[44]. Ramsfeld Franksning rejasini rad etib, „Men hozir yerda erkaklar boʻlishini xohlayman!“ dedi. Ertasi kuni Franks AQSh maxsus kuchlaridan foydalanish rejasini olib keldi[45]. 2001-yil 26-sentabrda, 11-sentabr hujumidan oʻn besh kun oʻtib, AQSh Markaziy razvedka boshqarmasining Gari Shroen boshchiligidagi Maxsus Faoliyat boʻlimi aʼzolarini „Jawbreaker“ guruhi tarkibida Afgʻonistonga yashirincha kiritib, Shimoliy Afgʻoniston bilan aloqalar guruhini tuzdi[46]. Ular Kobul shimolidagi Panjshir vodiysida Shimoliy Alyans bilan aloqaga chiqishdi[47].
2001-yil: AQShning Afgʻonistonga bostirib kirishi
[tahrir | manbasini tahrirlash]Harbiy harakatlar boshlanishi
[tahrir | manbasini tahrirlash]
AQSh 2001-yil 7-oktabrda Buyuk Britaniya koʻmagida „Bardosh erkinlik“ operatsiyasini rasman boshladi. Keyinchalik bu ikkisiga boshqa davlatlar ham qoʻshildi[48][49]. Dastlabki amaliyotlar ikki hafta davom etgan aerodromlar, radarlar, Mulla Umarning uyi, shuningdek, zenit va aloqa tizimlariga qarshi havo hujumlari edi.[50]
Markaziy razvedka boshqarmasining birinchi guruhi 26-sentabr kuni yetib kelgan edi[51]. Oktabr oyida 12 kishilik maxsus kuchlar guruhlari Markaziy razvedka boshqarmasi va Shimoliy alyans bilan hamkorlik qilish uchun Afgʻonistonga kela boshladi[47]. Alyansda 15-20 ming jangchi, Tolibonda esa 45 mingga yaqin jangchi, shuningdek, 2700 nafar chet ellik jangarilar bor edi[52]. Urushning birinchi haftalarida Pokistondan yana 10 000 koʻngilli kelgan boʻlishi mumkinligi taxmin qilinadi[52]. Kobulga hujum qilish oʻrniga tojiklarning hokimiyatni qoʻlga kiritishi va Ittifoqni parchalashiga yoʻl qoʻymaslik uchun asosiy eʼtiborMozori Sharifga qaratildi[53]. Bu Oʻrta Osiyo respublikalariga taʼminot liniyasini ochishga ham imkon berardi[53]. Shimolda 10 000 ga yaqin Tolibon jangarilari bor edi. Ularni Umar yuborgan bir necha yuz xorijiy askardan iborat „brigada“ hamda yuzlab pokistonlik ISI xodimlari qoʻllab-quvvatlagan[53]. Ular Atta Muhammad Nur tojiklari, Muhammad Mohaqiq hazoralari va Abdul Rashid Doʻstum oʻzbeklariga boʻlingan 7000 Shimoliy Alyans jangchilari bilan toʻqnash keldi[53].
Tolibon magʻlubiyati
[tahrir | manbasini tahrirlash]Quruqlikdagi janglar 21-oktabrda boshlandi[53]. Havo va quruqlik hujumlari Tolibon qarshiligini sindirdi va Mulla Umar Mozori Sharifdan chekinishga buyruq berganidan soʻng front shimolning 12 viloyati boʻylab magʻlubiyatga uchradi. Faqat Qunduzda pushtunlardan iborat yirik kuchlar qoldi[54]. Umar oʻz kuchlariga Kobul va janubni mudofaa qilishni buyurdi[54]. Biroq jangovar saflar va rahbariyat orasida vahima tarqaldi[54]. 12-noyabr kuni ular Jalolobod va Qandahorda qarshiliklarni davom ettirish uchun poytaxtni tark etishdi[54]. Muhammad Fahim shaharni egallab oldi va Burhoniddin Rabboniy oʻzini yangi prezident deb eʼlon qildi. Lekin uning hokimiyati xalqaro va afgʻon hamjamiyatlari tomonidan tan olinmadi[55].
Kobul qulagandan soʻng, Tolibon qoʻshinlari hamma joyda qurollarini tashlay boshladilar. Mulla Umar Qandahordan tashqaridagi viloyat markazlari qoʻmondonlariga taslim boʻlishga ruxsat berdi[55]. Al-Qoida va Tolibonning qoʻlga olinmagan aksariyat aʼzolari qoʻshni Pokistonga qochib ketgan yoki qishloq va uzoq togʻli hududlarga chekingan edi[56]. Qunduzda 5000 ga yaqin Tolibon va ularning pokistonlik tarafdorlari qolgan edi. Qunduz havo korridori ulardan 2000 nafari qochishiga imkon bergan, qolganlari esa erkin oʻtish yoʻlagi evaziga taslim boʻlgan[55]. Biroq, Dasht-i-Leyli qirgʻinida 250 dan 2000 gacha Tolibon mahbuslari Junbish-i Milliy askarlari tomonidan olib ketilayotganda metall yuk konteynerlarida otib oʻldirilgan yoki boʻgʻilib oʻlgan[57][58][59].
Noyabr oyi oʻrtalarida Tolibon janubiy togʻli hududlarga chekinganidan soʻng Shimoliy alyansning oldinga siljishda davom etishiga unchalik qarshilik koʻrsatmadi[60]. Toʻntarishni yakunlash uchun AQShga pushtun ittifoqchilar kerak edi[60]. Shu maqsadda Markaziy razvedka boshqarmasi Abdul Haq va Hamid Karzayni tarbiyalagan edi[60]. Biroq, Haq Tolibonga qarshi qoʻzgʻolon uyushtirishga urinishdan keyin oʻldirilgan edi[60]. Karzay ham deyarli shunday taqdirga duch keldi va Pokistonga zoʻrgʻa qochib qutuldi[61]. U AQSh koʻmagi bilan mamlakatga qaytib keldi va qabila qoʻshinini tashkil qila oldi[61]. U gʻalaba qozongan sari qudrati va obroʻsi oʻsishda davom etdi[62]. Qoʻshma Shtatlar Qandahor tomon yurgan boshqa pushtun yetakchisi Gul Ogʻa Sherzayni ham qoʻllab-quvvatlay boshladi[63]. Shaharni tajribali Hofiz Abdur Rahim qoʻmondonligi ostidagi 3000 nafar Tolibon himoya qildi[63].
Umar Qandahorni u yerdagi afgʻon arablari qochib ketgunga qadar va shimolda taslim boʻlgan Tolibon rahbarlarining taslim boʻlish haqidagi iltimoslariga qaramay himoya qilishga qaror qildi[63]. 5-dekabr kuni Karzay oʻziga yaqin Tolibon yetakchilari bilan uchrashdi va uchrashuvda unga Umar imzolagan tinchlik taklifi boʻyicha maktub topshirilgan boʻlishi mumkin[64]. 6-dekabr kuni ikkinchi yigʻilishda Tolibonning shaharni tark etishiga kelishib olindi[64]. Buni ularning Pokistondagi elchisi tasdiqladi[64]. Biroq, AQSh maxsus kuchlari shaharga kelishuv yakunlanmasdan kirib kelgan va AQSh Karzayga muzokara oʻtkazmaslik uchun bosim oʻtkazgach, kelishuv barbod boʻldi[65]. Donald Ramsfeld Tolibon bilan har qanday tinchlikni ochiqchasiga qoraladi[65]. Tolibon manbalari esa Umar kelishuvning bir qismi emasligini va Qandahorni taslim qilmoqchi emasligini taʼkidlashdi[65]. Nima boʻlganda ham Umar Afgʻonistonning boshqa qismiga yoki Pokistonga ketib, gʻoyib boʻldi[65]. Aksariyat rahbarlar va minglab jangchilar ham Pokistonga qochib ketishdi[66]. Keyinchalik Karzay ularga umumiy amnistiya eʼlon qildi[66].
Bin Lodinning qochishi va oʻldirilishi
[tahrir | manbasini tahrirlash]11-sentabrdan beri Bin Ladenni qidirayotgan Markaziy razvedka boshqarmasi uning 10-noyabr atrofida yuzlab jangarilar bilan Jalolobod orqali Spin Gʻar togʻlari tomon chekingani haqida maʼlumot oldi[67]. Noyabr oyining oxiriga kelib, u Tora Boradagi mustahkam oʻquv lagerida edi[67]. U bu hududni yaxshi mudofaa pozitsiyasidan kelib chiqqan holda tanladi va atrofidagilarning qarshiliklariga qaramay, Sovetlar kabi amerikaliklarni ham magʻlub eta olishiga ishondi[67]. Markaziy razvedka boshqarmasining qabila jangarilari bilan ishlaydigan guruhlari u yerda uni kuzatib borishdi va havo hujumlarini chaqirdilar. Ularni tez orada maxsus kuchlar qoʻllab-quvvatladi[67]. Qabila qoʻshinlari 1000 kishidan iborat boʻlsa-da, Ramazon oyida shijoat bilan jang qilmadilar. Baʼzi jangchilar ham dushmanga xayrixoh boʻlishdi[68]. Markaziy razvedka boshqarmasi Amerika Qoʻshma Shtatlari armiyasining qoʻshinlarini yuborish va dengiz piyodalarini joylashtirishga tayyorgarlikni soʻragan boʻlsa-da, amaliyot qabila jangchilari bilan tezroq boʻladi degan ishonch bilan ular rad etildi[68]. Bin Lodin dekabr oyining qaysidir sanalarida Pokistonga qochib ketishga muvaffaq boʻldi[69]. Usama bin Lodin 2011-yilda Pokistonning Abbotobod shahrida AQSh harbiy-dengiz kuchlari tomonidan oʻldirilgan[70].
Siyosiy kelishuv
[tahrir | manbasini tahrirlash]Bonn konferensiyasi 2001-yil 27-noyabrda AQSh, Pokiston, Hindiston, Rossiya, Eron, Shimoliy alyans, sobiq Afgʻoniston monarxiyasi va kichik pushtun guruhlari ishtirokida boshlandi. Tolibon konferensiya ishida ishtirok etmadi[71]. Konferensiyada yangi hukumatni tashkil etish jarayonini boshlash boʻyicha Bonn kelishuvi qabul qilindi[72]. Unga koʻra, olti oyga muvaqqat maʼmuriyat tuziladi. Soʻngra konstitutsiya loyihasini ishlab chiqish va doimiy hukumatga saylovlar oʻtkazish uchun 18 oylik oʻtish davri hukumati toʻgʻrisida qaror qabul qilish uchun loya jirga tuziladi[72]. Rabboniy avvaliga prezidentlikdan voz kechishni istamadi, lekin xalqaro bosim ostida taslim boʻldi va Karzay yangi rahbar etib saylandi[62].
2001-yil 20-dekabrda Birlashgan Millatlar Tashkiloti afgʻonlarga Kobul va uning atrofidagi hududlarda xavfsizlikni taʼminlashda yordam berish vakolatiga ega boʻlgan Xalqaro xavfsizlik kuchlarini (ISAF) tuzishga ruxsat berdi. U dastlab general-mayor Jon Makkol boshchiligidagi Britaniya 3-mexanizatsiyalashgan diviziyasining shtab-kvartirasida tashkil etilgan va dastlabki yillarida ularning soni 5000 dan oshmagan[73]. Uning vakolati dastlabki bir necha yil davomida Kobul hududidan tashqariga chiqmadi.[74]
2002-yil: davom etayotgan okkupatsiya
[tahrir | manbasini tahrirlash]
Anakonda operatsiyasida AQSh armiyasi batalyonlari va maxsus kuchlari Shoh-i-Kot vodiysida Tolibon va Al-Qoida jangarilariga hujum qildi. Hujumda 80 kishi qurbon boʻldi[69]. Bu ushbu yillardagi soʻnggi yirik jang edi[69]. 2002-yil boshida AQSHning mamlakatda 8000 nafar askari bor edi, ularni 5000 ittifoqchi davlatlar qoʻllab-quvvatlagan[75]. Umar, bin Laden va ularning asosiy tarafdorlari qochib qutulgach, Tolibon va Al-Qoida guruhlari magʻlub boʻlguncha va terrorchilarning qaytishiga yoʻl qoʻymaslik uchun mamlakatda demokratiya oʻrnatilgunga qadar ittifoqchi kuchlar qolishi kutilgan edi[76]. Maqsad 1990-yillarda paydo boʻlgan boʻshliqning oldini olish boʻlsa-da, oʻsha paytda tinch boʻlgan mamlakatda keng koʻlamli harbiy ishtirok etish yoki sarmoya kiritish rejalashtirilmagan edi[77]. Bundan tashqari, kelajak uchun juda koʻp reja ham yoʻq edi va ishgʻol uchun hech qanday muddat belgilanmadi[78].
Shuningdek, yangi afgʻon harbiy kuchlari tashkil etildi. 100 000 jangchini oʻz ichiga olgan militsiya kuchlari AMF deb oʻzgartirildi va 40 ta boʻlinma raqamlari berildi. Ammo ular jangchilar va qabila boshliqlariga hisobot berishda davom etdilar[79]. Biroq Ramsfeld rasmiy armiya tuzish uchun pul sarflashga qarshi boʻlib, sarkardalar hokimiyatda qolishini afzal koʻrdi[80]. Nihoyat, 2002-yil dekabr oyida AQSh Ramsfeld tomonidan belgilab berilgan 50 000 askar miqdoriga rozi boʻldi, Xalilzod 120 000 askar talab qildi. Nihoyat, amerikalik general Karl Eykenberri va afgʻon texnokrati Ashraf Gʻani 70 000 askarga kelishishdi[81]. Biroq, yangi kuchlar murabbiylar talab qilgan 6 oydan 12 oygacha boʻlgan muddat oʻrniga atigi 10 hafta mashgʻulotdan oʻtdi[82] Birinchi yildan soʻng Amerika harbiy kuchlari Iroq urushida qatnashayotgani sababli tajribasiz Milliy gvardiya boʻlinmalariga oʻquv mashgʻulotlari oʻtkazildi[83]. Yangi armiyaning milliy oʻziga xosligi yoʻqligi masalasini Eykenberri ham qayd etgan[83].
Anakondadan keyingi operatsiyalar
[tahrir | manbasini tahrirlash]Shohi-Kotdagi jangdan soʻng al-Qoida jangchilari Pokiston chegarasida nazorat postlari oʻrnatdilar va u yerda 2002-yilning yozidan boshlab transchegaraviy reydlarni boshladilar. 5 dan 25 kishigacha boʻlgan partizan boʻlinmalari koalitsiya bazalariga raketa otish, konvoylar va patrullarga pistirma qoʻyish va nodavlat tashkilotlarga hujum qilish uchun muntazam ravishda chegarani kesib oʻtdi. Paktika viloyatidagi Shkin bazasi atrofidagi hududda eng kuchli faollik kuzatilgan.
Tolibon jangarilari janubiy toʻrt viloyat: Qandahor, Zobul, Hilmand va Uruzgonning qishloq tumanlarida yashirinishdi. Anakondadan soʻng Mudofaa vazirligi togʻ urushi boʻyicha yuqori tayyorgarlikdan oʻtgan Britaniya qirollik dengiz piyodalarini joylashtirishni soʻradi. Bunga javoban, 2002-yil aprel oyida Operation Jacana nomi ostida 45 ta komando joylashtirildi. Ular turli natijalar bilan bir necha hafta davomida missiyalarni (jumladan, Operation Snipe, Operation Condor va Operation Buzzard) oʻtkazdilar. Tolibonlar jangdan qochib, chekinish yoʻlini tanladi.[84]
2002-yil may oyida 180-sonli Qo'shma ishchi guruh general-leytenant Den K. MakNil boshchiligida AQShning mamlakatdagi oliy harbiy shtab-kvartirasiga aylandi. Keyinchalik 2002-yilda CJSOFT CJTF-180 nomi ostida yagona integratsiyalashgan qoʻmondonlikka aylandi. U OEF-Aga tayinlangan barcha AQSh kuchlariga qoʻmondonlik qildi; u Armiya maxsus kuchlari guruhi (koʻpincha Milliy gvardiya boʻlinmalari tomonidan boshqariladi) va SEAL guruhlari asosida tuzilgan. Toʻgʻridan-toʻgʻri CTJF buyrugʻi ostida boʻlmagan kichik JSOC guruhi (ilgari Task Force Sword/11) CJSOFT tarkibiga kirgan va buyruqlarni yetkazuvchi qoʻshma SEAL va Ranger guruhi tomonidan boshqarilgan. U NATO operatsiyalarini qoʻllab-quvvatlash uchun harakat qilgan boʻlsa-da, toʻgʻridan-toʻgʻri ISAF qoʻmondonligi ostida emas edi.[85]
Afgʻonistonning yangi rejimi
[tahrir | manbasini tahrirlash]Davlat qurish Ramsfeld tomonidan xohlanmagan va Bush tomonidan yoqlanmagan[86]. Shunga qaramay, ayollarning maqomi muhim siyosiy rol oʻynadi, uni yaxshilashga qaratilgan saʼy-harakatlarni moliyalashtirish uchun Kongress tomonidan ikki partiyaviy qonun loyihasi qabul qilindi[87]. Bu, shuningdek, Birlashgan Millatlar Tashkilotining Afg'onistondagi Yordam Missiyasi va AQSh Xalqaro Taraqqiyot Agentligi tomonidan moliyalashtirilgan xalqaro rivojlanish loyihalarida ham oʻz aksini topdi[87]. Rivojlanayotgan institutlar ham saʼy-harakatlarning bir qismi edi. Ayniqsa, Yevropa ittifoqchilari tomonidan kuchli qoʻllab quvvatlandi[87]. Ushbu barcha holatlar oxir-oqibat AQShni davlat qurish harakatlariga undadi[87].
Karzay yangi prezident boʻldi. Shimoliy Alyansning sobiq rahbarlari Muhammad Fahim, Abdul Rashid Doʻstum va Ismoil Xon vazirlik lavozimlarida ishladilar[88]. Biroq, boshqa rasmiy muassasalar mavjud emas edi[88]. Davlat qurilishida AQSh vakili Zalmay Halilzod ham katta rol oʻynadi[88]. 2002-yilgi loya jirga iyun oyida butun mamlakat boʻylab 1500 vakillar ishtirokida tashkil etildi[88]. Uning ishiga Tolibon taklif qilinmadi[89]. Loya jirga sobiq qirol Muhammad Zohirshoh hukumatda rol oʻynashi kerakmi yoki yoʻqmi, degan savol ustida bahslashdi. Oxir-oqibat AQSh Karzayni qoʻllab-quvvatladi va qirol oʻz fikridan qaytdi[89]. Yana bir toʻqnashuv tojiklar va pushtunlar oʻrtasida boʻldi[89]. Assambleya, shuningdek, yangi sud tizimida shariat rol oʻynashiga qaror qildi[90].
2003-2005: Yangi Afgʻoniston davlati va Tolibonning qayta tiklanishi
[tahrir | manbasini tahrirlash]2003-yilgi loya jirga yangi konstitutsiya loyihasini ishlab chiqish uchun tuzildi[90]. Asosiy argument mamlakatning markazlashgan tizimga ega boʻlishi kerakmi yoki koʻproq mintaqaviy tizimga ega boʻlishi kerakmi, degan savol ustida edi. Takliflardan birinchisi Karzay va AQSh tomonidan qoʻllab-quvvatlangani sababli gʻalaba qozonadi[90]. Afgʻonistonning 2004-yilgi Konstitutsiyasi eski monarxiyaga oʻxshardi. Prezident keng vakolatlarga ega boʻlib, markaziy hukumatga barcha soliq va xarajatlar vakolatlari berilgan edi[91]. 2004-yilgi xalq saylovlarida Karzay Afgʻoniston Islom Respublikasi deb ataladigan mamlakat prezidenti etib saylandi.[92] Buning ortidan 2005-yilgi Afgʻoniston parlament saylovlari boʻlib oʻtdi va bu saylovlar turli mahalliy hokimiyat brokerlariga, jumladan, Abdul Rasul Sayyaf, Muhammad Orif Nurzay va Yunus Qonuniy kabilarga vakolat berdi[93]. Yangi hukumat turli etnik guruhlar tomonidan qoʻllab-quvvatlangan, xalqaro tan olingan, shuningdek, afgʻon anʼanalari doirasida tuzilgan edi[79].
2003-yil: Urushning davom etishi
[tahrir | manbasini tahrirlash]
Biz jangovar harakatlardan barqarorlik va qayta qurish faoliyati davriga oʻtdik…. Bugungi kunda mamlakatning asosiy qismida xavfsizlik taʼminlangan. — 2003-yil boshida AQSh Mudofaa vaziri Donald Ramsfeld[81]
Karzay va Xalilzodning Pokistonda isyonchilar boshpanalari shakllanayotgani haqidagi ogohlantirishlariga qaramay, Bush maʼmuriyati ularga eʼtibor bermadi[81] Ayni paytda Tolibon rahbari Mulla Umar harakatni qayta tashkil qilib, 2003-yilda hukumat va ISAFga qarshi qoʻzgʻolon boshladi.
Tolibon va boshqa guruhlarning varaqalari 2003-yil boshida shaharlar va qishloqlarda tarqalib ketdi. Ularda islomiy dindorlar muqaddas urushda AQSh kuchlari va boshqa chet ellik askarlarga qarshi chiqishga chaqirildi[94]. 2003-yil 27-yanvarda "Mongust" operatsiyasi paytida bir guruh jangchilar Spin Boldakdan 25 km (15 mi) shimolda joylashgan Adi Gʻar gʻor majmuasida AQSh kuchlari tomonidan hujumga uchradi[95]. Hujum natijasida oʻn sakkiz isyonchi halok boʻlgani, amerikalik qurbonlar yoʻqligi xabar qilingan. Bu joy Pokistondan kelayotgan taʼminot va jangchilar uchun baza boʻlishi mumkinligi taxmin qilingan. Nisbatan yirik Tolibon guruhlari tomonidan afgʻon nishonlariga birinchi yakka tartibdagi hujumlar ham oʻsha paytda paydo boʻlgan edi[manba kerak].
Jasoratli zarba operatsiyasi 2003-yil 19-martda eʼlon qilingan Amerika Qoʻshma Shtatlarining Afgʻonistondagi quruqlikdagi harbiy amaliyoti boʻlib, unda 504-parashyutchilar polkining 2-3-batalyonlari[96], Ruminiya va Afgʻon qoʻshinlari ishtirok etdi. Birlashgan kuchlar Qandahor va janubiy Afgʻonistonning bir qismi boʻylab harakat qilib, Tolibon dushman kuchlari va qurol-yarogʻ omborlarini yoʻq qilish bilan birga hududdagi Tolibon harakati haqida razvedka maʼlumotlarini ham toʻplashga harakat qilishdi[97]. 2003-yil 24-martdagi operatsiya yakunida koalitsiya kuchlari 13 nafar Tolibon jangarisi deb gumon qilinganlarni hibsga oldi. 170 dan ortiq granata, 180 mina, 20 ta avtomat va pulemyotlar, shuningdek, koʻplab raketalar, miltiqlar va oʻqlarni musodara qildi[manba kerak].
2003-yil may oyida Tolibon Oliy sudi raisi Abdul Salam Tolibon ortga qaytganini, qayta toʻplanganini, qayta qurollanganini va AQSh kuchlarini Afgʻonistondan chiqarib yuborish uchun partizan urushiga tayyorligini eʼlon qildi. Umar Zobul viloyatida boshqaruvni oʻz zimmasiga olgan Dadulloh kabi Tolibon qoʻmondonlariga beshta operatsiya zonasini tayinladi[98].
Tolibonning katta jangchisi Mulla Malangning 2003-yil iyun oyidagi soʻzlariga koʻra, chegara boʻylab kichik koʻchma oʻquv lagerlari tashkil etilgan[99]. Ularning aksariyati Pokistondagi madrasalardan olingan. 2003-yilning yozida qabila hududlarida 200 nafar jangchidan iborat bazalar paydo boʻldi. Pokistonning infiltratsiyani oldini olish istagi noaniq edi, Pokiston harbiy amaliyotlari esa foyda keltirmadi[98].
2003-yilning yozi davom etar ekan, Tolibon hujumlari asta-sekin koʻpayib bordi. Reydlar, pistirma va raketa hujumlarida oʻnlab afgʻon hukumati askarlari, nohukumat nodavlat tashkilotlari xodimlari va bir necha amerikalik askar halok boʻldi. Partizan hujumlaridan tashqari Tolibon jangarilari Zobul viloyatining Dai Chopan tumanida ham qoʻshin toʻplay boshladi. Tolibon u yerda pozitsiya yaratishga qaror qildi. Yoz davomida u yerga 1000 ga yaqin partizan koʻchib oʻtdi. 2003-yil avgust oyida 220 dan ortiq odam, jumladan, bir necha oʻnlab afgʻon politsiyasi vakillari halok boʻldi[97].
2003-yil 11-avgustda NATO ISAF nazoratini oʻz qoʻliga oldi[74][100]. Afgʻonistondagi AQSh kuchlarining bir qismi NATO qoʻmondonligi ostida harakat qilgan, qolganlari esa bevosita AQSh qoʻmondonligi ostida.
2004—2005-yillar
[tahrir | manbasini tahrirlash]Amerika Qoʻshma Shtatlari boshchiligidagi koalitsiya kuchlari 2004-yil 2-iyun va 2004-yil 17-iyun kunlari Oruzgan va Zobul viloyatlarida Tolibon va boshqa koalitsiyaga qarshi kuchlar bilan jang qilgan 22-dengiz ekspeditsiyasi boʻlinmasining 1/6 BLT ishchi guruhi ishtirokida Afgʻonistonning Dai Chopan mintaqasida yakunlangan Asburi Park operatsiyasini amalga oshirdi. Ushbu operatsiya Tolibon va boshqa partizanlar taktikasi boʻyicha atipik janglar bilan tavsiflanadi.[101] 8-iyun kuni operatsiya yirik jang bilan yakunlandi. Asberi parkida 22-dengiz ekspeditsiyasi boʻlinmasi anʼanaviy „assimetrik hujum“ usullaridan koʻra tez harakat qiladigan va dengiz kuchlarini jalb qiladigan raqibga duch keldi. Shunday qilib, dengiz piyodalari B-1B Lancer, A-10 Warthog va AH-64 Apache samolyotlari yordamida „har kuni jangovar kurashlar“ olib bordi[101]. 8-iyun kuni Dai Chopan yaqinida boʻlib oʻtgan janglarning oxirgisi hal qiluvchi boʻldi. Chunki dushman kuchlari shunchalik kamaygan ediki, operatsiya davomida dushman bilan boshqa aloqa oʻrnatish imkoni ham boʻlmadi. 2004-yil 8-iyunda uch tomonlama hujum uyushtirildi. Natijada 85 dan ortiq tasdiqlangan oʻlim sodir boʻldi. Taxminiy hisob-kitoblarga koʻra 100 dan ortiq dushman oʻldi, taxminan 200-300 kishi yaralandi, oʻnlab kishilar asirga olindi. Butun operatsiya davomida AQSh kuchlari va afgʻon militsiyasining „bir guruh“i yaralandi.
2004-yil iyun oyida Qoʻshma Shtatlar kuchlari Pokistonda Federal qabila hududlari boʻylab Tolibon va Al-Qoida jangarilariga qarshi dron hujumlarini boshladi[102][103]. Bu hujumlar AQSh prezidenti Jorj Bush boshqaruvi talabi bilan boshlangan edi.
2004-yil oxirida yashiringan Tolibon yetakchisi Muhammad Umar „mamlakat suverenitetini qayta qoʻlga kiritish“ uchun „Amerika va uning qoʻgʻirchoqlari“ga (oʻtish davri afgʻon hukumati kuchlarini nazarda tutgan) qarshi qoʻzgʻolon boshlanganini eʼlon qildi[104].
2005-yil iyun oyining oxiri — iyul oyi oʻrtalarida Amerika Qoʻshma Shtatlari dengiz floti Afgʻonistonning Kunar viloyati Pech tumanidagi Savtalo Sar nomli togʻ yonbagʻrida qoʻshma harbiy operatsiya sifatida Qizil qanotlar operatsiyasini oʻtkazdi[105][106][107] „Qizil qanotlar“ operatsiyasining maqsadi mahalliy Tolibon koalitsiyasiga qarshi militsiya (ACM) faoliyatini toʻxtatib, shu tariqa mintaqaviy barqarorlikka erishish va shu orqali 2005-yil sentabriga moʻljallangan Afgʻoniston parlamentiga saylovlarni osonlashtirishga qaratilgan edi[108][105][109]. Oʻsha paytda mintaqadagi Tolibon aksilkoalitsiya militsiyasi faoliyati mintaqaviy islom fundamentalistik obroʻsiga ega boʻlgan Nangarhor viloyatilik mahalliy Ahmad Shoh boshchiligidagi kichik guruh tomonidan amalga oshirilgan. U va uning kichik guruhi operatsiyaning asosiy nishonlaridan edi.
2005-yilning 13-avgustidan 18-avgustiga qadar Qoʻshma Shtatlar dengiz piyodalari korpusi halokatli Qizil qanotlar operatsiyasidan bir necha hafta oʻtib Kunar viloyatida „Kitlar“ operatsiyasi deb nomlangan harbiy operatsiyani amalga oshirdi. „Qizil qanotlar“ operatsiyasi kabi „Kitlar“ operatsiyasining ham maqsadi 2005-yilgi Afgʻoniston parlament saylovlarida saylovchilarning toʻsiqsiz ishtiroki uchun mintaqani barqarorlashtirishni qoʻllab-quvvatlash maqsadida mintaqadagi Tolibon koalitsiyaga qarshilik faoliyatini toʻxtatish edi. „Kitlar“ operatsiyasi 3-dengiz polkining 2-bataloni (2/3) tomonidan rejalashtirilgan va amalga oshirilgan. Operatsiya nishoni Ahmad Shoh boshchiligidagi Koalitsiyaga qarshi yacheyka boʻlib, u oʻsha paytda mintaqada faoliyat yuritgan 22 ACM guruhlaridan biri va eng faoli boʻlgan. Ahmad Shoh shtabi Navy SEAL pistirmasi va undan keyingi MH-47 otishmasi uchun mas’ul boʻlgan. „Qizil qanotlar“ operatsiyasi davomida esa jami 19 AQSh maxsus operatsiya xodimini oʻldirgan. Hartford Whalers professional xokkey jamoasi sharafiga nomlangan „Kitlar“ operatsiyasi „Qizil qanotlar“ operatsiyasining „davomi“ boʻlib, u Sharqiy Afgʻonistonning notinch Kunar viloyatida xavfsizlik vaziyatni yanada barqarorlashtirishga qaratilgan edi. Bu Amerika va AQShning oʻsha paytda hududda harakat qilayotgan koalitsiya kuchlari uchun uzoq muddatli maqsadi edi. Bir qancha dengiz piyodalari guruhlari tomonidan Afgʻoniston Milliy armiyasi askarlari bilan oʻtkazilgan hamda armiya aviatsiyasi, razvedka va jangovar qurolli kuchlar boʻlinmalari hamda AQSh havo kuchlari aviatsiya aktivlari tomonidan qoʻllab-quvvatlangan „Kitlar“ operatsiyasi muvaffaqiyatli yakunlandi. Koalitsiyaga qarshi Tolibon faoliyati sezilarli darajada pasayib ketdi va keyingi razvedka Ahmadshohning ogʻir yaralanganligini aniqladi. Parlament saylovlariga xalaqit bermoqchi boʻlgan Shoh Kunar va qoʻshni viloyatlarda „Kitlar“ operatsiyasidan keyin koalitsiyaga qarshi muhim operatsiyalarni amalga oshira olmadi.[105][110]
2005-yil avgust oyi oxirida Afgʻoniston hukumat kuchlari AQSh qoʻshinlarining havo kuchlari koʻmagida hujum uyushtirdi. Bir haftalik jangdan soʻng Tolibon kuchlari tor-mor etildi. 124 nafar jangari halok boʻldi.
2006: NATO kuchlari va Tolibon oʻrtasidagi urush
[tahrir | manbasini tahrirlash]
2006-yilning yanvar oyidan boshlab Afgʻoniston janubidagi AQSh qoʻshinlarining oʻrnini koʻp millatli ISAF kontingenti egallay boshladi. Britaniyaning 16-havo hujumi brigadasi (keyinchalik Qirollik dengiz piyodalari tomonidan mustahkamlangan) Avstraliya, Kanada va Niderlandiya qoʻshinlari va vertolyotlari bilan birga ISAF asosini tashkil etdi. Dastlabki kontingent taxminan 3300 britaniyalik[111], 2300 kanadalik[112], 1963 gollandiyalik, 300 avstraliyalik[113], 290 daniyalik[114] va 150 estoniyalik askardan iborat edi[115]. Havodan yordam AQSH, Britaniya, Gollandiya, Norvegiya va Fransiyaning jangovar samolyotlari va vertolyotlari tomonidan amalga oshirildi.
2006-yil yanvar oyida NATOning Afgʻoniston janubidagi asosiy eʼtibori Gilmandda britaniyaliklar yetakchiligida Viloyatlarni qayta qurish guruhlarini tuzish, Gollandiya va Kanada esa mos ravishda Oʻruzgʻon va Qandahorda shunga oʻxshash guruhlarga rahbarlik qilishlariga qaratildi. Mahalliy Tolibon vakillari ularga qarshilik koʻrsatishga vaʼda berishdi[116].
2006-yil 1-martda AQSh prezidenti Jorj Bush rafiqasi Laura bilan Afgʻonistonga tashrif buyurdi. Afgʻon rasmiylari bilan uchrashdi va AQSh elchixonasida maxsus inauguratsiya marosimida qatnashdi[117].
2006-yilda Afgʻoniston janubidagi NATO operatsiyalariga Britaniya, Kanada va Gollandiya qoʻmondonlari rahbarlik qildi. „Togʻga tortish“ operatsiyasi 2006-yil 17-mayda boshlangan.
2006-yil 29-may kuni Amerikaning The Spokesman-Review veb-saytiga koʻra, Afgʻoniston „qishloqda qurollangan Tolibon jangarilari tomonidan kuchayib borayotgan tahdid“ bilan duch kelgan bir paytda, Kobuldagi karvonda harbiy yuk mashinasi boshqaruvni yoʻqotib, oʻn ikkita fuqarolik mashinasiga borib urilgan. Bir kishi halok boʻlgan, olti kishi yaralangan. Atrofdagi olomon gʻazabga minib, kun boʻyi davom etgan gʻalayonga koʻtarildi, 20 kishi halok boʻldi va 160 kishi yaralandi. Taxminan 400 kishidan iborat olomon tomonidan tosh otish va otishma sodir boʻlgach, AQSh qoʻshinlari voqea joyini tark etayotganlarida „oʻzlarini himoya qilish uchun“ qurollaridan foydalanganlar, dedi AQSh harbiy vakili. Financial Times gazetasi Kobuldagi muxbirining taʼkidlashicha, bu 2004-yildan beri kuchayib borayotgan „gʻazabning koʻtarilishi“ va „chet elliklarga boʻlgan adovatning kuchayishi“ boʻlib, bunga AQSh havo hujumi ham sabab boʻlgan boʻlishi mumkin. Bir hafta oldin Afgʻoniston janubida 30 nafar tinch aholi oʻldirilgan, u yerda harbiylar „Tolibon tinch aholi uylarida boshpana qilgan“ deb taxmin qilgan edilar[118][119].
Iyul oyida AQSh, Britaniya, Gollandiya va Daniya kuchlari tomonidan qoʻllab-quvvatlangan Kanada kuchlari Meduza operatsiyasini boshladi.
2006-yil 31-iyulda ISAF mamlakat janubida qoʻmondonlikni oʻz zimmasiga oldi va 2006-yil 5-oktabrga kelib u Sharqni ham oʻz nazoratiga oldi[120]. Ushbu oʻtish jarayoni amalga oshirilgandan soʻng, ISAF AQSh qoʻmondonligi ostida 46 tagacha davlatni oʻz ichiga olgan yirik koalitsiyaga aylandi.
Gollandiya va avstraliyaliklarning birlashgan kuchlari 2006-yil aprel oyining oxiridan iyul oyining oʻrtalariga qadar Tolibonni Chora va Baluchi hududlaridan siqib chiqarish uchun muvaffaqiyatli hujum boshladi.
2006-yil 18-sentabrda Italiyaning 45-ishchi guruhi maxsus kuchlari, Italiya va Ispaniya kuchlaridan tashkil topgan Tezkor reaksiya korpusining „Trieste“ piyoda polki havo-desant qoʻshinlari Farah viloyatining Bala Buluk va Pusht Rod tumanlarida Wyconda Pincer operatsiyasida qatnashdilar. Italiya kuchlari kamida 70 nafar Tolibonni yoʻq qildi. RC-Wdagi vaziyat keyin yomonlashdi. Qaynoq nuqtalar uzoq shimoldagi Badgis va janubi-gʻarbiy qismdagi Farah boʻldi.
NATOning keyingi operatsiyalariga Panjwaii jangi, Togʻ qahri operatsiyasi va Summit Falcon kabilar kiradi. NATO taktik gʻalabalarga erishdi va hududni tozaladi, ammo Tolibon toʻliq magʻlub boʻlmadi. NATO operatsiyalari 2007-yilgacha davom etdi.
2007-yil: AQShning kuchayishi, Tolibonga qarshi ISAF urushi
[tahrir | manbasini tahrirlash]
2007-yil yanvar va fevral oylarida Britaniya qirollik dengiz piyodalari Kajaki shimolidagi Barikju qishlogʻini isyonchilardan tozalash uchun "Vulqon" operatsiyasini oʻtkazdilar[121]. Bu davrdagi yirik operatsiyalarga Axilles (mart-may) va Lastay Kulang operatsiyasi kiradi. Buyuk Britaniya Mudofaa vazirligi mamlakatdagi Britaniya qoʻshinlari sonini 7700 nafarga yetkazish niyatida ekanligini maʼlum qildi (2009-yilgacha)[122]. „Kumush“ operatsiyasi va "Kremniy " operatsiyasi kabi keyingi operatsiyalar Tolibonning kutilayotgan bahorgi hujumini toʻxtatish maqsadida ularga bosimni davom ettirish uchun amalga oshirildi[123][124].
2007-yil fevral oyida Afgʻoniston birlashgan kuchlari qoʻmondonligi zararsizlantirildi. Bosh qarorgohi Bagram aerodromida joylashgan AQShning 76-qoʻshma qoʻshma ishchi guruhi Afgʻonistondagi AQSh kuchlari uchun Milliy qoʻmondonlik masʼuliyatini oʻz zimmasiga oldi[125]. AQShning boshqa qoʻmondonligi boʻlgan Afgʻonistondagi Xavfsizlik oʻtish qoʻmondonligi yoki CSTC-A Afgʻoniston milliy xavfsizlik kuchlarini tayyorlash va ularga maslahat berish bilan shugʻullangan.
2007-yil 4-mart kuni AQSh dengiz piyodalari bombali pistirmaga javoban Nangraxarning Shinvar tumanida[126] kamida 12 nafar tinch aholini oʻldirdi va 33 kishini yaraladi. Bu voqea "Shinvar qirg'ini " nomi bilan mashhur boʻldi[127]. Hujum uchun mas’ul boʻlgan 120 nafar aʼzosi boʻlgan dengiz piyoda boʻlinmasiga armiya general-mayori Frenk Kirni mamlakatni tark etishni buyurdi. Chunki voqea boʻlinmaning mahalliy afgʻon aholisi bilan munosabatlarga putur yetkazgan edi[128].
2007-yilning mart oyida AQSh Bush maʼmuriyati davrida Tolibonga qarshi kurashni kengaytirish uchun Afgʻonistonga yana 3500 dan ortiq askarni joylashtirdi[129].
2007-yil 12-mayda ISAF kuchlari Mulla Dadullohni oʻldirdi. Xuddi shu otishmada yana 11 nafar Tolibon jangarisi halok boʻldi.
Yozda NATO kuchlari Gollandiya va Avstraliya ISAF kuchlari joylashtirilgan Oruzgan shahridagi Chora jangida taktik gʻalabalarga erishdilar.
16-avgust kuni sakkiz nafar tinch aholi, shu jumladan homilador ayol va chaqaloq halok boʻldi. Bir necha soat oʻtgach, isyonchilar portlashi Polshaning gʻildirakli zirhli mashinasiga zarar yetkazdi. Polsha askarlari Paktika viloyatining Nangar Xel qishlogʻini oʻqqa tutdi. Yetti nafar askar urush jinoyatlarida ayblangan. Mahalliy aholi Polsha boʻlinmasi toʻy marosimiga minomyot va pulemyotlardan oʻq uzganini aytgan[130]. Ammo 2011-yilda ular toʻliq oqlangan[131].
28-oktabr kuni Hilmandda 24 soat davom etgan jangda 80 ga yaqin Tolibon jangarisi halok boʻldi[132].
Gʻarb rasmiylari va tahlilchilari Tolibonning kuchini har qanday vaqtda 10 000 ga yaqin jangchini maydonga tushira oladi deya taxmin qilishdi. Ulardan faqat 2000-3000 nafari yuqori malakali isyonchilar edi. Qolganlari harbiy havo hujumlarida afgʻon tinch fuqarolarining halok boʻlishidan va yillar davomida hech qanday ayblovlarsiz musulmonlarning Amerika tomonidan hibsga olinishidan gʻazablangan yosh afgʻonlardan tashkil topgan koʻngilli boʻlinmalar edi[133]. Rasmiylarga koʻra, 2007-yilda Afgʻonistonga har qachongidan ham koʻproq xorijlik jangarilar kelgan. Taxminan 100 dan 300 gacha toʻkis jangchilar chet elliklar boʻlib, ularning koʻpchiligi Pokiston, Oʻzbekiston, Checheniston, turli arab mamlakatlari va, ehtimol, Turkiya va Gʻarbiy Xitoydan kelgan edi. Xabarlarga koʻra, ular zoʻravon, nazorat qilib boʻlmaydigan va ekstremal boʻlib, koʻpincha video roliklar ishlab chiqish yoki bomba yasashda yuqori tajribaga ega edi[134].
2-noyabr kuni xavfsizlik kuchlari yuqori martabali jangari Mavlaviy Abdul Mananni chegarani kesib oʻtayotganda qoʻlga olib, oʻldirdi. Tolibon uning oʻlimini tasdiqladi[135]. 10-noyabr kuni Tolibon Afgʻoniston sharqida patrulga pistirma uyushtirdi. Ushbu hujum 2007-yildagi AQSh qurbonlari sonini 100 nafarga yetkazdi va bu amerikaliklar uchun Afgʻonistondagi eng halokatli yil boʻldi[136].
Muso qal'a jangi dekabr oyida boʻlib oʻtdi. Afgʻon boʻlinmalari Britaniya kuchlari tomonidan qoʻllab-quvvatlangan asosiy jangovar kuch boʻldi[137]. Tolibon kuchlari shaharni tark etishga majbur boʻldi.
Qayta baholash va yangilangan majburiyat. 2008-yil
[tahrir | manbasini tahrirlash]
Harbiy shtab boshliqlari birlashgan qoʻmitasi raisi admiral Mayk Myullenning aytishicha, Afgʻonistondagi vaziyat „xavfli va shoshilinch“ boʻlsa-da, agar Iroqdan qoʻshinlar olib chiqilmasa, Iroq uchun zarur boʻlgan 10 ming qoʻshimcha askar „hech qanday muhim tarzda“ mavjud boʻla olmaydi. Birinchi oʻrinda Iroq, ikkinchisi Afgʻoniston edi[138].
2008-yilning birinchi besh oyida Afgʻonistondagi AQSh qoʻshinlari soni 80 % dan oshib, 21 643 nafar qoʻshimcha askarga koʻpaydi va yanvardagi 26 607 nafardan iyun oyida 48 250 nafarga yetdi[139]. 2008-yil sentabrida Prezident Bush Iroqdan 8000 dan ortiq askar olib chiqib ketilganini va Afgʻonistondagi kontingent yana 4500 ga oshirilganini eʼlon qildi[140].
2008-yil iyun oyida Britaniya bosh vaziri Gordon Braun Afgʻonistonda xizmat qilayotgan Britaniya qoʻshinlari soni 8030 nafarga, yaʼni 230 nafarga koʻpayishini eʼlon qildi[141]. Xuddi shu oy Buyuk Britaniya oʻzining 100-xizmatchisini yoʻqotdi[142].
13-iyun kuni Tolibon jangarilari Qandahor qamoqxonasidagi barcha mahbuslarni ozod qilib, oʻz davomiy kuchlarini namoyish etishdi. Operatsiya davomida 1200 mahbus ozod qilindi. Ulardan 400 nafari Tolibon boʻlib, NATO uchun katta sharmandalik sifatida qabul qilindi[143].
2008-yilning 13-iyulida Tolibon NATOning Kunar provinsiyasida joylashgan Vanat bazasiga muvofiqlashtirilgan hujum uyushtirdi. 19-avgust kuni fransuz qoʻshinlari Afgʻonistondagi pistirmada eng koʻp yoʻqotishlarga uchradilar, 10 askar halok boʻldi va 21 nafari yaralandi[144]. Oyning oxirida Hirot viloyatida Tolibon qoʻmondoni nishonga olingan havo hujumida 90 nafar tinch aholi halok boʻldi.
Avgust oyi oxirida NATOning Helmanddagi eng yirik operatsiyalaridan biri boʻlgan “Burgut cho'qqisi” operatsiyasi mintaqaga elektr energiyasini olib kelishga qaratilgan edi[145].
3-sentabr kuni AQSh armiyasining maxsus kuchlari boʻlgan komandolar desant kuchlari Pokistondagi dushman qal’asi yaqinida uchta uyga hujum qildi. Hujum natijasida yetti kishidan 20 kishigacha halok boʻlgan. Mahalliy aholining taʼkidlashicha, halok boʻlganlarning aksariyati tinch aholi vakillaridir[146]. Pokiston hujumni qoralab, bosqinni „Pokiston chegarasini qoʻpol ravishda buzish“ deb atadi[147][148].
Ushbu operatsiyaga javoban 6-sentabr kuni Pokiston taʼminot liniyalarining muddatsiz uzilishini eʼlon qildi[149].
11-sentabr kuni jangarilar Sharqda ikki amerikalik askarni oʻldirdi. Bu AQSh yoʻqotishlarining umumiy sonini 113 taga yetkazdi. Mazkur koʻrsatkich avvalgi yilga qaraganda koʻproq edi[150]. 2007-yilda Yevropaning bir qancha davlatlari yoʻqotishlar boʻyicha oʻz rekordlarini oʻrnatdilar. Xususan, Buyuk Britaniya tomonidan 108 kishi qurbon boʻldi[151].
Tolibonning taʼminot liniyalariga hujumlari. 2008-yil
[tahrir | manbasini tahrirlash]2008-yilning noyabr va dekabr oylarida Pokistondagi NATO taʼminot karvonlariga koʻplab yirik oʻgʻrilik, talonchilik va oʻt qoʻyish hujumlari sodir boʻldi.[152][153] Kobul janubidagi transport kompaniyalaridan Tolibon pul undirgan.[154] Bu voqealar orasida Peshovarda yuk olib ketayotgan NATO karvonining oʻgʻirlab ketilishi[153], Xaybar dovonining sharqidagi yuk mashinalari va Humveelarning yondirilishi[155] hamda Peshovar yaqinidagi NATO taʼminot omborlariga oʻnlab hujumlar uyushtirilgan. Natijada 2008-yil dekabrida 300 ta Humvee yuk mashinalari vayron qilingan.[156]
2008—2009-yillarda AQShning Pokistonga qarshi harakatlari
[tahrir | manbasini tahrirlash]Pentagonning ismini oshkor qilmagan yuqori martabali mulozimining BBCga aytishicha, 2008-yilning 12-iyulidan 12-sentabriga qadar prezident Bush Pokistonda jangarilarga qarshi reydlar oʻtkazishga ruxsat beruvchi maxfiy buyruqni imzolagan. Pokiston oʻz hududiga xorijiy kuchlarning kirishiga ruxsat bermasligini va oʻz suverenitetini qatʼiy himoya qilishini taʼkidladi.[157] Sentabr oyida Pokiston harbiylari jangari kuchlarni taʼqib qilib, chegarani kesib oʻtgan amerikalik askarlarga „oʻt ochish“ haqida buyruq berganini maʼlum qilgan.[158]
2008-yil 25-sentabrda Pokiston qoʻshinlari ISAF vertolyotlarini oʻqqa tutdi. Bu voqea toʻliq tushuntirish soʻragan va AQSh vertolyotlari Pokiston havo hududida boʻlganini rad etgan Pentagonda tushunmovchilikka sabab boʻldi. Pokiston armiyasi bosh vakili general-mayor Athar Abbosga koʻra, vertolyotlar Gulomxon hududidagi Pokiston hududiga oʻtib ketgan. Ular nazorat-oʻtkazish punkti ustidan oʻtgan. Shuning uchun Pokiston qoʻshinlari ogohlantiruvchi oʻq uzgan. Bir necha kundan keyin Markaziy razvedka boshqarmasining uchuvchisiz samolyoti Pokiston hududiga qulab tushdi[159].
Yana bir boʻlinish AQSh qoʻshinlari Xayber-Paxtunxva viloyatida jangarilarga qarshi operatsiya oʻtkazish uchun Pokiston tuprogʻiga qoʻnganida yuz berdi. Pokistonliklar bu harakatga salbiy munosabatda boʻlib, 20 nafar begunoh qishloq aholisi AQSh qoʻshinlari tomonidan oʻldirilganini maʼlum qilishdi[160]. Biroq, mavjud keskinliklarga qaramay, AQSh Pokistonning chegara hududlarida, xususan, qabila hududlari (FATA) va Balujistonda masofadan boshqariladigan uchuvchisiz samolyotlardan foydalanish miqdorini oshirdi. 2009-yil boshida dron hujumlari salmogʻi 2006-yilga nisbatan 183 % ga oshdi[161].
2008-yil oxiriga kelib, Tolibon Al-Qoida bilan barcha aloqalarini uzib qoʻygan[162]. AQSh harbiy razvedkasining yuqori martabali mulozimlariga koʻra, Afgʻonistonda Al-Qoidaning 100 nafardan kam aʼzosi qolgan[163].
General Stenli Makkristal bilan uchrashuvda Pokiston harbiy amaldorlari xalqaro kuchlarni chegaraning afgʻon tomonida qolishga va jangarilar Pokistonga qochib ketishining oldini olishga chaqirdi. Pokiston jangarilar faoliyatini bartaraf etish uchun oʻz chegarasiga 140 ming askar joylashtirganini, koalitsiya esa Afgʻoniston tomonini nazorat qilish uchun bor-yoʻgʻi 100 ming askarga ega ekanligini taʼkidladi[164].
2009-yil. AQShning qoʻshimcha kuchlari, Tolibon taraqqiyoti
[tahrir | manbasini tahrirlash]Shimoliy taqsimlash tarmogʻi
[tahrir | manbasini tahrirlash]
Pokiston orqali yuklarni joʻnatish xavfi ortishiga javoban Rossiya va Markaziy Osiyo respublikalari orqali Shimoliy taʼminot tarmogʻini (NDN) tashkil etish boʻyicha muzokaralar boshlandi. Mintaqa orqali yuklarni olib oʻtish uchun dastlabki ruxsat 2009-yil 20-yanvarda general Devid Petreusning tashrifidan soʻng berilgan edi.[165] NDN yoʻnalishi boʻyicha birinchi yuk 20-fevral kuni Latviyaning Riga shahridan joʻnab ketib, Oʻzbekistonning Afgʻoniston bilan chegaradosh Termiz shahrigacha 5,169 km yoʻl bosib oʻtdi.[166][167] AQSh qoʻmondonlari NDN orqali kuniga 100 ta konteyner joʻnatilishiga ishonch bildirishgan.[166] Taqqoslash uchun, Xaybar dovoni orqali kuniga 140 ta konteyner joʻnatilgan[168]. 2011-yilga kelib, NDN orqali Afgʻonistonga boradigan transportning taxminan 40 foizi, Pokiston orqali esa 30 foizi oʻtgan[167].
2009-yil 11-may kuni Oʻzbekiston Prezidenti Islom Karimov Navoiy (Oʻzbekiston) aeroporti Afgʻonistonga noharbiy yuklarni tashish uchun foydalanilishini eʼlon qildi. 2005-yil Andijon voqealari va AQSh qoʻshinlarining Qarshi-Xonobod aviabazasidan chiqarib yuborilishi ortidan Oʻzbekiston va AQSh oʻrtasidagi munosabatlar barqaror emasligi sababli AQSh kuchlari yuk tashishda ishtirok etmagan. Navoiy aeroportini kapital taʼmirlagan Janubiy Koreyaning „Korean Air“ kompaniyasi rasmiy ravishda logistika ishlari bilan shugʻullangan[169].
Dastlab NDNda faqat halokatli boʻlmagan resurslarga ruxsat berilgan. Biroq 2009-yilning iyul oyida, yangi prezident Barak Obamaning Moskvaga tashrifidan biroz oldin, Rossiya hukumati AQSh qoʻshinlari va qurollari Afgʻonistonga yetib borishi uchun mamlakat havo hududidan foydalanishi mumkinligini eʼlon qildi[170].
Inson huquqlari himoyachilari (2009-yil holatiga koʻra) AQSh inson huquqlarini buzganlikda ayblanayotgan Oʻzbekiston hukumati bilan yana hamkorlik qilayotganidan xavotirda edilar[171]. AQSh rasmiylari Oʻzbekiston bilan hamkorlikni kengaytirishga, jumladan, Navoiyni harbiy va fuqarolik tashkilotlari uchun mintaqaviy taqsimlash markaziga aylantirish uchun yordam berishga vaʼda berishdi[172][173].
2009-yil. AQSh qoʻshinlari sonining oshirilishi
[tahrir | manbasini tahrirlash]
2009-yil yanvar oyida 10-togʻ diviziyasining 3-brigada jangovar guruhidan 3000 ga yaqin AQSh askari Logar, Vardak va Kunar viloyatlariga koʻchib oʻtdi. Ular bilan birga Afgʻoniston Federal Gvardiyasi jangda qatnashdi. Mazkur qoʻshinlar birinchi navbatda Prezident Bush tomonidan buyurilgan va Prezident Obama tomonidan kutilayotgan qoʻshimcha kuchlarning birinchi guruhi edi[174].
2009-yil fevral oyi oʻrtalarida ikkita brigada va qoʻllab-quvvatlovchi qoʻshinlarga va taxminan 3500 kishidan iborat 2-Dengiz ekspeditsiyasi brigadasi va 5-brigada, 2-piyoda diviziyasi, taxminan 4000 kishidan iborat Stryker brigadasi 17000 qoʻshimcha askar safarbar qilinishi eʼlon qilindi[175]. ISAF qoʻmondoni general Devid Makkirnan 30 mingga yaqin qoʻshimcha askar chaqirib, qoʻshinlar sonini ikki baravar oshirgan edi[176]. 23-sentabrda general Makkristal isyonga qarshi muvaffaqiyatli strategiya uchun 500 000 askar va besh yil kerak boʻladi, degan xulosaga keldi[177].
2009-yilning noyabr oyida elchi Karl V. Eykenberri Vashingtonga Afgʻoniston hukumati Tolibon kuchayishiga turtki boʻlgan korrupsiya va notoʻgʻri boshqaruvga qarshi kurashishga tayyorligini namoyish etgunga qadar qoʻshimcha qoʻshin joʻnatishdan tiyilish haqida ikkita maxfiy xat yubordi. 2006—2007-yillarda Afgʻonistondagi AQSh qoʻshinlariga qoʻmondonlik qilgan isteʼfodagi general Eykenberri ham rivojlanish va qayta qurish uchun ajratilgan mablagʻlarning nisbatan kamligidan noroziligini bildirdi[178]. Keyinchalik Eykenberri Amerika qoʻshinlarining katta kuchlarini joylashtirish „astronomik xarajatlar“ga (oʻnlab milliard dollarga) olib kelishi va Afgʻoniston hukumatining AQShga qaramligini yanada kuchaytirishi haqida qayta-qayta ogohlantirgan.
2009-yil 26-noyabrda Karzay Tolibon rahbariyati bilan toʻgʻridan-toʻgʻri muzokaralar oʻtkazishni soʻradi. Karzay muzokaralarga „shoshilinch ehtiyoj“ borligini aytdi va Obama maʼmuriyati bunday muzokaralarga qarshi chiqqanini ochiq aytdi. AQShdan rasmiy javob boʻlmadi[179][180].
1-dekabr kuni Obama Vest-Poyntdagi AQSh Harbiy Akademiyasida AQSh yana 30 ming askar yuborishini eʼlon qildi[181]. AQShdagi urushga qarshi tashkilotlar tezda javob berishdi va 2-dekabr kuni butun AQSh shaharlarida norozilik namoyishlari boʻlib oʻtdi[182]. Koʻpchilik namoyishchilar Afgʻonistonga qoʻshimcha qoʻshin kiritish qarorini Jonson maʼmuriyati ostidagi Vyetnam urushining kengayishi bilan taqqoslashdi[183].
2009-yil Pokistonda uchuvchisiz havo hujumlari soni ortishi
[tahrir | manbasini tahrirlash]2009-yilda Pokistonda uchuvchisiz qurilmalar yordamidagi havo hujumlari AQSh prezidenti Barak Obama maʼmuriyati davrida sezilarli darajada oshdi. Tolibon va Al-Qoida jangarilariga qarshi bunday harakatlar avvalroq AQSh prezidenti Jorj Bush davrida boshlangan[184]. Baʼzi ommaviy axborot vositalari hujumlarni „dron urushi“ deb atashadi[185][186].
2009-yil avgust oyida „Tehrik-i-Tolibon Pokiston“ TTP yetakchisi Baytulloh Mehsud dron hujumida halok boʻldi. Bu Obama maʼmuriyatining dastlabki muvaffaqiyatlaridan biri edi[187].
Qunduz havo hujumi
[tahrir | manbasini tahrirlash]4-sentabr kuni Qunduz viloyati kampaniyasi davomida Qunduzdan 7 kilometr janubi-gʻarbda NATOning halokatli havo reydi oʻtkazildi. U yerda Tolibon jangarilari tinch aholi yuk mashinalarini oʻgʻirlab ketishdi. Natijada 179 kishi, jumladan 100 dan ortiq tinch aholi halok boʻldi[188].
Xanjar va Pantera panjasi operatsiyalari
[tahrir | manbasini tahrirlash]
25-iyun kuni AQSh rasmiylari „Xanjar“ („Qilich zarbasi“) operatsiyasi boshlanganini eʼlon qildi[189]. Operatsiyada 2-Dengiz ekspeditsiya brigadasining 4000 ga yaqin dengiz piyodalari[190] va 650 afgʻon askari[191] ishtirok etdi. Xanjar xuddi shu mintaqada Britaniya boshchiligidagi „Pantera panjasi“ operatsiyasi davomi sifatida oʻtkazildi[192]. Rasmiylar uni dengiz piyodalarining 2004-yilda Iroqning Falluja shahriga bostirib kirishidan keyingi eng yirik operatsiya deb atadi[190]. Pantera panjasi operatsiyasi ISAFning uzoq muddatli ishtirokini taʼminlash uchun turli kanallar va daryolar oʻtish joylarini xavfsizlantirishga qaratilgan edi[193].
Dastlab afgʻon va amerikalik askarlar tinch aholini himoya qilish uchun Hilmand daryosi[190] boʻyidagi shahar va qishloqlarga koʻchib oʻtdi. Asosiy maqsad qoʻzgʻolonchilarning daryo boʻyidagi istehkomlariga bostirib kirish edi. Ikkinchi maqsad esa 20-avgust kuni boʻlib oʻtadigan prezidentlik saylovlari uchun Hilmand vodiysida xavfsizlikni taʼminlash edi.
Tolibon gʻalabasi
[tahrir | manbasini tahrirlash]
22-dekabr kuni AQSh razvedkasining Afgʻonistondagi oliy zobiti general-mayor Maykl T. Flinning brifingiga koʻra, „Tolibon qoʻllab-quvvatlash, qonuniylikni kuchaytirish va salohiyatni oshirish uchun zarur hamkorlikni saqlab qoladi“[194]. 23 sahifalik brifingda „2010-yilda xavfsizlik bilan bogʻliq hodisalar [prognozlar] yuqori boʻlishi kutilmoqda“. Brifingga koʻra, bunaqa hodisalar 2007-yildan beri 300 foizga, 2008-yildan beri 60 foizga oshgan[195]. Oʻsha davrdagi NATO razvedka maʼlumotlariga koʻra, Tolibon 25 000 ga yaqin, 2005-yildagidan ham koʻproq sodiq askarga ega edi[196].
10-avgust kuni AQShning Afgʻonistondagi qoʻmondoni etib yangi tayinlangan Makkristal Tolibonning qoʻli baland kelayotganini maʼlum qildi. Tolibonning yozgi hujumlari haqidagi odatiy strategiyasining davomi sifatida[197] jangarilar agressiv tarzda oʻz taʼsirini Afgʻonistonning shimoliy va gʻarbiy qismiga yoyishdi va prezidentlik saylovlariga xalal berish maqsadida hujumlarini kuchaytirdilar[198]. U Tolibonni „juda tajovuzkor dushman“ deb atab, AQSh strategiyasi ularning kuchayishini toʻxtatish va afgʻon tinch aholisini himoya qilishga eʼtibor qaratish ekanini qoʻshimcha qildi va buni „qattiq ish“ deb atadi[199].
Tolibonning saylovlarga xalaqit bergan 135 dan ortiq zoʻravonlik voqealari haqidagi daʼvosi asosan bahsli edi. Biroq, ommaviy axborot vositalaridan hech qanday zoʻravonlik holatlari haqida xabar bermaslik soʻralgan[200]. Baʼzi hisob-kitoblarga koʻra, saylovchilar kutilgan 70 foizdan kamroq ovoz bergan. Tolibon eng koʻp qudratga ega boʻlgan Afgʻoniston janubida saylovchilarning faolligi past boʻlgan, vaqti-vaqti bilan saylovchilar va xavfsizlik xodimlariga qarshi zoʻravonliklar sodir etilgan. Yevropa Ittifoqi saylov missiyasining bosh kuzatuvchisi general Filipp Morillonning aytishicha, saylov „umuman olganda adolatli“, ammo „erkin emas“ edi[201].
Gʻarblik saylov kuzatuvchilari janubiy hududlarga kirishda qiynalgan. U yerda saylovchilarni qoʻrqitish maqsadida qilingan hujumlarda kamida 9 nafar afgʻon fuqarosi va 14 nafar xavfsizlik kuchlari xodimlari halok boʻlgan. Tolibon saylovlardan bir necha kun oʻtib, Kobul va Qandahor oʻrtasidagi yoʻlda mashinalarni toʻxtatib, barmoqlarini koʻtarishni soʻragan videolavhani eʼlon qildi. Videoda ovoz bergan oʻn kishi Tolibon jangarisini tinglayotgani aks etgan. Tolibon Ramazon oyi tufayli saylovchilarni afv etdi[202]. Tolibon shaharlarga raketalar va boshqa bilvosita otishmalar bilan hujum qildi. Keng tarqalgan firibgarlik haqidagi daʼvolar fonida, ikki asosiy daʼvogar Hamid Karzay va Abdulla Abdulla gʻalaba qozonganini eʼlon qilishdi. Hisobotlarga koʻra, saylovchilarning ishtiroki avvalgi saylovlarga qaraganda past boʻlgan[203].
Karzayning 54 foiz ovoz bilan gʻalaba qozongani ikkinchi turga toʻsqinlik qiladi. Firibgarlikda ayblangan Karzayning 400 000 dan ortiq ovozi rad etilishi kerak edi. Baʼzi davlatlar saylovlarni „erkin, ammo adolatli emas“ deb tanqid qildi[204].
Dekabr oyida Markaziy razvedka boshqarmasi tomonidan maʼlumot toʻplash va Tolibon yetakchilariga qarshi dron hujumlarini muvofiqlashtirish uchun Forward Operating Base Chapmanga qilingan hujumda kamida olti nafar Markaziy razvedka boshqarmasi zobiti oʻldirilgan.
2010-yil: Amerika-Britaniya hujumi va Afgʻoniston tinchlik tashabbusi
[tahrir | manbasini tahrirlash]
Ochiq bayonotlarda AQSh rasmiylari avvalroq 2009-yil noyabrda Pokistonning Janubiy Vaziristondagi jangarilarga qarshi harbiy harakatlarini olqishlagan edi[205]. Karzay 2010-yil mart oyida Haqqoniy tarmogʻi guruhlari bilan tinchlik muzokaralarini boshladi[206]. Bunday tinchlik tashabbuslari orasida Afgʻoniston Tinchlik Jirgʻasi 2010 ham bor edi. 2010-yil iyul oyida AQSh armiyasi hisobotida shunday deyilgan edi: „Biz u yerga [tinch aholi bilan uchrashish uchun] borganimizda hamisha shunday boʻlib tuyuladi. Hech kim biz bilan hech narsa qilishni xohlamaydi.“ Maktab vakillari bilan uchrashganlik haqidagi hisobotda oʻquvchilarning askarlarga tosh otgani va ularning kelishini maʼqullamagani, boshqa joylarda ham bir necha bor qayd etilgani keltirilgan[207]. Prezident Zardoriyning aytishicha, 8 yil davomida jangarilarga qarshi kurashda Pokiston 35 milliard AQSH dollari miqdorida mablagʻ sarflagan[208]. Afgʻoniston hukumatiga koʻra, 2010-yil davomida oʻtkazilgan amaliyotlarda 900 ga yaqin Tolibon oʻldirilgan[209]. Qoʻzgʻolonchilar tomonidan portlovchi qurilmalardan foydalanishning koʻpayishi tufayli yaralangan koalitsiya askarlari, asosan amerikaliklar soni sezilarli darajada oshdi[210]. 2010-yilning may oyidan boshlab NATO maxsus kuchlari toliblarning aniq yetakchilarini qoʻlga olish yoki oʻldirish boʻyicha operatsiyalarga eʼtiborini qarata boshladi. 2011-yil mart oyi holatiga koʻra, AQSh harbiylari mazkur harakatlar natijasida 900 dan ortiq past va oʻrta darajadagi Tolibon qoʻmondonlari qoʻlga olingan yoki oʻldirilganini daʼvo qildi[211][212]. Umuman olganda, 2010-yil urush boshlanganidan beri oʻtgan yillar ichida eng koʻp qoʻzgʻolon hujumlari sodir boʻldi. Ularning soni sentabr oyida 1500 dan oshib ketdi. Afgʻoniston viloyatlarining uchdan ikki qismida isyonchilarning amaliyotlari „keskin“ koʻpaydi[213].
Askarlarning koʻpayishi
[tahrir | manbasini tahrirlash]Qoʻshimcha AQSH qoʻshinlarini joylashtirish 2010-yil boshida davom etdi. Rejalashtirilgan 30.000 askardan 9.000 tasi mart oyi oxirigacha, yana 18.000 tasi iyungacha boʻlishi kutildi. Afgʻonistondagi AQSh qoʻshinlari soni 2003-yildan beri birinchi marta Iroqdagi qoʻshinlardan koʻp boʻldi[214].
Markaziy razvedka boshqarmasi general Makkristalning iltimosiga binoan, operativ guruhlarni, jumladan, SAD elita zobitlarini AQSh harbiy maxsus operatsiyalar kuchlari bilan boyitishni rejalashtirgan. Bu kombinatsiya Iroqda yaxshi ishlagan va muvaffaqiyatga erishishda katta ahamiyatga ega edi[215]. Markaziy razvedka boshqarmasi, shuningdek, Pokistondagi Al-Qoidaga qarshi Hellfire raketa zarbalaridan foydalanish kampaniyasini kuchaytirdi. 2010-yilda amalga oshirilgan 115 ta zarbalar umumiy son nuqtayi nazaridan 2009-yilda sodir boʻlgan 50 ta dron hujumidan ikki baravar koʻp edi[216].
Qoʻshinlar sonining koʻpayishi maxsus kuchlar operatsiyalarini olti baravar oshirishni taʼminladi[217]. Birgina 2010-yil sentabr oyida 700 ta havo hujumi amalga oshirilgan boʻlib, bu miqdor 2009-yilda 257 ta edi. 2010-yil iyulidan 2010-yil oktabrigacha 300 nafar Tolibon qoʻmondoni va 800 piyoda askari oʻldirilgan[218]. 2010-yil yakuniga koʻra yana yuzlab isyonchilar yetakchilari oʻldirildi yoki qoʻlga olindi[217]. Petreus: „Bizning tishlarimiz dushmanning boʻyinbogʻida. Endi uni qoʻyib yubormaymiz“, dedi[219].
Markaziy razvedka boshqarmasi urush boshida afgʻonlardan iborat Terrorizmga qarshi kurash guruhlarini (CTPT) tuzgan edi[220][221]. 2010-yilga kelib bu kuchlar soni 3000 dan oshdi va „eng yaxshi afgʻon jangovar kuchlari“dan biri hisoblanardi. Firebase Lilley SADning markazlaridan biri edi[221]. Bu boʻlinmalar nafaqat Afgʻonistondagi Tolibon va „Al-Qoida“ kuchlariga qarshi[222] operatsiyalarda samarali boʻldi, balki Pokistonda ham oʻz amaliyotlarini kengaytirdi[223]. Ular Obama maʼmuriyati tomonidan 2010-yil dekabr oyidagi sharhda muhokama qilingan „terrorizmga qarshi plyus“ va toʻliq „qoʻzgʻolonga qarshi“ variantlarda ham muhim omillar edi[224].
Marja jangi
[tahrir | manbasini tahrirlash]Fevral oyi boshida Koalitsiya va afgʻon kuchlari Marja qishlogʻi yaqinidagi Tolibon qarorgohida „Moshtarak“ nomli operatsiya uchun keng koʻlamli hujum rejalarini boshladilar. Harbiy harakatlar 13-fevralda boshlangan. AQSh va Afgʻoniston rasmiylariga koʻra, bu operatsiya afgʻon kuchlari koalitsiyaga rahbarlik qilgan birinchi operatsiya boʻlgan. 2-Dengiz ekspeditsion brigadasi (AQSh) boshchiligidagi hujumda 15000 AQSh, Britaniya, Kanada, Estoniya, Daniya, Fransiya va Afgʻoniston qoʻshinlari ishtirok etdi. Bu Tolibon agʻdarilgan 2001-yilgi bosqindan keyingi eng yirik qoʻshma operatsiya edi[225]. Qoʻshinlar 260 kv km (100 mi2)dan kam, aholisi 80 000 kishi boʻlgan hududda jang qilishdi.
WikiLeaks maʼlumotlari
[tahrir | manbasini tahrirlash]2010-yilning 25-iyulida WikiLeaks tashkilotining 91 731 ta maxfiy hujjatlari eʼlon qilindi. Hujjatlar 2004-yil yanvaridan 2009-yil dekabrigacha boʻlgan AQSh harbiy harakatlari va razvedka hisobotlarini qamrab olgan[226]. Ushbu hujjatlarning baʼzilari koalitsiya kuchlari sabab boʻlgan tinch aholi qurbonlari toʻgʻrisidagi „yopiq“ hisoblarini oʻz ichiga oladi. Hisobotlarda Qunduz havo hujumi va Nangar Khel hodisasi kabi tinch aholi qurbonlari bilan bogʻliq boshqa hodisalarga koʻplab havolalar keltirilgan[227]. Ochiq hujjatlarda Pokistonning Tolibon bilan til biriktirgani haqidagi xabarlar ham bor. Der Spiegel nashriga koʻra, „hujjatlar Pokistonning Inter-Services Intelligence razvedka agentligi (odatda ISI deb ataladi) Tolibonning Afgʻonistondan tashqaridagi eng muhim sherigi ekanligini aniq koʻrsatmoqda“[228].
Pokiston va AQSh ziddiyatlari
[tahrir | manbasini tahrirlash]Pokiston va AQSh oʻrtasidagi taranglik sentabr oyi oxirida Pokiston chegara korpusining bir necha askarlari oʻldirilgani va yaralanganidan keyin kuchaygan edi. Qoʻshinlarga Afgʻoniston-Pokiston chegarasi yaqinida Tolibon kuchlarini taʼqib qilayotgan AQSh samolyoti hujum qilib, nomaʼlum sabablarga koʻra Pokistonning ikkita chegara postiga oʻt ochgan. Zarbaga javob tariqasida Pokiston NATO taʼminot karvonlari oʻtadigan Torkham quruqlikdagi chegara punktini nomaʼlum muddatga yopdi. Bu voqea Pokiston askarlarining qurolsiz tinch aholini qatl qilayotgani aks etgan videoning eʼlon qilinishi ortidan sodir boʻldi[229]. Torxam chegarasi yopilgach, Pokiston toliblari NATO karvonlariga hujum qilib, bir necha haydovchini oʻldirdi va 100 ga yaqin tankerni yoʻq qildi[230].
2011-yil: AQSh va NATOning cheklanishi
[tahrir | manbasini tahrirlash]
Qandahor jangi
[tahrir | manbasini tahrirlash]Qandahor jangi 624-yil 13-martda Madina va Makka oʻrtasida boʻlib oʻtgan Bad’r jangi bilan qiyoslanadigan hujum edi. Jang 30-aprel kuni Tolibon bahorgi hujumlarini boshlashi haqidagi eʼlondan keyin sodir boʻldi[231].
7-may kuni Tolibon Qandahordagi hukumat binolariga katta hujum boshladi. Tolibon oʻz maqsadi shaharni nazorat qilish ekanini aytdi. Kamida sakkizta manzilga hujum qilingan. Bular gubernator qarorgohi, shahar meriyasi, NDS (en) shtab-kvartirasi, uchta politsiya boʻlimi va ikkita oʻrta maktab edi[232]. Jang ikkinchi kun ham davom etdi. BBC muxbiri Bilol Sarvari buni „2001-yilda Tolibon hukumati qulaganidan beri Qandahor viloyatidagi eng dahshatli hujum va Gʻarb tomonidan qoʻllab-quvvatlanayotgan Afgʻoniston hukumati uchun sharmandalik“ deb atadi[233].
Usama bin Lodinning oʻlimi
[tahrir | manbasini tahrirlash]2-may kuni AQSh rasmiylari „Al-Qoida“ yetakchisi Usama bin Lodin Pokistonda AQSh harbiy-dengiz kuchlari tomonidan oʻtkazilgan „Neptun nayzasi“ operatsiyasida oʻldirilganini eʼlon qildi[234].
Qoʻshinlarning olib chiqilishi
[tahrir | manbasini tahrirlash]22-iyun kuni Prezident Obama 2011-yil oxirigacha 10 ming askar olib chiqib ketilishini va 2012-yil yozigacha qoʻshimcha 23000 askar qaytib kelishini eʼlon qildi. 10 000 AQSH qoʻshini olib chiqib ketilganidan keyin 80 000 qoʻshin qoldi[235]. 2011-yil iyul oyida Kanada oʻzining jangovar qoʻshinlarini olib chiqib ketdi va harakatlar mashgʻulot roliga oʻtdi.
Shundan soʻng NATOning boshqa davlatlari ham qoʻshinlarini qisqartirish haqida eʼlon qilishdi. Birlashgan Qirollik oʻz qoʻshinlarini bosqichma-bosqich olib chiqib ketishini maʼlum qildi, ammo raqamlar va sanalarni ochiqlamadi[236]. Fransiya 2012-yil oxirigacha 1000 ga yaqin askarini olib chiqib ketishini, qolgan 3000 askarini vaqtincha qoldirishini eʼlon qildi. 2011-yil oxiri va 2012-yil boshida Afgʻoniston milliy armiyasi Surobi tumanini nazoratga olganida yuzlab odamlar yashash uchun qaytib kelishdi. Qolgan qoʻshinlar Kapisada harakat qilishda davom etadilar. 2014-yil oxirigacha yoki undan oldin tegishli xavfsizlik taʼminlangan holda qoʻshinlarning toʻliq olib chiqilishi kutilgan edi[237].
Belgiya oʻz kuchlarining yarmi 2012-yil yanvar oyidan boshlab chiqib ketishini eʼlon qildi[238]. Norvegiya 500 ga yaqin askarini olib chiqishni boshlaganini va 2014-yilga kelib butunlay chiqib ketishini eʼlon qildi[239]. Xuddi shunday, Ispaniya Bosh vaziri 2012-yildan boshlab qoʻshinlarni olib chiqishi, 2013-yilning birinchi yarmi oxirigacha esa 40 foizgacha olib chiqishni va 2014-yilgacha toʻliq olib chiqib ketilishini eʼlon qildi[240].
2011-yil Pokistonga AQSh-NATO hujumi
[tahrir | manbasini tahrirlash]Neptun nayzasidan keyin ISAF kuchlari 26-noyabr kuni Pokiston qurolli kuchlariga „tasodifan“ hujum qilib, 24 pokistonlik askarni oʻldirdi. Pokiston NATO taʼminot liniyalarini toʻsib qoʻydi va amerikaliklarga Shamsi aerodromini (en) tark etishni buyurdi. NATO Bosh kotibi Anders Fog Rasmussen hujum „fojiali“ va „koʻzda tutilmagan“ ekanini aytdi. „Bu (afsus) yetarli emas. Biz hujumlarni keskin qoralaymiz va chora koʻrish huquqini oʻzimizda saqlab qolamiz“, dedi ISPR DG general-mayori Athar Abbos. Bu hamkorligimiz darajasi va koʻlamida jiddiy oqibatlarga olib kelishi mumkin[241].
2012-yil: Strategik kelishuv
[tahrir | manbasini tahrirlash]Tolibon hujumlari 2011-yildagi kabi sur’atda davom etdi. Bu vaqtda taxminan 28 000 hujum kuzatildi[242]. 2012-yil sentabr oyida 2009-yil oxirida boshlangan amerikalik xodimlarning koʻpayishi jarayonlari tugadi[243].
Birlashgan frontni isloh qilish (Shimoliy ittifoq)
[tahrir | manbasini tahrirlash]
2011-yil oxirida Ahmad Ziyo Masud, Abdul Rashid Doʻstum va Hoji Muhammad Mohaqiq tomonidan Afgʻoniston Milliy Jabhasi (NFA) tuzildi. Buni koʻplab tahlilchilar Birlashgan front (Shimoliy alyans) harbiy qanotining Tolibonning hokimiyatga kelishi va qayta tiklanishiga qarshi islohot deb taʼrifladilar[244]. Ayni paytda, siyosiy qanotning katta qismi Abdulla Abdulla boshchiligidagi Afgʻoniston Milliy koalitsiyasi ostida qayta birlashdi va Afgʻoniston parlamentidagi asosiy demokratik muxolifat harakatiga aylandi[245][246]. Sobiq razvedka rahbari Amrulloh Solih 2011-yil may oyida Kobulda Tolibonga qarshi namoyishga 10 000 ga yaqin odamni safarbar qilgan yoshlarning yordami bilan Basej-i Milliy (Afgʻoniston Yashil tendensiyasi) yangi harakatini yaratdi[247][248][249].
2012-yil yanvar oyida Afgʻoniston Milliy fronti Berlinda boʻlib oʻtgan va keng ommaga eʼlon qilingan uchrashuv chogʻida AQSh, Pokiston va Tolibon oʻrtasida maxfiy kelishuv boʻlishi mumkinligidan xavotir bildirgan edi. AQSh Kongressi aʼzosi Lui Gohmert shunday deb yozgan edi: „Maxsus kuchlar bilan dastlab Tolibonni magʻlub etish uchun kurashgan bu rahbarlar afgʻon xalqining 60 foizdan ortigʻini ifodalaydi. Ammo muzokaralarda Obama va Karzay maʼmuriyati tomonidan ular umuman eʼtiborga olinmaydi“[250]. Berlindagi AQSh kongressmenlari bilan uchrashuvdan soʻng Milliy front qoʻshma deklaratsiyani imzoladi, unda boshqa masalalar qatorida:
Tolibon bilan har qanday muzokara faqat mojaroning barcha tomonlari jarayonga jalb qilingan taqdirdagina maqbul va shuning uchun samarali boʻlishi mumkinligiga qat’iy ishonamiz.Tolibon bilan muzokaralarning hozirgi shakli Tolibonga qarshi afg'onlarni istisno qilayotgani uchun ham noto'g'ridir. Eslatib oʻtamiz, “Tolibon” ekstremistlari va ularning “Al-Qoida” tarafdorlari AQSh va xalqaro hamjamiyatning minimal gumanitar koʻmagi bilan ekstremizmga qarshilik koʻrsatgan afgʻonlar tomonidan magʻlub etildi. Tolibon bilan hozirgi muzokaralar barcha afg'onlarga nisbatan shafqatsiz zulmga barham bergan afg'onlarning xavf-xatarlari, qurbonliklari va qonuniy manfaatlarini hisobga olmadi.[251]
— Berlin Milliy fronti bayonoti, 2012-yil yanvar
AQShning yuqori darajadagi harbiy harakatlari
[tahrir | manbasini tahrirlash]
2012-yil yanvar oyidan boshlab amerikalik askarlar bilan bogʻliq bir qancha voqealar[252][253][254][255][256][257] sodir boʻldi. Ushbu voqealar The Sydney Morning Herald tomonidan „Afgʻonistondagi AQSh qoʻshinlari bilan bogʻliq bir qator halokatli hodisalar“ deb taʼriflangan[252]. Bu voqealar Afgʻoniston va ISAF oʻrtasidagi hamkorlikda uzilishlar keltirib chiqargan[258]. Ushbu voqealar natijasida AQSh qoʻshinlari ichidagi tartib-intizom buzilmoqdami degan savol tugʻildi[259]. „Tinch aholi oʻlimi tufayli allaqachon chuqur norozilik hukm surayotgan mamlakatda xorijiy kuchlarning obroʻsiga putur etkazdi va koʻplab afgʻonlar orasida Amerika qoʻshinlari afgʻon madaniyati va xalqini hurmat qilmaydi“, degan fikr paydo boʻldi[260]. Afgʻoniston va Qoʻshma Shtatlar oʻrtasidagi munosabatlarni ham keskinlashtirdi[253][254]. Mazkur hodisalar oʻlgan isyonchilarning jasadlari bilan suratga tushgan amerikalik askarlar bilan bogʻliq hodisa va amerikalik vertolyot ekipaji bir guruh afgʻon yigitlarini Hellfire raketasi bilan portlatishdan oldin „by-bye Miss American Pie“ qoʻshigʻini kuylayotgani aks etgan video kabilar edi[260][261]. „AQShning Afgʻonistondagi shov-shuvli harbiy hodisalari“[256] 2012-yilda Afgʻonistonda Qurʼon yoqib yuborilgan norozilik namoyishlari va Panjvaydagi otishmalarni ham oʻz ichiga oladi.
Strategik sheriklik toʻgʻrisidagi bitim
[tahrir | manbasini tahrirlash]
2012-yil may oyida prezident Barack Obama Usoma Bin Lodin oʻlimining bir yilligi munosabati bilan oldindan eʼlon qilmay Afgʻonistonga tashrif buyurgan. Ushbu tashrif doirasida prezidentlar Karzay va Obama 2012-yil 2-may kuni ikki davlat oʻrtasida strategik hamkorlik toʻgʻrisidagi bitimni imzolashgan[262]. Rasmiy ravishda „Afgʻoniston Islom Respublikasi va Amerika Qoʻshma Shtatlari oʻrtasidagi doimiy strategik sheriklik toʻgʻrisidagi bitim“[263] deb nomlangan AQSh-Afgʻoniston strategik hamkorlik toʻgʻrisidagi bitim ikki davlat munosabatlari uchun uzoq muddatli asos boʻlib xizmat qiladi[264]. Davlat kotibi Xillari Klintonning 2012-yil 8-iyul kuni Afgʻoniston boʻyicha Tokio konferensiyasida maʼlum qilganidek, Strategik hamkorlik toʻgʻrisidagi bitim 2012-yil 4-iyulda kuchga kirdi[265]. 2012-yilning 7-iyulida, kelishuvning bir qismi sifatida, Karzay va Klinton Kobulda uchrashgandan soʻng AQSh Afgʻonistonni NATOga aʼzo boʻlmagan asosiy ittifoqchi sifatida belgiladi[266]. 2012-yil 11-noyabrda kelishuv doirasida ikki davlat oʻrtasida xavfsizlik boʻyicha ikki tomonlama kelishuv haqida muzokaralar boshlandi[267].
NATOning Chikagodagi sammiti: qoʻshinlarni olib chiqish va uzoq muddatli ishtirok
[tahrir | manbasini tahrirlash]2012-yil 21-may kuni NATO sammitida NATOga aʼzo davlatlar rahbarlari chiqish strategiyasini maʼqulladilar[92]. ISAF kuchlari 2013-yilning oʻrtalariga kelib barcha jangovar missiyalar qoʻmondonligini[268] afgʻon kuchlariga topshiradi. Shu bilan birga ular jangovarlikdan afgʻon xavfsizlik kuchlariga maslahat, oʻqitish va yordam berishga ixtisoslashadi[269][270]. 130 000 ISAF askarining aksariyati 2014-yil dekabr oyi oxirigacha chiqib ketadi[268]. Shundan soʻng NATOning yangi missiyasi yordamchi kuch rolini oʻz zimmasiga oladi[269][271].
2013: Chiqish
[tahrir | manbasini tahrirlash]Karzay-Obama uchrashuvi
[tahrir | manbasini tahrirlash]Karzay 2012-yilning yanvarida AQShga tashrif buyurgan edi. Oʻshanda AQSh hukumati 2014-yil oxirigacha barcha qoʻshinlarini olib chiqishga tayyorligini bildirgan[272]. 2012-yil 11-yanvarda Karzay va Obama jangovar operatsiyalarni NATOdan afgʻon kuchlariga 2013-yil yozi emas, balki 2013-yil bahorigacha oʻtkazishga kelishib oldilar[273][274]. „Bu yil bahorda nima boʻladi, afgʻonlar butun mamlakat boʻylab yetakchi boʻladi“, degan edi Obama. „Ular [ISAF kuchlari] hali ham afgʻon qoʻshinlari bilan birga jang qilmoqdalar… biz mashgʻulotlarda qatnashamiz, yordam beramiz va maslahat beramiz“ deya taʼkidlaydi[274]. U, shuningdek, chiqish sabablarini ham aytdi: „Biz asosiy maqsadimizga… yaʼni Al-Qoidaning salohiyatini yoʻqotish, ularni yoʻq qilish, ular bizga yana hujum qila olmasligiga ishonch hosil qilish kabilarga erishdik yoki juda yaqinlashdik.“[275].
Obama, shuningdek, qoʻshinlarni olib chiqish muddatlarini qoʻmondonlar bilan maslahatlashganidan soʻng belgilashini aytdi[276]. Uning qoʻshimcha qilishicha, 2014-yildan keyingi har qanday AQSh missiyasi faqat aksilterror operatsiyalari va mashgʻulotlarga eʼtibor qaratadi[275][276]. Obamaning taʼkidlashicha, tayyorgarlikning davom etishi AQSh qoʻshinlari Afgʻoniston qonunlariga boʻysunmaydigan immunitet toʻgʻrisidagi kelishuvni ham oʻz ichiga olishi kerak[277]. „Men afgʻon xalqining oldiga borib, Afgʻoniston suvereniteti buzilmasligi, afgʻon qonunlari buzilmasligi uchun Afgʻonistondagi AQSh qoʻshinlari uchun daxlsizlik haqida maslahatlasha olaman“, deb javob berdi Karzay[274].
Ikkala yetakchi ham Qoʻshma Shtatlar afgʻon mahbuslari va qamoqxonalarini Afgʻoniston hukumatiga topshirishi[274][278] va 2013-yil bahorida afgʻon qishloqlaridan qoʻshinlarini olib chiqib ketishi[278][279] toʻgʻrisida kelishib oldilar. „Xalqaro kuchlar, Amerika qoʻshinlari qishloqlarda endi boʻlmaydi, afgʻon kuchlarining vazifasi afgʻon xalqini xavfsizlik va himoyada taʼminlash boʻladi“, dedi Afgʻoniston prezidenti[278].
Xavfsiz almashuv
[tahrir | manbasini tahrirlash]2013-yil 18-iyunda xavfsizlik boʻyicha mas’uliyatni topshirish jarayoni yakunlandi[280][281][282][283]. Oxirgi qadam qolgan 95 ta tuman ustidan nazoratni oʻtkazish edi. Karzay, „Odamlar xavfsizlik afgʻonlarga oʻtganini koʻrganlarida, armiya va politsiyani avvalgidan koʻra koʻproq qoʻllab-quvvatlaydi“, degan fikrda edi. NATO rahbari Rasmussenning aytishicha, afgʻon kuchlari 2011-yilning mart oyida boshlangan besh bosqichli oʻtish jarayonini yakunlash arafasida. „Ular buni ajoyib qatʼiyat bilan davom ettirmoqdalar“, dedi u. „Oʻn yil oldin Afgʻoniston milliy xavfsizlik kuchlari yoʻq edi… hozir sizda 350 ming afgʻon askari va politsiyasi bor.“[280] ISAF oʻz missiyasini 2014-yil oxirigacha tugatishi kerak edi[283]. Bu vaqtda ISAFning 100 mingga yaqin kuchlari mamlakatda qolgan edi[281].
2014: Chiqib ketish davom etmoqda va isyon kuchaymoqda
[tahrir | manbasini tahrirlash]
2013-yildan keyin Tolibon xudkushlik hujumlarini kuchaytirdi. Bunga 2014-yil 18-fevralda Kobulning Vazir Akbar Xon hududidagi Livan restoranining portlashi misol boʻla oladi. Ushbu hujumda halok boʻlganlar orasida BMT xodimlari va oʻz biznesini himoya qilishda halok boʻlgan restoran egasi bor edi. Hammasi boʻlib 21 kishi halok boʻldi. Ayni paytda, olib chiqish jarayonlari davom etayotgan edi. Yana 200 AQSh askari uylariga qaytarildi. Buyuk Britaniya oʻz kuchlarini ikki baravar qisqartirdi va ikkita bazadan tashqari barcha bazalarni yopgan holda olib chiqishni sekinlashtirdi. 2014-yilning 20-martida, Tolibon tomonidan harbiy avtobusdagi bomba portlashi shaharni larzaga keltirganidan toʻrt haftadan koʻproq vaqt oʻtib, Kobuldagi Serena mehmonxonasi restoraniga toliblar tomonidan uyushtirilgan bosqin natijasida toʻqqiz kishi, jumladan, toʻrt hujumchi halok boʻldi. Hujum shved radiosi jurnalisti Nils Xorner Tolibon tomonidan otib oʻldirilganidan toʻqqiz kun oʻtib sodir boʻldi[284].
Biroq, AQSh qoʻshinlari Afgʻonistondan olib chiqilgach, ularning oʻrnini Qoʻshma Shtatlar hukumati va BMT tomonidan yollangan xususiy xavfsizlik kompaniyalari egalladi. Ushbu xususiy xavfsizlik kompaniyalarining aksariyati (harbiy pudratchilar deb ham ataladi) bir necha yillik faol xizmatdan soʻng mudofaani tark etgan sobiq AQSh armiyasi, AQSh dengiz piyodalari, Britaniya, Fransiya va Italiya mudofaa xodimlaridan iborat edi. Ularning mudofaa bilan bogʻliq oʻtmishdagi tajribalari ishonchli aloqalar oʻrnatishga yordam berdi va bir vaqtning oʻzida AQSh va Britaniyaga oʻz kuchlarini joylashtirmasdan quruqlikdagi harakatlarda ishtirok etishni davom ettirishga imkon berdi. Bunga Ogayo shtatidagi harbiy pudrat kompaniyasi, Oq uyning sobiq xodimi va AQSh dengiz floti faxriysi Sunil Ramchand tomonidan tashkil etilgan Mission Essential Personnel kabi kompaniyalar kiradi[285].
Qrimdagi inqirozga qaramay, 2014-yil martigacha Rossiya Shimoliy taʼminot tarmogʻi orqali AQShga bosim oʻtkazishga urinmadi[286]. 2014-yil 9-iyun kuni koalitsiya havo hujumi oqibatida besh nafar amerikalik askar, Afgʻoniston milliy armiyasi aʼzosi va Zobul viloyatidagi tarjimon xatolik tufayli halok boʻldi[287].
2014-yil 5-avgustda afgʻon harbiy kiyimidagi qurolli shaxs bir qator amerikalik, chet ellik va afgʻon askarlariga qarata oʻt ochdi. Natijada amerikalik general Xarold J. Grin[288] oʻldirildi, 15 ga yaqin ofitser va askarlar, jumladan nemis brigada generali va Kobul gʻarbidagi oʻquv bazasi boʻlgan Qargʻa Kampda koʻp sonli amerikalik askarlar yaralandi[289].
2014-yil 30-sentabrda Afgʻoniston va Amerika Qoʻshma Shtatlari oʻrtasida ikki tomonlama xavfsizlik toʻgʻrisidagi uzoq muddatli xavfsizlik bitimi, NATO va Afgʻoniston oʻrtasidagi NATO kuchlari maqomi toʻgʻrisidagi bitim imzolangan. Har ikkala paktda 2014-yildan keyin Afgʻonistonda xorijiy qoʻshinlarning ishtiroki uchun asoslar belgilab qoʻyilgan[290].
Buyuk Britaniya va Qoʻshma Shtatlar 2014-yil 26-oktabrda Afgʻonistondagi jangovar amaliyotini rasman yakunladi. Oʻsha kuni Britaniya Afgʻonistondagi oʻzining soʻnggi bazasi Kamp Bastionni, Qoʻshma Shtatlar esa oʻzining oxirgi bazasi Camp Leatherneckni afgʻon kuchlariga topshirdi[291].
2012-yilning noyabrida AQSh va NATO Afgʻonistondagi 2014-yildan keyingi mavjudligining aniq konfiguratsiyasini koʻrib chiqayotgan edi[292][293] 2014-yil 27-mayda Prezident Barak Obama AQShning Afgʻonistondagi jangovar operatsiyalari 2014-yil dekabrida yakunlanishini eʼlon qildi. Mamlakatda Afgʻoniston xavfsizlik kuchlarini oʻqitish va Al-Qoida kuchlariga qarshi aksilterror operatsiyalarini qoʻllab-quvvatlovchi 9800 askar qolishi kerak edi. Bu kuchlar 2015-yil oxirigacha ikki baravarga qisqaradi. Mavjud kuchlar Bagrom havo bazasi va Kobulda birlashtirilar edi. „Oddiy elchixona“dan tashqari barcha AQSh kuchlari 2016-yil oxirigacha Afgʻonistondan olib chiqiladi[294]. 2014-yilda AQShning 56 harbiy xizmatchisi va 101 pudratchi Afgʻonistonda halok boʻlgan[295].
2014-yil 28-dekabrda NATO Kobulda boʻlib oʻtgan marosimda jangovar amaliyotlarini rasman yakunladi[296]. Amerika Qoʻshma Shtatlari kuchlarining Afgʻonistondagi operatsiyalari „Ozodlik Sentinel“ operatsiyasi nomi ostida davom etdi[297]. Bunga NATOning "Qatʼiy yordam" operatsiyasi nomi ostida yangi missiyasi ham qoʻshildi[298]. „Qatʼiy qoʻllab-quvvatlash“ operatsiyasida NATOning 28 ta davlati, 14 ta hamkor davlat, 11 000 amerikalik va 850 nemis askarlari ishtirok etadi[299]. AQSh/NATO maxsus kuchlari tashkiloti boʻlgan Afgʻoniston maxsus operatsiyalar boʻyicha qoʻshma ishchi guruhi terrorizmga qarshi kurash guruhini oʻz ichiga oladi. 2015-yil uchun AQSh maxsus operatsiyalar qoʻmondonligi fakt kitobiga koʻra, ushbu ishchi guruh „Tolibon, al-Qoida va Haqqoniy tarmoqlarini kuchsizlantirish maqsadida Afgʻonistonda tajovuzkor operatsiyalarni oʻtkazadi. Ushbu operatsiyalar ularning Afgʻonistonga tahdid soladigan muhim xavfsiz boshpanalarni yaratishiga yoʻl qoʻymaydi.“[300]
Buyuk Britaniya 2015-yil 13-mart kuni Avliyo Pol soborida boʻlib oʻtgan marosimda Afgʻoniston urushidagi oʻzining rolini yakunlaganini rasman maʼlum qildi[301]. 500 ga yaqin Buyuk Britaniya askarlari „jangovar boʻlmagan“ rollarda saqlanib qolar edi[302][303]
2015 Tolibonning qayta tiklanishi
[tahrir | manbasini tahrirlash]Tolibon bir necha omillar tufayli qayta tiklanishni boshladi. 2014-yil oxirida AQSh va NATOning jangovar missiyasi yakunlandi. Aksariyat xorijiy kuchlarning Afgʻonistondan olib chiqilishi Tolibonning bombardimon qilinish va harbiy reydlarga duchor boʻlish xavfini kamaytirdi. 2014-yil iyun oyida Pokiston armiyasining Shimoliy Vaziriston qabilalar hududida boshlangan Zarb-e-Azb operatsiyasi Tolibon safini kengaytirgan asosan oʻzbek, arab va pokistonlik minglab jangarilarni Afgʻonistonga siqib chiqargan edi. Guruhga xalqaro hamjamiyat tomonidan qiyosiy qiziqishning yoʻqligi va ularning asosiy eʼtibori Suriya, Iroq, Yaman, Ukraina, Liviya, Nigeriya va Somali kabi dunyoning boshqa qismlaridagi inqirozga chalgʻishi yanada dalda boʻldi. Afgʻoniston xavfsizlik kuchlarida esa maʼlum imkoniyatlar va jihozlar, ayniqsa havo kuchlari va razvedka yoʻq edi. Kobul markaziy hukumatidagi siyosiy qarama-qarshilik va turli darajadagi boshqaruvda koʻrinib turgan zaiflikdan ham Tolibon unumli foydalana oldi[304]. 2015-yil may oyida Rossiya NATOga Rossiya hududi orqali Afgʻonistonga harbiy yuklarni yetkazib berish imkonini beruvchi muhim harbiy transport koridorini yopdi[305].
5-yanvar kuni Afgʻonistonning Kobuldagi EUPOL qarorgohiga xudkush mashinasini portlatishi natijasida 1 kishi halok boʻldi va 5 kishi yaralandi. Terakt uchun mas’uliyatni Tolibon oʻz zimmasiga oldi[306]. 15-yanvar kuni Afgʻoniston xavfsizlik xodimlari Kobulda 2014-yil Pokistondagi Peshovar maktabida uyushtirilgan qirgʻinga aloqadorlikda gumon qilingan besh kishini hibsga oldi[307]. 2015-yil yanvar oyi oʻrtalarida Iroq va Shom Islom Davlati Afgʻonistonda „Xuroson viloyati“ nomli boʻlimini tashkil qilib, jangchilar[308] yollash va Tolibon bilan toʻqnashuvni boshladi[309][310]. Biroq, afgʻon harbiy ofitserining taʼkidlashicha, u afgʻon harbiylari guruh mamlakatda vujudga keltiradigan har qanday tahdidni bartaraf eta oladi[308].
2015-yil yanvar oyida Amerika Qoʻshma Shtatlari kuchlari AQSh prezidenti Barak Obama maʼmuriyati koʻrsatmasi bilan Afgʻonistonda „Tolibon“ jangarilari, Pokiston Tolibon (TTP) jangarilari, IShIDning Afgʻonistondagi boʻlimi va "Al-Qoida" jangarilariga qarshi uchuvchisiz uchoqlardan zarbalar berishni boshladi[311].
Amerika kuchlari terrorizmga qarshi missiyalardan tashqari „islomiy jangarilarga“ qarshi reydlarni kuchaytirdi. Bu qisman Gʻani prezidentligi tufayli AQSh bilan munosabatlar yaxshilangani bilan bogʻliq edi. Ushbu reydlar uchun sabablar Amerika kuchlarini himoya qilishni oʻz ichiga olib, bu keng talqin qilingan[312]. Amerika va afgʻon kuchlarining qoʻshma reydlari natijasida 2014-yilda Peshovardagi maktab qirgʻiniga aloqador olti nafar Tolibon qoʻlga olindi[313]. Amerika Mudofaa vaziri Esh Karter 2015-yil fevral oyida Afgʻonistonga safar qilgan[314]. Unda AQSh Afgʻonistondan qoʻshinlarini olib chiqishni sekinlashtirishi muhokama qilingan[315].
2015-yil fevral oyida AQShning 7-piyoda diviziyasining shtab-kvartirasi Afgʻonistonga joylashtirila boshladi[316]. U qatʼiy qoʻllab-quvvatlash missiyasining poyezdlar xavfsizligi uchun maslahat berish boʻyicha qoʻmondonlik — janubiy shtab-kvartira sifatida xizmat qilishi belgilandi. Unga 10-togʻ diviziyasining 2-brigada jangovar jamoasi va 101-jangovar aviatsiya brigadasi qoʻshildi[317].
18-mart kuni IShIDning Afgʻonistondagi amir oʻrinbosari boʻlgan Hofiz Vohidiy va unga hamroh boʻlgan yana 9 nafar IShID jangarisi Afgʻoniston Qurolli kuchlari tomonidan oʻldirilgan[318].
19-mart sanasida Reuters agentligining xabar berishicha, AQShning Qandahor va Jaloloboddagi harbiy bazalari 2015-yildan keyin ham ochiq qolishi mumkinligini AQShning yuqori martabali rasmiysi tasdiqlagan. Chunki bu vaqtda AQSh federal hukumati yangi hukumatga Tolibonga qarshi kurashda yordam berish uchun harbiylarini olib chiqishni sekinlashtirishni koʻrib chiqmoqda edi. Kutilayotgan siyosatning oʻzgarishi AQShning Afgʻonistonning yangi prezidenti Ashraf Gʻanini qoʻllab-quvvatlashini va AQSh Iroqdan chiqib ketganidan keyin mahalliy xavfsizlik kuchlarining qulashiga yoʻl qoʻymaslik istagini aks ettirar edi.
25-mart kuni Afgʻoniston milliy armiyasi Daykundi, Gʻazni va Parvon viloyatlarida oʻtkazgan qator operatsiyalarida 29 nafar isyonchini yoʻq qildi va 21 nafarini yaraladi[319]. Avgust oyida Tolibonning Kobuldagi Integrity lageriga hujumi oqibatida 11 kishi, jumladan, bir amerikalik harbiy halok boʻlgan[320].
May oyida xudkush-terrorchilar Hetal mehmonxonasiga hujum qilishgan. Norvegiyaning Marinejegerkommandoen maxsus kuchlari Avstraliyaning Kobuldagi elchisi bilan toʻgʻridan-toʻgʻri aloqada boʻlgan holda 37 nafar avstraliyalik garovga olinganlarni qutqarishda muhim rol oʻynadi[321].
Xalqaro aloqalar kengashi maʼlumotlariga koʻra, 2015-yil davomida AQSh Afgʻonistondagi nishonlarni mingga yaqin bomba va raketalar bilan bombalagan[322].
Kobul parlamentiga hujum
[tahrir | manbasini tahrirlash]2015-yil 22-iyun kuni Kobuldagi Milliy Assambleya oldida bomba oʻrnatilgan avtomobil portlatib yuborilgach, Tolibon jangarilari avtomat va oʻq otuvchi qurollar bilan binoga hujum qilishdi[323][324]. Portlovchi moddalar ortilgan mashinani boshqarayotgan Tolibon jangarisi parlament darvozasi oldida mashinani portlatish maqsadida xavfsizlik nazorat punktlaridan oʻtib ketishga muvaffaq boʻlgan. Olti nafar Tolibon jangarisi AK-47 avtomatlari va RPGlari bilan yaqin atrofdagi qurilish maydonchasida pozitsiyalarni egalladi[325]. Parlament aʼzolari xavfsiz joyga evakuatsiya qilindi, xavfsizlik kuchlari esa isyonchilar bilan ikki soatlik otishmadan soʻng ularni tutdilar. Afgʻoniston Ichki ishlar vazirligi matbuot kotibi Sediq Sediqiyning aytishicha, yetti nafar hujumchining hammasi politsiya tomonidan oʻldirilgan, deputatlardan hech biri yaralanmagan[326]. BMTning Afgʻonistondagi missiyasi hujumda bir ayol va bir bola halok boʻlgani, 40 nafar tinch aholi yaralanganini maʼlum qildi[327].
Qunduz hujumi
[tahrir | manbasini tahrirlash]2009-yildan beri toʻqnashuvlar joyi boʻlgan Qunduz viloyatida[328][329] ogʻir janglar boʻlib oʻtdi. 2015-yilning may oyida shimoliy Qunduz shahriga parvozlar shahar tashqarisida Afgʻoniston xavfsizlik kuchlari va Tolibon oʻrtasidagi bir necha haftalik toʻqnashuvlar tufayli toʻxtatilgan edi[330]. Qunduz viloyatining Shimoliy Chor-Dara tumanida kuchayib borayotgan mojaro afgʻon hukumatini Tolibon isyoniga qarshilikni kuchaytirish uchun mahalliy militsiya jangchilarini ham jalb qilishiga olib keldi[331]. Iyun oyida Tolibon shimoliy Qunduz shahri atrofida hujumlarni kuchaytirib, shaharni egallashga uringan[332][333][334]. Afgʻonistondagi janglar tufayli oʻn minglab odamlar oʻz uylarini tashlab ketishga majbur boʻldi. Taxminan bir oy davom etgan janglardan soʻng hukumat Chor Dara tumanini qaytarib oldi.[335]
Sentyabr oyi oxirida Tolibon kuchlari Qunduzga hujum uyushtirib, bir qancha chekka qishloqlarni egallab, shaharga kirdi. Tolibon mintaqaviy kasalxonaga bostirib kirgan va yaqin atrofdagi universitetda xavfsizlik kuchlari bilan toʻqnashgan. Tolibonning toʻrt tumandan hujum uyushtirgan: gʻarbda Chor Dara, janubi-gʻarbda Aliobod, sharqda Xonobod va shimolda Imom Saheb[336][337]. Tolibon shaharni Aliobod tumani orqali Kobul va Mozori Sharif bilan bogʻlaydigan magistraldagi Zaxel va Ali Xel qishloqlarini egallab oldi. Buning natijasida Qunduzning janubi-gʻarbiy qismida eng katta yutuqlarga erishdi[336]. Aytilishicha, Tolibon jangarilari tinch aholi shahardan qochib ketishining oldini olish maqsadida Aeroportga borish yoʻlini toʻsib qoʻygan[338]. Guvohlardan birining xabar berishicha, Milliy xavfsizlik boshqarmasi shtab-kvartirasi yoqib yuborilgan[339]. Qunduz 2015-yil 14-oktabrda afgʻon va amerikalik kuchlar tomonidan qaytarib olingan.
Tolibon muzokaralari, 2015-2016
[tahrir | manbasini tahrirlash]Xitoy rasmiylari afgʻon barqarorligi mintaqadagi, jumladan Xitoyning Gʻarbiy qismidagi separatistik harakatlarga[340] hamda Xitoy-Pokiston iqtisodiy koridori xavfsizligiga taʼsir qilishini eʼlon qildi[341]. Xitoy va Pokiston Afgʻoniston hukumati va Tolibon oʻrtasidagi muzokaralarda ishtirok etgan[340][342]. Afgʻoniston, Amerika, Xitoy va Pokiston rasmiylaridan iborat Toʻrt tomonlama muvofiqlashtirish guruhi 2016-yil yanvaridan beri Tolibonni tinchlik muzokaralarini muhokama qilish uchun taklif qilgan. Biroq ular bir-biriga va hukumat kuchlariga qarshi jang qilish bilan band boʻldi. Har ikki tomon vakillari oʻrtasidagi uchrashuv mart oyi boshida boʻlib oʻtishi kutilgandi, ammo Tolibon ishtirok etmasligini maʼlum qildi[343][344][345].
Kobul parlamentining bombardimon qilinishi Tolibonning tinchlik muzokaralariga yondashuvidagi kelishmovchiliklarni yaqqol koʻrsatdi[346][347]. 2016-yil aprelida prezident Ashraf Gʻani Afgʻoniston hukumatining „Tolibon“ bilan tinchlik muzokaralarini boshlashga urinishlari muvaffaqiyatsizlikka uchraganidan hafsalasi pir boʻldi[348]. Bundan tashqari, Haqqoniy tarmogʻi Tolibon rahbariyatiga integratsiyalashgani sababli tinchlik muzokaralarini oʻtkazish qiyinlashdi[349][350]. Tolibon yetakchisi Haybatulloh Oxundzoda Kobul hukumati xorijiy ittifoqchilardan voz kechsa, tinchlik kelishuviga erishish mumkinligini aytdi[351].
Tolibon ichidagi janglar, 2015-2016
[tahrir | manbasini tahrirlash]2015-yil 11-noyabrda Zobul viloyatida Tolibonning turli guruhlari oʻrtasida oʻzaro toʻqnashuvlar boshlangani xabar qilingan. Tolibonning yangi rahbari Mulla Axtar Mansurga sodiq jangarilar Mulla Mansur Dadulloh boshchiligidagi IShID tarafdorlari boʻlingan fraksiyaga qarshi kurashdi. Dadulla guruhi chet ellik IShID jangarilari, jumladan oʻzbeklar va chechenlar tomonidan qoʻllab-quvvatlangan boʻlsa ham, Mansurning Tolibon tarafdorlari ustunlik qilgani xabar qilindi. Zobul viloyati xavfsizlik boʻyicha direktori Gʻulom Jiloniy Farahiyga koʻra, janglar boshlanganidan beri har ikki tomondan 100 dan ortiq jangari yoʻq qilingan[352].
Oʻzaro kurash 2016-yilda ham davom etdi. 2016-yil 10-mart kuni rasmiylar Hirotning Shindand tumanida Tolibonning boʻlinib ketgan guruhi (Muhammad Rasul boshchiligidagi) bilan toʻqnash kelgani va 100 ga yaqin jangari yoʻq qilinganini maʼlum qildi. Ichki urushlar tinchlik muzokaralarini ham muzlatib qoʻydi[343][353].
Mansurning oʻz rahbariyatiga qarshi norozilikni bostirish kampaniyasi olib kelgan ichki janjal natijasida Haqqoniy tarmogʻi rahbari Sirajuddin Haqqoniy 2015-yil yozida Tolibon ichidagi yetakchilik kurashida Tolibon yetakchisi oʻrinbosari etib saylangan edi. Sirojuddin va boshqa Haqqoniy yetakchilari Tolibon uchun kunlik harbiy amaliyotlarni, xususan; shahardagi terroristik hujumlarni yaxshilash va murakkab xalqaro mablagʻ yigʻish tarmogʻini rivojlantirish, shuningdek, Tolibon hokimlarini tayinladilar va Tolibonni birlashtira boshladilar. Natijada, Haqqoniy tarmogʻi hozirda yetakchilik darajasida Tolibon bilan chambarchas bogʻlangan va isyonchilar ichida taʼsiri kuchli. Holbuki, tarmoq avvallari asosan avtonom edi. Pokiston harbiylari bilan keskinlik ham kuchaydi. Chunki amerikalik va afgʻon rasmiylari ularni Haqoniylarni proksi guruh sifatida boshpana berganlikda ayblab kelgan[349][350].
Tolibonning Hilmand viloyatidagi hujumi, 2015-2018
[tahrir | manbasini tahrirlash]2015-yilda Tolibon Hilmand viloyatiga hujum boshladi va viloyatning bir qismini egallab oldi. 2015-yilning iyuniga kelib ular Dishu va Bagʻronda nazoratni qoʻlga kiritib, 5588 Afgʻoniston hukumati xavfsizlik kuchlarini (ulardan 3720 nafari politsiyachi) oʻldirdi[354]. Iyul oyining oxiriga kelib, Tolibon Navzod tumanini[355] va 26-avgustda Muso Qal’ani nazoratga oldi[356]. 2015-yil 18-dekabr holatiga koʻra, Tolibon va Afgʻoniston xavfsizlik kuchlari oʻrtasida Nahr-i-Sarraj, Sangin, Kajaki, Nad Ali va Xonashin (Afgʻoniston xavfsizlik kuchlari avvalroq „quvib chiqargan“ deb daʼvo qilgan Xonashin tumani markazida 42 nafar Tolibon jangarisi oʻldirilgan) Garmsir, Vashir va Nava-i-Barak hududlarida kurash olib borilgan[357].
2015-yil oktabr oyida Tolibon kuchlari Lashkargohni egallashga uringan edi. Hilmand viloyatining markazida Afgʻonistonning 215-korpusi va maxsus amaliyot kuchlari noyabr oyida Tolibonga qarshi qarshi hujumni boshladi[358]. Hujum qaytarilgan boʻlsa-da, Tolibon kuchlari 2015-yil dekabrigacha shahar chekkasiga siqib chiqarilgan[359]. 2015-yil dekabr oyida Tolibonning Hilmanddagi yangi hujumi Sangin shahriga qaratilgan edi. Ikki kun ichida 90 dan ortiq askar halok boʻlgan shiddatli toʻqnashuvlardan soʻng Sangin tumani 21-dekabr kuni Tolibon qoʻliga oʻtdi[360]. Xabar qilinishicha, AQShning 60 maxsus kuchlari operatorlari bilan bir qatorda SASning 30 nafar aʼzosi Sanginning bir qismini Tolibon isyonchilaridan qaytarib olish uchun afgʻon armiyasiga qoʻshilgan[361]. Bundan tashqari, Hilmandda 300 ga yaqin amerikalik askar va oz sonli britaniyaliklar afgʻon qoʻmondonlariga korpus darajasida maslahat berish uchun qolgan[362][363].
23-dekabrda 200 ga yaqin afgʻon politsiyasi va armiyasi kuchlari shahar politsiyasi shtab-kvartirasi ichida qamal qilindi. Oʻq-dorilar, harbiy texnika va oziq-ovqat pozitsiyalarga havo orqali yetkazilishi kerak edi. Sanginning qolgan qismi Tolibon nazorati ostida boʻlsa-da, qamaldagilarga yordam koʻrsatishga urinishdi. Missiya muvaffaqiyatsiz tugadi[359][364][365][366][367]. 2015-yil 27-dekabr holatiga koʻra, Tolibon Muso Qal’a, Navzod, Bagʻron va Disho tumanlari hamda Sangin, Marja, Xonishin, Nad Ali va Kajaki tumanlari ustidan nazorat oʻrnatganligini Hilmand viloyati kengashi raisi Muhammad Karim Attal maʼlum qilgan[368].
Amerikalik yuqori martabali qoʻmondonlarning taʼkidlashicha, viloyatdagi afgʻon qoʻshinlarida toliblarning doimiy hujumlarini toʻxtatish uchun samarali rahbarlar, zarur qurol va oʻq-dorilar yetishmagan. Hilmanddagi baʼzi afgʻon askarlari oʻz oilalarini koʻrish uchun tanaffussiz yillar davomida ogʻir sharoitlarda jang qilishgan. Bu esa ruhiy holatning yomonlashishi va desertatsiyaning yuqori darajasiga olib keldi[362]. 2016-yil fevral oyi boshida Tolibon isyonchilari Sanginga hujumni qayta boshladilar. Avvalroq 2015-yil dekabridagi hujumlar qaytarilgan va oy boshida Afgʻoniston hukumat kuchlariga bir qator shafqatsiz hujumlar uyushtirilgan edi. Natijada, Qoʻshma Shtatlar Afgʻonistonning 215-korpusini Gilmand viloyatida, xususan Sangin atrofida qoʻllab-quvvatlash uchun 87-piyoda polki, 10-togʻ diviziyasining 2-batalyonidan iborat qoʻshin yuborishga qaror qildi[369][370][371][372][373].
2016-yilning 23-fevralida CNN afgʻon qoʻshinlari 20-21-fevral kunlari Hilmand viloyatining Navzod va Musa Qala tumanlaridan olib chiqib ketilganini xabar qildi. Yuqori martabali harbiy amaldorning aytishicha, bu „taktik“ harakatdir. Mahalliy viloyat kengashi rahbari Muhammad Karim Atal CNN telekanaliga shunday dedi: „Afgʻon askarlari ogʻir toʻlov toʻladilar va bir necha oy oldin oʻz qonlarini toʻkib, oʻsha tumanlardagi baʼzi hududlarni qaytarib olishdi. Ammo hozirda notoʻgʻri boshqaruv, muvofiqlashtirish yoʻqligi va zaiflik tufayli ularni dushmanlar qoʻliga topshirishdi.“[374]
2016-yilning 14-martida Hilmand viloyatidagi Xanneshin tumani Tolibon qoʻliga oʻtdi. Afgʻon qoʻshinlari Hilmanddagi shahar markazlariga chekinishayotgan edi[345][373]. 2016-yil aprel oyi boshida 600 nafar afgʻon askari Tolibon bosib olgan Sangin va uning atrofidagi hududlarni qaytarib olish uchun katta hujum boshladi[375]. Afgʻon armiyasining Xanishin shahrini qaytarib olish uchun uyushtirgan hujumi Tolibon tomonidan qaytarildi. Armiyadan qochib ketishlar hududda keng tarqaldi[376]. 2016-yilning 28-iyuliga kelib, Hilmand viloyatidagi vaziyat boʻyicha prognoz yaxshi edi. AQSh harbiy rasmiylari Tolibonning yirik hujumini kutishdi. General Jon Nikolson shunday dedi: „Endi jang mavsumi tugamadi. Dushmanning Hilmanddagi hududlarni qaytarib olishga boʻlgan boshqa urinishlarini ham koʻrishimiz mumkin deb oʻylaymiz. Ammo hozircha ishlar haqiqiy ijobiy traektoriyada ketmoqda“[377]
AQSh havo hujumlariga qaramay, jangarilar Lashkargohni qamal qilib, shaharga olib boruvchi barcha yoʻllar va undan bir necha kilometr uzoqlikdagi hududlarni nazorat qilishgan. AQSh afgʻon quruqlik kuchlariga yordam berish uchun havo hujumlarini kuchaytirdi. Poytaxt atrofidagi politsiya nazorat punktlari birin-ketin taslim boʻlayotgan bir paytda Lashkargohdagi afgʻon kuchlari „charchagan“ligi xabar qilindi. Tolibon Hilmandga Pushtu tilida „Sara Xitta“ nomli yangi elita qoʻmondonlik guruhini yuborgan[378][379][380]. Afgʻoniston xavfsizlik kuchlari Tolibon jangarilarining Lashkargohdan 10 km uzoqlikda joylashgan Chah-e-Anjirga hujumlarini bartaraf etdi. Afgʻoniston maxsus kuchlari AQSh havo hujumlari bilan qoʻllab-quvvatlanib, yaxshi qurollangan va tartibli Tolibon jangarilariga qarshi kurash olib bordi. Afgʻoniston maxsus kuchlari qoʻmondoni „Tolibonning tungi koʻrish jihozlari va zamonaviy qurollar bilan qurollangan formali boʻlinmalari bor“, dedi[381]. 2016-yilning 22-avgustida AQSh Tolibon bosib olishining oldini olish uchun Lashkargohga 100 nafar amerikalik askar yuborilganini eʼlon qildi. Brigada generali Charlz Klivlend buni afgʻon politsiyasiga maslahat berish uchun „vaqtinchalik harakat“ deb atagan[382]. Ushbu joylashtirish natijasida Lashkargoh va uning atrofida joylashtirilgan AQSh qoʻshinlari soni 700 ga yaqinlashdi. Hilmand viloyati gubernatori matbuot kotibining soʻzlariga koʻra, AQSh kuchlari Nad-e-Ali tumanining Chah Anjir hududida va Babaji hududi atrofida afgʻon kuchlari bilan operatsiya oʻtkazgan[383].
2016-yil 1-oktabrda Tolibon jangarilari shahardan daryoning narigi tomonidagi dehqonchilik tumaniga bostirib kirib, Lashkargohga yaqinlashgani xabar qilingan. Avgust oyida AQSh havo hujumlari koʻmagida Tolibonni siqib chiqarganiga qaramay, afgʻon hukumati janglar oqimini ortga qaytarishga qiynalmoqda edi. Mahalliy rasmiylarning aytishicha, xavfsizlik kuchlari isyonchilarni jalb qilmoqda va tez orada hujum amaliyotlarini boshlashi kutilmoqda[384]. 10-oktabr kuni Tolibon Lashkargohga keng koʻlamli hujum uyushtirib, shaharga bostirib kirgani, Bolan va Navani egallab olgani xabar qilindi[385][386].
2016-yilning 31-dekabrida Tolibon viloyatga hujumini Sangin va Marja tumanlariga hujumlar bilan davom ettirdi[387]. 2017-yil yanvar oyida Marine Corps Times gazetasi 2017-yil bahorida AQSh dengiz piyodalari korpusi Afgʻonistonning janubi-gʻarbiy qismiga mahalliy xavfsizlik kuchlariga qarshi kurashda maslahat va yordam berish uchun toʻqqiz oy davomida 300 nafar xodimdan iborat ishchi guruhi (Janubi-gʻarbiy ishchi kuch sifatida tanilgan) joylashishini xabar qilgan edi. Tolibon Hilmand viloyatida gʻalaba qozondi. Rasmiylarning taʼkidlashicha, dengiz piyodalari Afgʻoniston milliy armiyasining 215-korpusi va 505-milliy politsiyasining „asosiy yetakchilari“ bilan birgalikda „oʻz imkoniyatlarini ushbu mintaqada yanada optimallashtirish uchun“ ishlaydi. Janubi-gʻarbiy ishchi kuchlari asosan II dengiz ekspeditsiyasi kuchlari, shu jumladan 6-dengiz polki boʻlinmalaridan tanlangan yuqori martabali harbiy xizmatchilardan iborat boʻladi. Ishchi guruh 2016-yilning koʻp qismida maslahatchi rolni bajargan AQSh armiyasining ishchi kuchi bilan almashtirildi. Ayrim hisob-kitoblarga koʻra, Tolibon Hilmand viloyatining 80 foizdan ortigʻini qaytarib olgan. Mudofaa vazirligi statistik maʼlumotlariga koʻra, 2016-yil davomida AQSh harbiylarining 9 nafari jangovar harakatlar natijasida halok boʻlgan va yana 70 nafari yaralangan[388]. "The Washington Post " gazetasining yozishicha, Afgʻoniston hukumati 2 ta tumanni nazorat qiladi, 6 ta tuman bahsli, qolgan 6 tuman esa asosan Tolibon tomonidan nazorat qilinadi[389].
2017-yil 12-fevralda Huffington Post gazetasi, BMT hisobotiga asoslanib AQSh samolyotlari avvalgi hafta Hilmand viloyatida 30 ga yaqin havo hujumi uyushtirgani haqida xabar berdi. BMT bayonotiga koʻra, 9-10-fevral kunlari Sangin tumanidagi havo hujumlarida 18 nafar tinch aholi halok boʻlgan[390]. Military.com saytining xabar berishicha, Hilmand gubernatorligi soʻnggi janglarda 60 nafar Tolibon jangarisi, jumladan 8 qoʻmondon halok boʻlganini maʼlum qilgan, ammo tinch aholi oʻlganini inkor qilgan[391].
2017-yilning 23-mart kuni erta tongda Sangin tumani Tolibon tuman markazi Sangin shahrini egallab olgani sababli bosib olindi. Urushning dastlabki bosqichida Britaniya yoʻqotishlarining deyarli toʻrtdan bir qismi shahar uchun janglar tufayli boʻlsa, yuzlab afgʻon askarlari uni himoya qilishda halok boʻldi[392][393]. 2017-yil 29-aprelda Donald Tramp maʼmuriyati Janubiy Hilmand viloyatiga qoʻshimcha 5000 AQSh dengiz piyoda askarini joylashtirdi[394].
The Washington Post gazetasining 2018-yil 16-aprel kuni xabar berishicha, afgʻon hukumati Lashkargoh va Gereshk nazorat ostida ekanligiga ishonadi. Xavfsizlikni janubda Garmser tumani markazigacha va gʻarbda Marja tumani markazigacha kengaytirgan, ammo bu ikki tumanning aksariyat hududi Tolibon taʼsiri yoki nazorati ostida qolmoqda edi. 2018-yilning 1-aprelida afgʻon kuchlari AQSh havo koʻmagida Nad-e Ali tumaniga hujum boshladi[395].
2016-yil
[tahrir | manbasini tahrirlash]2016-yil yanvar oyida AQSh hukumati Pentagonga direktiva yubordi. U AQSh harbiylariga IShID-KP (Iroq va Shom Islom Davlati — Xuroson viloyati) bilan aloqador jangarilarga qarshi hujumga oʻtish uchun yangi qonuniy vakolat berdi. Davlat departamenti Afgʻoniston va Pokistondagi IShIDni xorijiy terrorchilik tashkiloti deb eʼlon qildi. IShID-XV 2015-yilning yanvar oyida Abu Bakr al-Bagʻdodiyga bay’at berganidan soʻng tuzilgan[396] va jangarilar soni 60 yoki 70 ga yaqin edi. Ularning aksariyati Pokiston bilan chegaradan oʻtganlar edi. Hozirda ular 1000 dan 3000 gacha jangarilarni tashkil etadi[397]. Asosan Afgʻoniston va Pokiston Tolibonidan qochganlar va Nangarhor viloyati bilan chegaralangan, lekin Kunar viloyatida ham mavjud boʻlgan[397][398].
Oʻsha oy 3 hafta davomida AQSh harbiylari kamida oʻnlab operatsiyalarni amalga oshirdi. Jumladan, komando reydlari va havo hujumlari. Bu reydlar va zarbalarning koʻpchiligi Nangarhor viloyatining Tora Bora mintaqasida sodir boʻldi. Afgʻonistondagi amerikalik qoʻmondonlar soʻnggi amaliyotlarda „Islomiy davlat“ning 90 dan 100 nafargacha jangarisi oʻldirilganiga ishonishlarini aytishdi[399]. 11-fevralga qadar ABC News telekanali xabar berishicha, AQSh harbiylari soʻnggi 3 hafta ichida Afgʻoniston sharqidagi IShIDga 20 ta havo hujumini amalga oshirgan[400]. 21-fevral kuni Wall Street Journal gazetasining xabar berishicha, bundan bir hafta oldin AQSh havo hujumlari bilan qoʻllab-quvvatlangan afgʻon kuchlari Nangarhor viloyatida IShID kuchlariga qarshi „Burgut 18“ nomli operatsiyani boshlagan. Afgʻoniston armiyasi boshchiligida quruqlikdagi kuchlar politsiya va harbiylashtirilgan guruhlar qoʻllab-quvvatlagan holda guruhning asosiy bazasi va siqib chiqarilgan „Islomiy davlat“ chekingan Achin tumaniga bostirib kirdi. AQSh havo kuchlari bir necha hafta davomida hududga deyarli har kuni zarba berib, „Islomiy davlat“ga aloqador jangarilarni yoʻq qilib, kuchsizlantirdi. Ularning tuman ustidan nazorati yoʻqqa chiqarildi. Operatsiyada ikki afgʻon askari yaralangan, IShID jangarilari esa Achin va boshqa tumanlardan chekinishgan edi[401]. 2016-yilning 6-mart kuni Afgʻoniston prezidenti Ashraf Gʻani Afgʻoniston parlamentida „Islomiy davlat“ mamlakatning sharqiy hududlarida magʻlub boʻlganini eʼlon qildi. Afgʻon kuchlari Nangarhor viloyatining Achin va Shinvar tumanlarida 21 kun davom etgan amaliyotdan soʻng gʻalaba qozonganini daʼvo qildi. Operatsiyalar natijasida kamida 200 jangari oʻldirilganligi maʼlum qilindi. Operatsiyaga oʻz qishloqlarida xavfsizlikni taʼminlash uchun nazorat punktlari oʻrnatgan va keyinchalik afgʻon kuchlari saflarini toʻldirgan mahalliy tinch aholi ham yordam bergan[402]. 2016-yil 15-mart kuni rasmiylardan biri „Islomiy davlat“ jangarilari Qunduz viloyatining Chahar Dara tumaniga va Kunar viloyatiga koʻchib oʻtganini tasdiqladi[403][404].
2016-yil aprel oyi boshida AQSh va afgʻon kuchlari 2015-yil aprelidan 2016- yilning martigacha boʻlgan davrda 1979 nafar jangari deb gumon qilinganlarni oʻldirgani, yana 736 nafari yaralangani va 965 nafari hibsga olingani haqida xabar bergan edi. Shuningdek, Gʻazni va Nuriston viloyatlaridan bir qancha IShID jangarilari hukumat va Tolibon tarafiga oʻtishga harakat qilishgan[353][405]. 2016-yilning 12-aprelida Tolibon "Omari" operatsiyasini boshlashini eʼlon qildi[406][407].
2016-yil iyun oyi oxirida IShID jangarilari Nangarhor viloyatining Kot hududidagi politsiya nazorat-oʻtkazish punktlariga hujum qildi. Afgʻoniston sharqida „Islomiy davlat“ jangarilari va hukumat xavfsizlik kuchlari oʻrtasidagi shiddatli janglarda oʻnlab kishilar halok boʻldi, 36 nafar IShID jangarisi oʻldirilgani xabar qilindi. Hujumlarda kamida oʻnlab afgʻon xavfsizlik kuchlari va tinch aholi vakillari halok boʻldi, yana 18 kishi yaralandi. Oxirgi hujumlar guruh allaqachon raqib Tolibon yetakchi boʻlgan isyonga qarshi kurashayotgan hukumat uchun kuchli tahdid boʻlib qolayotganini koʻrsatdi[408][409].
Afgʻon kuchlari Qunduz shimoli-sharqida Tolibonga qarshi afgʻon kuchlarining bahorgi hujumlari doirasida jang boshladi[353]. 14-aprel kuni yuzlab toliblar va boshqa isyonchilar Qunduzni qaytarib olishga uringan, biroq afgʻon kuchlari hujumni qaytargan. Qunduz viloyati politsiya boshligʻining soʻzlariga koʻra, 40 kishi halok boʻlgan va 8 dan 60 nafargacha Tolibon yaralangan, afgʻon kuchlaridan esa 4 kishi halok boʻlgan va 6 kishi yaralangan. AQSh kuzatuv samolyotlari Tolibonni ortga qaytarishga urinayotgan afgʻon kuchlarini qoʻllab-quvvatlab turgan. Bundan tashqari yana kamida 6 ta tumanda janglar boʻlib oʻtdi, bu janglarda yana 28 nafar Tolibon jangarisi halok boʻldi, 28 nafari esa yaralandi[410][411][412]. 2016-yilning 18-iyulida Qunduz viloyatining Qalay Zal tumaniga kamida 100 nafar Tolibon jangarilari hujum qilib, tumanni egallab olishdi. Biroq afgʻon kuchlari ularni ortga surib tashladi. 8 nafar Tolibon, jumladan bir qoʻmondon halok boʻldi. Afgʻoniston xavfsizlik kuchlarining 1 nafar aʼzosi halok boʻldi va uch kishi yaralandi[413].
Tolibon 2016-yil 31-may kuni Qunduz-Taxar trassasidagi nazorat-oʻtkazish punktida avtobus va avtomobillardan 220 ga yaqin odamni oʻgʻirlab ketganidan soʻng, baʼzilari Afgʻoniston armiyasining zahiradagi askarlari boʻlgan kamida 10 kishini qatl qildi. Yoʻlovchilarning aksariyati Tolibon isyonchilari tomonidan soʻroq qilinganidan keyin qoʻyib yuborilgan, biroq kamida 18 kishi garovda ushlab qolingan[414][415][416]. 2016-yilning 7-iyunida Gʻazni viloyatida Afgʻoniston xavfsizlik kuchlarining 12 nafar aʼzosi halok boʻldi. Ular orasida yetti nafar politsiyachi, uch nafar askar va Milliy xavfsizlik boshqarmasining ikki xodimi bor edi. Ertasi kuni shimoliy Qunduz viloyati markazi yaqinidagi avtomagistralda Tolibon jangarilari avtobusni toʻxtatib qoʻyib, 40 nafar yoʻlovchini oʻgʻirlab ketishdi. Ikki haftadan kamroq muddat ichida viloyatda ikkinchi shunday oʻgʻirlash hodisasi kuzatildi[417].
2016-yilning 1-iyunida Afgʻonistonning Gʻazni shahrida toliblar mahkamaga bostirib kirib, kamida bir soat davomida politsiya bilan toʻqnashib, 10 kishi, jumladan besh nafar jangari ham halok boʻlgan, deya xabar beradi politsiya. Hujum „Tolibon“ oʻtgan oyda Afgʻoniston hukumati tomonidan olti nafar Tolibon mahbusining qatl etilgani uchun qasos olishga vaʼda berganidan bir necha kun oʻtib sodir boʻlgan[418]. 2016-yil 5-iyun kuni Afgʻoniston hukumati tomonidan mahbuslarni qatl qilish uchun yana bir javob hujumi sodir boʻldi. Bu hujumda kamida 5 kishi halok boʻldi va 19 kishi jarohat oldi. Halok boʻlganlardan biri yangi tayinlangan apellyatsiya sudi rahbari edi[419]. Oʻsha kuni Afgʻoniston parlamenti aʼzosi Shir Vali Vardak poytaxt Kobuldagi qarorgohi yaqinida oʻrnatilgan bomba portlashi oqibatida halok boʻldi. Portlash natijasida yana 11 kishi yaralandi, hech kim javobgarlikni oʻz zimmasiga olmadi[420].
2016-yil iyun oyida Prezident Obama AQSh harbiylariga Tolibonga qarshi kurashayotgan afgʻon kuchlariga hamrohlik qilish va ularga koʻproq imkoniyat berish siyosatini tasdiqladi. Mazkur qaror, shuningdek, AQSh havo kuchlaridan, xususan, CAS missiyalarida koʻproq foydalanish imkonini beradi. AQShning Afgʻonistondagi qoʻmondoni general Jon Nikolsonga amerikalik qoʻshinlar qachon oddiy afgʻon kuchlariga hamrohlik qilishlari mumkinligini hal qilish vakolati berildi. Ilgari ularga faqat afgʻon maxsus kuchlari bilan ishlashga ruxsat berilgan edi. AQSh mudofaa boʻyicha yuqori martabali amaldorning aytishicha, kengaytirilgan vakolatlardan faqat „ularning ishtiroki jang maydonida strategik taʼsir koʻrsatishi mumkin boʻlgan holatlarda“ foydalanish uchun moʻljallangan. AQShning Afgʻonistondagi oldingi jangovar qoidalari amerikalik kuchlarning isyonchilarga zarba berish qobiliyatiga cheklovlar qoʻygan edi. Afgʻon harbiylarining jiddiy magʻlubiyati oldini olish uchun ularning yordami zarur boʻlgan paytlarda Tolibonga qarshi chora koʻrishga ruxsat berildi[421]. AQSh va Afgʻoniston harbiy rasmiylariga koʻra, oʻsha paytda garchi Tolibon boshqa joylarga ham zarba bergan boʻlsa-da, asosiy eʼtiborini Hilmand, Qandahor va Uruzgon viloyatlariga qaratgan edi. Tolibonning mintaqadagi kuchlari 25 000 jangaridan iborat boʻlib, 30 000 dan ortiq afgʻon xavfsizlik kuchlari guruhning qayta tiklanishi oldini olish uchun kurashmoqda edi[422]. 24-iyun kuni maʼlum boʻlishicha, bir hafta oldin AQSh harbiylari davlat siyosati oʻzgarganidan keyin Tolibonga qarshi birinchi havo hujumlarini boshlagan. Afgʻoniston janubidagi nishonlarga „bir-ikkita“ havo hujumini amalga oshirilgan[423]. 2016-yil iyul oyida Prezident Obama muddati tugagandan soʻng Afgʻonistonda 8400 nafar amerikalik qoʻshinni qoldirish rejasini eʼlon qildi. Bu esa yil oxirigacha AQShning Afgʻonistondagi mavjudligini qisqartirish qiyinligini aks ettirdi[413][424]. Buyuk Britaniya Afgʻonistonga 50 tagacha qoʻshimcha harbiy xizmatchi joʻnatgan boʻlsa-da, ularning 21 nafari terrorizmga qarshi kurash missiyasiga qoʻshiladi. 15 nafari esa Afgʻoniston armiyasining ofitserlar tayyorlash akademiyasida yetakchilikni rivojlantirishda ishtirok etib, 13 nafari „Qatʼiy yordam“ missiyasiga qoʻshiladi. Shundan soʻng missiya ishtirokchilari soni 450 nafarga yetadi. Buyuk Britaniya qoʻshinlari 2016-yilda Afgʻonistonni tark etishi kerak edi, biroq ularning missiyasi 2017-yilgacha uzaytirildi[424]. Buyuk Britaniya qoʻshinlari 2021-yilgacha mamlakatda qoldi[425].
2016-yil 30-iyun kuni ikki xudkush-terrorchi Afgʻoniston poytaxti Kobulning gʻarbiy qismida yaqinda bitirgan kursantlarni olib ketayotgan afgʻon politsiyasi karvoniga hujum qilib, 40 ga yaqin kursantni oʻldirgan, yana 40 nafarini jarohatlagan edi. Hodisa Kanadaning Kobuldagi elchixonasida ishlayotgan nepallik qoʻriqchilarni olib ketayotgan avtobusga hujum uyushtirilishi natijasida 14 kishi halok boʻlgan voqeadan 10 kun oʻtib sodir boʻldi[426][427].
2016-yilning iyul oyi holatiga koʻra, Time jurnali Afgʻonistonning kamida 20 foizi Tolibon nazorati ostida boʻlib, eng janubiy Hilmand viloyati ularning asosiy tayanchi deb hisoblaydi[428]. General Nikolson esa Afgʻoniston rasmiy qurolli kuchlarining talofatlari 2015-yilga nisbatan 20 foizga oshganini[377] maʼlum qildi. 2016-yilning 23-iyulida Kobuldagi portlashdan bir necha soat oʻtgach, Afgʻoniston va AQSh kuchlari Nangarhor viloyatini „Islomiy davlat“ jangarilaridan tozalash uchun hujum boshladilar. Afgʻonistonning muntazam armiyasi va maxsus kuchlari ishtirokidagi operatsiya „Boʻron gʻazabi“ deb nomlandi. Ushbu operatsiya Afgʻoniston armiyasining birinchi mustaqil operatsiyasi hisoblanadi. Operatsiya AQSh maxsus kuchlari qoʻshinlari va havo kuchlari tomonidan qoʻllab-quvvatlandi. 24-25-iyul kunlari afgʻon maxsus amaliyot qoʻshinlari bilan janubiy Nangarhor hududlarini tozalash chogʻida AQSh maxsus kuchlarining besh nafar askari otishmalar yoki shrapnellardan yaralangan edi. 26-iyul kuni Kot tumanida chet el havo kuchlari koʻmagida oʻtkazilgan operatsiya davomida uyushtirilgan reydda IShIDning mintaqadagi eng muhim yetakchilaridan biri, IShID-KP asoschilaridan biri Saad Emarati 120 kishi bilan birga yoʻq qilindi. Boshqa gumon qilingan jangarilar guruhi ham oʻldirilgan. 30-iyulgacha Afgʻoniston sharqida IShIDning yuzlab jangarilari yoʻq qilindi. Afgʻon qoʻshinlari kuchli havo va artilleriya bombardimonidan soʻng Kot tumaniga bostirib kirdi. Natijada IShID yaqin atrofdagi togʻli hududlarga qochishga majbur boʻldi. Afgʻon kuchlari juda zaif qarshilik koʻrsatdi. Hududdan allaqachon vayron qilingan oʻquv lageri topildi. 30-iyulga qadar viloyat gubernatori 78 nafar IShID jangchisi yoʻq qilinganini maʼlum qildi. Operatsiyadan soʻng Sharqiy Afgʻonistonning katta va muhim qismlari qaytarib olindi va IShID jangarilari janubiy Nangarhor togʻlariga qaytishga majbur boʻldi. 2016-yil yanvar oyida IShID-KPning taxminiy aʼzolari soni 3000 atrofida edi. 2016-yil iyuliga kelib ularning soni 1000 dan 1500 gacha qisqardi[377][429][430][431][432].
2016-yilning 4-oktabr kuni 10-SFG 2-batalyonining B kompaniyasidan boʻlgan amerikalik askar IShID-X jangarilariga qarshi operatsiya vaqtida afgʻon kuchlari bilan birgalikda patrullik qilayotgan Nangarhor viloyatining Achin shahrida yoʻl chetiga oʻrnatilgan bomba portlashi oqibatida halok boʻldi[433]. Bu mamlakatda IShID jangarilariga qarshi janglarda birinchi marta amerikalik harbiy halok boʻlishi edi[434]. Washington Post gazetasining yozishicha, oktabr oyida mamlakatning bir necha shaharlariga bosqin paytida yoʻqotilgan hududlarni qaytarib olish maqsadida uyushtirilgan hujumlar doirasida Farah uch hafta davomida Tolibon tomonidan qamal qilingan. Ushbu qamal faqat AQSh havo kuchlari yordami bilan yakunlangan edi. Afgʻoniston razvedkasi rasmiylarining aytishicha, hodisa joyidan toʻrtta halok boʻlgan Eron qoʻmondonlari topilgan. Qishloq oqsoqollari viloyat rasmiylariga koʻplab oʻlgan va yaralangan toliblar Eron chegarasi orqali qaytarib olib ketilgani, isyonchilar yollangani va oʻqitilgani haqida maʼlum qilishgan[435]. CNN telekanalining xabar berishicha, bir oy davomida AQSh samolyotlari Afgʻonistondagi Tolibon va mahalliy IShID marralariga 203 ta bomba, raketa va boshqa oʻq-dorilar bilan zarba bergan[436].
2016-yil dekabrda CNN Afgʻoniston harbiy-havo kuchlari oʻzining ilk mustaqil havo hujumlari amaliyotlarini oʻtkaza boshlagani haqida xabar bergan. Afgʻoniston hukumati IShID va Tolibonga qarshi kurashda afgʻon maxsus kuchlariga koʻproq tayana boshladi. Oʻsha davrdagi 17 000 kishilik harbiy kuchlar hujumkor harbiy amaliyotlarning 70%iga javobgar boʻlib qoldi. Xalqaro koalitsiya qoʻmondoni general John Nicholson qurolli kuchlarning bunday tezkor sur’atini saqlab qolish qiyin ekanligini tan oldi. 2016-yil dekabr holatiga koʻra, Afgʻonistonda 9800 nafar amerikalik harbiy xizmatchilar bor edi. Nicholson Pentagondagi jurnalistlarga 2017-yilga borib AQSh kuchlari soni 8450 nafarga qadar qisqartirilishi haqida ma’lum qildi. AQSh va uning Afgʻoniston masalasidagi 39 nafar xalqaro koalitsion hamkorlari Afgʻonistonga 2020-yilga qadar yordam koʻrsatish majburiyatini olishdi. Shuningdek, Nicholson xalqaro hamjamiyat Afgʻonistonga millionlab dollar va harbiy maslahatchilar yordami va’da qilganini ham qoʻshimcha qildi. Ushbu yordam va majburiyatlar afgʻon maxsus kuchlari hajmini oshirishga yordam berar edi. AQSh Afgʻon kuchlariga maslahatchilar va havo hujumlari bilan yordam bergan boʻlsa-da, AQSh harbiylari hukumat mamlakatning 64 foizini, Tolibon 10 foizini, qolgan qismni esa armiya va isyonchi guruhlar nazorat qiladi, deb hisoblar edi. Nicholson 2016-yilda AQSh boshchiligida oʻtkazilgan harbiy operatsiyalarda 50 nafarga yaqin Al-Qoida va HYaQ (en) yetakchilar oʻldirilgani yoki qoʻlga olinganligini ma’lum qildi[437]. Military.com saytining ma’lum qilishicha, 2016-yil 24-dekabr holatida brigade generali Charlz Klivlend IShID-Xning mamlakatdagi mavjudligi oʻnga yaqin tumandan 2-3 taga, Afgʻonistondagi a’zolari soni esa avvalgi yillardagi taxminiy 1500dan 300 taga nisbatan taxminan 1000 nafarga qadar qisqarganligi haqida ma’lumot bergan. Umuman olganda, Afgʻonistondagi AQSh qoʻshinlari 2016-yilda IShID va Al-Qoidaga qarshi 350dan ortiq operatsiyalar oʻtkazib, natijada 200dan ortiq al-Qoida a’zolari oʻldirilgan yoki qoʻlga olingan. Dekabr oyi boshida Nicholson AQSh boshchiligidagi aksilterror amaliyotlar va afgʻon hukumat kuchlari terroristik tashkilotning mamlakatdagi 12 nafar yuqori darajadagi rahbarlari oʻldirilganligi haqida ma’lumot berdi. AQSh rasmiylarining aytishicha, bu vaqtda IShID jangarilari asosan Nangarhor va Kunar viloyatida, Al-Qoida jangarilari esa kamida oltita viloyat hamda mamlakatning sharqiy chegaralari boʻylab faoliyat yuritayotgan edi[manba kerak]. 2017-yil yanvar oyida Marine Corps Times gazetasining Afgʻoniston bosh inspektoriga tayanib xabar berishicha, afgʻon armiyasi 169 mingga yaqin askardan iborat edi[438]. Bu koʻrsatkich 2016-yilga nisbatan 33 foziga kamaygan boʻlsa-da, 2015-yilga nisbatan 7 foizga koʻp edi[388].
2016: Tinchlik shartnomasi
[tahrir | manbasini tahrirlash]2016-yil 22-sentabrda Afgʻoniston hukumati Hizb-i Islomiy bilan tinchlik bitimi loyihasini tayyorladi. Bitim loyihasiga koʻra, Hizb-i Islomiy guruhning hukumat tomonidan tan olinishi hamda BMT va AQShning Hikmatyorga qarshi sanksiyalari olib tashlanishi evaziga harbiy harakatlarni toʻxtatish, ekstremistik guruhlar bilan barcha aloqalarni uzish va Afgʻoniston konstitutsiyasini hurmat qilishga rozi boʻlgan. Guruhga hukumatdagi yuqori lavozimlar ham va’da qilingan[439][440]. Bitim 29-sentabr kuni Afgʻoniston prezidenti Ashraf Gʻani va Hikmatyor tomonidan prezident saroyida oʻtkazilgan videoaloqa orqali imzolandi va rasmiylashtirildi.
2017
[tahrir | manbasini tahrirlash]Voqealar
[tahrir | manbasini tahrirlash].svg)
2017-yil yanvar oyi boshida Marine Corps Times gazetasi 2016-yilgi mashaqqatli jangovar mavsumdan soʻng afgʻon kuchlari qayta tiklanishga intilayotgani haqida xabar berdi. Afgʻonistonning 16 viloyati boʻylab joylashgan 33 ta tuman isyonchilar nazoratida, 258 tasi hukumat nazorati ostida, 120 ga yaqin tuman esa „bahsli“ligicha qolmoqda edi[388].
2017-yil 9-fevralda general Jon Nikolson Kongressga Afgʻonistondagi NATO va ittifoqchi kuchlari “turgʻunlik”ka duch kelayotgani, afgʻon askarlarini samaraliroq tayyorlash va maslahat berish uchun unga bir necha ming qoʻshimcha askar kerakligini aytdi. Uning taʼkidlashicha, jangari tashkilot Islomiy davlatga qarshi kurashayotgani va afgʻon kuchlari buni amalga oshira olmagani haqidagi „yolgʻon rivoyat“ni yaratish orqali Rossiya Tolibonni „qonuniylashtirish“ga harakat qilmoqda. Yana taʼkidlashicha, „Rossiyaning maqsadi Afgʻonistonda Qoʻshma Shtatlar va NATOga putur yetkazish“. Biroq uning aytishicha, Afgʻonistonda Islomiy davlat jangarilari harakat qiladigan hudud ancha qisqartirilgan[441]. Oʻsha kuni Hilmand viloyatidagi Nicholson joylashgan bazaga hujum qilinganida AQSh maxsus kuchlari askari ogʻir yaralangan edi. Nikolson keyinroq askar Sanginda yaralanganini maʼlum qildi[442].
Military Times gazetasining xabar berishicha, 2017-yilning 26-fevralida Afgʻoniston xavfsizlik kuchlari bilan birgalikda amalga oshirilgan operatsiyada Qunduz viloyatidagi USAF havo hujumi natijasida Tolibon rahbariyati qoʻmondoni Mulla Abdul Salom halok boʻlgan. Havo hujumi Trump maʼmuriyati ostidagi AQSh kuchlarining Tolibon rahbariyatini/qoʻmondonlarini jang maydonidan olib tashlash boʻyicha yangilangan strategiyasini belgilab berdi. Obama maʼmuriyati strategiyasi koʻp saʼy-harakatlarini Tolibon va Afgʻoniston markaziy hukumati oʻrtasida murosaga erishishga qaratgan edi. 2016-yil iyun oyida Tolibon avvalgi yutuqlarini qaytarish uchun Prezident Obama AQSh qoʻmondonlariga havo hujumlari va kurashayotgan afgʻon kuchlariga quruqlikdan yordam koʻrsatishda koʻproq moslashuvchanlik berish maqsadida jangovar harakatlar qoidalarini oʻzgartirdi. AQSh Davlat departamenti rasman terrorchilik tashkiloti deb eʼtirof etgan yuqori darajadagi Al-Qoida va Haqqoniy tarmogʻi terrorchilik guruhlarini yoʻq qilish uchun birgalikda saʼy-harakatlar amalga oshirildi. Ayni paytda mintaqadagi AQSh va NATO kuchlarini olib chiqishga urinib, sezilarli muvaffaqiyatlarga erishdi[443].
Army Times gazetasining yozishicha, 2017-yil mart oyi boshida Amerika va afgʻon kuchlari IShID-Xni Afgʻoniston sharqidagi qarorgohidan „siqib chiqarish“ uchun Hamza operatsiyasini boshlagan va muntazam quruqlikdagi janglarda qatnashgan[444]. Stars and Stripes gazetasining xabar berishicha, Afgʻoniston Mudofaa vazirligi matbuot kotibi general Davlat Vaziriy 13-apreldagi Nangarhor havo hujumidan oldin toʻrt hafta davomida Afgʻoniston maxsus kuchlarining IShID-X oʻrnatgan qoʻlbola portlovchi qurilmalari tufayli hududga kirishga urinishlari muvaffaqiyatsiz yakunlanganini aytdi[445]. Achin viloyati gubernatori Ismoil Shinvari BBCga hujumdan ikki hafta oldin Afgʻoniston maxsus kuchlari AQSh havo koʻmagida hududda IShIDga qarshi operatsiyalar boshlaganini tasdiqladi[446].
2017-yil aprel oyida Washington Post gazetasi NATOning Afgʻonistondagi missiyasi vakili kapitan Bill Salvin afgʻon va xalqaro kuchlar oʻtgan ikki yil davomida Afgʻonistondagi IShID-X nazoratidagi hududni uchdan ikki qismga qisqartirgani, avvalgi janglarda guruh jangchilarining yarmini oʻldirganini aytdi. 2017-yil boshidan buyon terrorchilarga qarshi 460 ta havo hujumi (faqat dronlar zarbalari bilan 200 dan ortiq IShID jangarilari oʻldirilgan) uyushtirilgan. Uning qoʻshimcha qilishicha, jangari guruhning ushbu filliali Afgʻoniston sharqidagi ikki viloyatida 600-800 nafargacha jangarilarga ega[447].
.jpg)
2017-yil 13-aprelda Amerika Qoʻshma Shtatlari Momand qishlogʻi yaqiniga[448] (kenglik va uzunlik koordinatalari 34.073336, 70.631215) GBU-43/B Massive Ordnance Air Blast (MOAB) — barcha bombalarning onasi sifatida tanilgan eng yirik yadrosiz bombani tashladi[449]. Bundan koʻzlangan asosiy maqsad Afgʻoniston sharqidagi Nangarhorning Achin tumanida joylashgan qishloqdagi Iroq va Shom Islom Davlati - Xuroson viloyati (ISIL-KP yoki ISIS-K) foydalanayotgan tunnel majmualarini yoʻq qilish edi[450][451][452]. Guardian gazetasining xabar berishicha, zarbadan soʻng AQSh va Afgʻoniston kuchlari hududda tozalash operatsiyalari va havo hujumlari oʻtkazgach, yetkazilgan zararni baholagan[453].
2017-yil 21-aprel kuni Afgʻoniston Islom Amirligi jangarilari Afgʻoniston xavfsizlik kuchlari bilan hamkorlikda Mozori Sharif yaqinidagi 209-korpus harbiy bazasiga bostirib kirib, 140 dan ortiq afgʻon askarini oʻldirgan[454][455][456].
2017-yil 28-aprel kuni Washington Post gazetasi Tolibon oʻzining „Mansuri operatsiyasi“ deb nomlangan bahorgi hujumi boshlanganini e’lon qilgani haqida xabar berdi[457]. 20-may kuni Afgʻoniston Islom Amirligi Gʻazni viloyatidagi Vagʻoz tumanini toʻliq nazoratga olish bilan birga, Dih Yak tumani markaziga ham bostirib kirdi va Gʻazna shahridagi Gʻazni gubernatori majmuasini portlatib yubordi[458]. 22-may kuni Shimoliy Qandahor viloyatining Shoh Vali Kot tumanida yana bir yirik hujum sodir boʻldi. Unda Tolibon yirik harbiy bazani egallab olishga muvaffaq boʻldi. Shu bilan birga afgʻon armiyasiga katta talofatlar yetkazildi. Jumladan, 35 nafar askar oʻldirildi, toʻrt nafar askar hamda uch nafar zirhli askar asirga olindi. Shu kunning oʻzida jangarilar janubiy Shorabak tumanidagi chegara postini ham bosib olib, 15 askarni, Khakrez tumanidagi yana bir postda sakkiz askarni oʻldirishdi. Ertasi kuni isyonchilar Shoh Vali Kotdagi yana bir harbiy baza va postga hujum qilib, toʻrt askarni oʻldirib, yana toʻrt nafarini yaraladi. Hukumat tarafdorlari esa Maruf tumani shimolidagi qishloqni tashlab chiqishdi. 24-may kuni Tolibon Mayvand tumanidagi bazaga hujum qilib, 13 askarni oʻldirgan[459]. Tolibon 26-may kuni Qandahor viloyatida yana bir hujum uyushtirdi. Hujum natijasida kamida 18 askar halok boʻldi, 16 nafari yaralandi, toʻrt nafari asirga tushdi. Xavfsizlik xizmati rasmiylariga koʻra, guruhning oʻzi 35 askarni oʻldirgan va yana yetti nafarini asirga olgan. Shuningdek, yettita zirhli taʼminotchilar va bir qancha qurollarni ham qoʻlga olgan[460]. 27-may kuni qiynoqqa solish va sudsiz qotilliklar bilan tanilgan, MRB moliyalashtirgan va jihozlagan harbiylashtirilgan guruhga tegishli Xost viloyati kuchlarining 13 nafar aʼzosi Xost shahrida Tolibon bomba oʻrnatgan avtomobilni portlatib yuborishi oqibatida halok boʻldi[461].
2017-yil 31-may kuni Kobulning mustahkam himoyalangan hududida joylashgan Germaniya elchixonasiga yuk mashinasi vositasida hujum uyushtirilishi natijasida 90 dan ortiq kishi halok boʻldi, 350dan ortiq kishi jarohatlandi[462][463]. Hujum uchun javobgarlikni hech kim zimmasiga olmadi. Bomba aholi gavjum vaqtda, mahalliy vaqt bilan tonggi soat 8:25da harakatga keltirildi[462]. Hujum amalga oshirilgan hudud Kobulning eng xavfsiz hududi hisoblanib, hudud balandligi 3 m (10 fut) boʻlgan devorlar bilan oʻrab olingan edi[462]. Hindiston tashqi ishlar vaziri Sushma Svaraj elchixona xodimlari xavfsiz joyda ekanini maʼlum qilgan.
Guardian gazetasining xabar berishicha, Donald Trampning mamlakatda yangi strategiyasi e’lon qilinganidan soʻng avgust va sentyabr oylarida 900 dan ortiq oʻq-dorilar ishlatilib, 2017-yilda foydalanilgan oʻq-dorilarning umumiy soni qariyb 3000 taga yetgan. Bu 2016-yilda sarflangan oʻq-dorilardan ikki baravar koʻpdir[464].
2017-yil 14-oktabrda The Guardian gazetasi shu vaqtda Afgʻonistonda IShID-Xning 600 dan 800 nafargacha jangarilari qolgani, ular asosan Nangarhor viloyatida toʻplangani haqida xabar bergan edi[465]. CNN xabar berishicha, oktyabr oyi davomida AQSh samolyotlari Afgʻonistondagi Tolibon va mahalliy IShID marralariga 653 ta bomba, raketa va boshqa oʻq-dorilar tashlagan. Harbiy amaldorlarning aytishicha, Iroq va Suriyada IShIDga qarshi muvaffaqiyat Afgʻoniston va boshqa sahnalarga havo kuchlarini joylashtirish imkonini bergan[436].
Washington Post gazetasining yozishicha, 2017-yil 20-noyabr kuni general Jon Nikolson AQSh samolyotlari Tolibonni moliyalashtirishni toʻxtatishga qaratilgan yangi strategiya doirasida Afgʻonistondagi narkotik ishlab chiqarish obyektlarini nishonga olayotganini eʼlon qilib, Tolibon „jinoiy tashkilotga aylanib borayotgani“ni taʼkidladi. Tashkilot giyohvand moddalar bilan bogʻliq faoliyatdan yiliga 200 mln dollar daromad qilayotgandi. Prezident Ashraf Gʻani AQSh va Afgʻoniston havo hujumlarining Tolibon nazoratidagi narkotik markazlariga qarshi yangi kampaniyasini qatʼiy maʼqulladi. Ertasi kuni Hilmand gubernatorligi matbuot kotibi oʻtgan haftada koalitsiya kuchlari va afgʻon harbiy-havo kuchlari samolyotlari ishtirokidagi havo amaliyotlari „Tolibon boshpanalari va narkotik markazlariga toʻgʻridan-toʻgʻri zarbalar bergani“ni aytdi (koalitsiya sakkizta va Afgʻoniston Harbiy-havo kuchlari ikkita zarba bergan). Hujumlar natijasida 40 dan ortiq Tolibon jangarilari oʻldirilgan va 2200 funt qiymatiga yaqin giyohvand moddalar bilan birga „asosiy giyohvand moddalarni qayta ishlash markazi“ ham yoʻq qilingan[466]. CNN xabariga koʻra, harbiy kampaniya „Tishli pichoq“ operatsiyasi nomini olgan. Zarbalarning uchtasi Kajaki tumanida, toʻrttasi Musa Qalʼada va bittasi Sanginda sodir boʻlgan. Pentagon voizi havo hujumlari AQShning F-16 va B-52 samolyotlari tomonidan amalga oshirilganini aytdi. General Nikolson Pentagondagi jurnalistlarga AQShning F-22 Raptor va Afgʻoniston havo kuchlarining A-29 samolyotlari ham hujumlarda ishtirok etganini aytdi. Nikolson Afgʻonistonda taxminan 400 dan 500 gacha shunday obyektlar borligini va „bu amaliyotlar yaqin kunlarda yana davom etishini“ ham taxmin qildi[467]. CNN shuningdek, general Nikolson „bizning ustuvor vazifamiz Iroq va Suriya boʻlib, u yerda muvaffaqiyat qozonishda davom etar ekanmiz, bu kabi operatsiyalarni koʻproq amalga oshirishimiz uchun koʻproq aktivlar kelishiga umid qilamiz“, dedi. Birinchi marta qoʻmondonlar oʻzlariga yangi berilgan vakolatlardan Tolibonning daromad manbalarini nishonga olish uchun foydalanganlar[436]. Vitse-prezident Mayk Pens 2017-yil 21-dekabr kuni Afgʻoniston prezidenti Ashraf Gʻani unga 2017-yilda urushning oldingi barcha yillariga qaraganda koʻproq yuqori martabali Tolibon yetakchilari oʻldirilganini aytdi. Pens, shuningdek, AQSh Afgʻonistondagi urushda katta muvaffaqiyatlarga erishayotganini taʼkidladi[468].
Donald Trumpning afgʻon siyosati
[tahrir | manbasini tahrirlash].jpg)
2017-yil 21-avgust kuni AQSh prezidenti Donald Tramp Afgʻonistondagi Amerika ishtirokini qanday va qachonligi maʼlum qilinmasdan, kengaytirilishini aytdi[469]. Tramp hech qanday vaqt jadvalini, qoʻshinlar sonini yoki bajarilishi kerak boʻlgan aniq maqsadlarni ochiqlamadi. Faqat AQSh qoʻshinlarini olib chiqib ketish endi iloji yoʻqligi, chunki bunda hokimiyat terrorchilar qoʻliga oʻtishi, muddatlar va aniq rejalarni eʼlon qilish faqat guruhlarga tayyorgarlik koʻrishga yordam berishi haqida gapirdi[470][471]. Shuningdek, Tramp Afgʻoniston va Pokistonda AQSh tomonidan aniqlangan 20 ta terrorchi tashkilot faol ekanini aytdi. The Washington Post nashrining yozishicha, bu raqam AQSh hukumatining rasmiy roʻyxatiga zid keladi, chunki unda atigi 13 ta tashkilot bor[472].
Guardian gazetasining yozishicha, afgʻon hukumati amaldorlari yangi strategiyani nafaqat qoʻshinlar sonini koʻpaytirish va qat’iy muddatlar bilan amalga oshirish, balki Pokistonga nisbatan bosimni kuchaytirishi uchun ham olqishlagan. Chunki bu vaqtda Pokiston hukumati isyonning asosiy homiysi sifatida koʻrilmoqda edi. Prezident Tramp televideniye orqali qilgan murojaatida Pokistonga nisbatan yangicha yondashuv yangi strategiyaning „ustun“i boʻlishini aytib, „biz endi Pokistonning terror tashkilotlari, Tolibon va mintaqaga va undan tashqariga tahdid solayotgan boshqa guruhlar uchun xavfsiz panohlari haqida jim turolmaymiz“ dedi. Afgʻoniston prezidentining matbuot kotibi Najibulloh Azad „strategiya yerdagi voqeliklarga muvofiq ishlab chiqilgan“ va „AQSh hukumati Pokistonga nisbatan birinchi marta „qilayotgan ishingizni toʻxtating yoki salbiy oqibatlarni kutib oling“ deya, juda aniq signal bilan chiqmoqda“ dedi. Kobuldagi Afgʻoniston strategik tadqiqotlar instituti bosh direktori Davud Moradian kabi afgʻon rasmiylarining boshqa bayonotlarida „yangi strategiya Obamaning muvaffaqiyatsiz yondashuvidan farqli ravishda „tinchlantirish orqali kuch“ga asoslangani“ni aytdi. Bunga javoban Pokiston xavfsizlik xizmatlari rasmiylari Trampni Afgʻonistondagi Tolibon va boshqa qurolli guruhlarga qarshi urushdagi muvaffaqiyatsizliklari uchun aybni oʻzgalar zimmasiga oʻtkazayotganlikda va ikki davlat oʻrtasidagi shusiz ham ogʻir boʻlgan ikki tomonlama munosabatlarga xavf solayotganlikda aybladi[473].
2017-yil 15-sentabrda New York Times gazetasi Markaziy razvedka boshqarmasi Afgʻoniston va boshqa urush zonalarida oʻzining dron hujumlarini amalga oshirish vakolatini xohlayotgani, amaldagi va sobiq razvedka hamda harbiy amaldorlarning soʻzlariga koʻra, hokimiyatdagi oʻzgarishlar tufayli Oq uyda Pentagonning xavotirlariga qaramay, bu masala ham yangi strategiyaning bir qismi sifatida koʻrib chiqilayotgani haqida xabar berdi[474]. 2017-yil 19-sentabrda Tramp maʼmuriyati Afgʻonistonga yana 3000 amerikalik askarni joylashtirdi. Ular Afgʻonistonda xizmat qilayotgan 11 000 ga yaqin amerikalik askarlarga qoʻshilgach Afgʻonistonda joylashgan askarlarning umumiy soni kamida 14 000 nafarni tashkil qildi[475]. 2017-yil 4-oktabrda Fox News telekanali Mudofaa vaziri Jim Mattis yangi strategiya doirasida jangovar harakatlar qoidalariga oʻzgartirish kiritilishini ma’qullagani, shuning uchun AQSh qoʻshinlarining oʻt ochishdan oldin Afgʻonistondagi dushman kuchlari bilan aloqada boʻlishi shart boʻlmasligi haqida xabar bergan edi[476].
2018 - 2021
[tahrir | manbasini tahrirlash]2018
[tahrir | manbasini tahrirlash].jpg)
2018-yil yanvar oyida BBC Tolibon mamlakatning 70 foizida ochiqcha faoliyat yuritayotgani (14 tumanni toʻliq nazorat qilib, yana 263 ta tumanda faol va ochiq holatda mavjudlik) va „Islomiy davlat“ mamlakatda har qachongidan ham faolroq ekani haqida xabar qilgandi. Tolibon va Islomiy davlatning koʻplab tinch aholi hayotiga zomin boʻlgan hujumlaridan soʻng Prezident Tramp va Afgʻoniston rasmiylari Tolibon bilan har qanday muzokaralarni istisno qilishga qaror qilishdi[477].
2018-yilning 15-fevralida The New York Times bir hafta avval chop etilgan Birlashgan Millatlar Tashkilotining yillik hisobotiga asoslanib, afgʻon tinch aholisini Tolibon qasddan nishonga olgani haqida xabar berdi. Ushbu hisobotda 16 yillik afgʻon urushiga batafsil baho berilib, 2017-yilda tinch aholi nishonga olinishi natijasida 10 453 tinch fuqaro yaralangan yoki oʻldirilgani, murakkab bombali hujumlar koʻpaygani koʻrsatilgan[478]. AQSh va Afgʻoniston hukumati statistik maʼlumotlarni kam nashr etayotgani sababli, BMT hisoboti urushning 2018-yilga boʻlgan taʼsiri haqidagi eng ishonchli koʻrsatkichlardan biri hisoblanadi. Hisobotda „murakkab hujumlar“ oʻz joniga qasd qilishning bir turi sifatida koʻrsatilib, uning natijasida oʻlimlar soni koʻpayganiga urgʻu berilgan. Bu holat The New York Times tomonidan 2018-yildagi urushning o`ziga xos belgisi sifatida tasvirlangan. Bu hujumlar Tolibonning AQSh prezidenti Trampning yangi urush strategiyasiga (Tolibon va Islomiy davlat jangarilarini havodan bombardimon qilish surʼatlarining kuchayishi) shafqatsiz javobi deb nomlanadi. Bu esa Tolibon hatto poytaxt Kobulga ham oʻz xohishiga koʻra zarba berishi mumkinligi haqida tushuncha hosil qiladi. BMT hisobotida Tolibon pozitsiyasini koʻrsatuvchi bayonot ham bor boʻlib, unda Tolibon Afgʻonistondagi urushda AQSh va uning ittifoqchilarini ayblab, tinch aholini nishonga olganini rad etgan. The New York Times gazetasining Kobulda istiqomat qiluvchi isteʼfodagi general va harbiy tahlilchi Atiqulloh Amarxeldan iqtibos keltirishicha, BMT hisoboti tinchlik muzokaralari muvaffaqiyatsizlikka uchraganini isbotlaydi. Chunki Tolibon ham, AQSh hukumati ham kelishuv boʻyicha muzokara oʻtkazishdan koʻra gʻalabaga qatʼiy qaror qilgan. U „Havo hujumlarining koʻpayishi xudkushlik hujumlari soni oshishini bildiradi", dedi. Bu fikr esa 2018-yilda urushning kuchayishini isbotlaydi[479].
Iyul oyida Tolibon Darzob hujumini amalga oshirib, IShID-X Afgʻoniston hukumatiga taslim boʻlganidan keyin Darzob tumanini egallab oldi.
2018-yil avgust oyida Tolibon bir qator hujumlarni boshladi. Ulardan eng yirigi Gʻazni hujumi boʻldi. Gʻazni hujumi paytida Tolibon bir necha kun davomida Afgʻonistonning oltinchi yirik shahri boʻlgan Gʻaznini egallab olsa-da oxir-oqibat ortga chekindi. Tolibon dastlab yuzlab afgʻon askarlari va politsiyasini oʻldirib, muvaffaqiyat qozongach, bir qancha hukumat bazalari hamda tumanlarni egallab oldi.
Hujumlardan soʻng xususiy harbiy pudratchi va Blackwater kompaniyasining sobiq rahbari Erik Prince urushni qoʻshimcha xususiylashtirishni yoqlab chiqdi[480][481]. Biroq, AQShning oʻsha paytdagi Mudofaa vaziri James Mattis bu gʻoyani qoralab, „Amerikaliklar oʻz millatining ishonchini xavf ostiga qoʻyganda, uni xususiylashtirish oqilona fikr emas“, dedi[482].
2018-yil sentyabrida Birlashgan Millatlar Tashkiloti Afgʻonistondagi havo hujumlari oqibatida tinch aholi qurbonlari soni ortib borayotganidan xavotir bildirdi. AQSh havo kuchlari Tolibon jangarilarini tinchlik muzokaralariga undash uchun shu yilning birinchi olti oyida 3000 ga yaqin bomba tashladi. UNAMA eʼlon qilgan bayonotda mojaroda ishtirok etgan barcha tomonlarga „tinch aholini zararlardan himoya qilish boʻyicha oʻz majburiyatlarini bajarish“ eslatildi[483].
2018-yilning 17-oktyabr kuni parlament sayloviga bir necha kun qolganida nomzod Abduljabar Qahramon Tolibon hujumi oqibatida halok boʻldi. Tolibon bayonot berib, oʻqituvchilar va oʻquvchilarni boʻlajak saylovlarda qatnashmaslik yoki maktablardan saylov uchastkasi sifatida foydalanmaslik haqida ogohlantirdi[484].
2018-yilning 17-dekabr kuni amerikalik diplomatlar Birlashgan Arab Amirliklarida Tolibon harakati bilan urushni tugatish ehtimoli boʻyicha muzokaralar oʻtkazdi. Tolibon Kobul hukumati bilan har qanday muzokaralar oldidan AQSh boshchiligidagi qoʻshinlarni olib chiqish sanasi haqida shart qoʻyib, Vashingtondan islomiy hukumat oʻrnatilishiga qarshi chiqmaslikni talab qilgan. AQSh rasmiylari ham mamlakatda bir qancha qoʻshin va kamida bir nechta bazani saqlab qolishni talab qilishgan. Mazkur uchrashuvni AQSh rasmiylari „AQSh va boshqa xalqaro hamkorlarning Afgʻonistondagi mojaroga barham berishga qaratilgan afgʻonlar oʻrtasidagi muloqotni rivojlantirishga qaratilgan sa’y-harakatlarining bir qismi“ sifatida baholashgan[485].
2019
[tahrir | manbasini tahrirlash]
2019-yil 25-yanvar kuni Afgʻoniston prezidenti Ashraf Gʻani prezident boʻlganidan beri (2014-yil) Afgʻoniston xavfsizlik kuchlarining 45 mingdan ortiq xodimi halok boʻlganini maʼlum qildi. Shuningdek, xuddi shu davrda 72 tadan kam xalqaro qurbonlar boʻlganini ham aytdi[486]. AQSh hukumatining 2019-yil yanvar oyidagi hisobotida Afgʻoniston tumanlarining 53,8 foizi hukumat nazorati yoki taʼsiri ostida, 33,9 foizi bahsli va 12,3 foizi isyonchilar nazorati yoki taʼsiri ostida ekanligi taxmin qilingan[487].
2019-yil 4-fevral kuni Tolibon shimoldagi Bagʻlon viloyatida joylashgan nazorat-oʻtkazish punktiga hujum qildi. 21 kishi, jumladan 11 nafar politsiya xodimi halok boʻldi. Shu kuni shimoliy Samangan viloyatidagi yana bir hujumda 10 kishi halok boʻldi[488].
2019-yilning 25-fevralida Qatarda Tolibon va AQSh oʻrtasida tinchlik muzokaralari boshlandi. Muzokaralarda Tolibon nomidan Abdul Gʻani Barodar ishtirok etdi. Qoʻshma Shtatlar maxsus vakili Zalmay Xalilzodning xabar berishicha, muzokaralarning ushbu raundi „oʻtmishdagidan koʻra samaraliroq“ boʻlgan va tinchlik bitimi loyihasi boʻyicha kelishib olingan. Shartnoma AQSh va xalqaro qoʻshinlarni Afgʻonistondan olib chiqib ketish hamda Tolibon zimmasiga boshqa jihodchi guruhlarning mamlakat ichida faoliyat yuritishiga yoʻl qoʻymaslik majburiyatini yuklash kabilarni oʻz ichiga olgan. Tolibon ham muzokaralarda olgʻa siljish kuzatilayotganini maʼlum qilgan[489].
2019-yil 1-mart kuni Tolibon Hilmanddagi Shorab harbiy bazasiga hujum uyushtirdi. Hujum natijasida 23 nafar xavfsizlik kuchlari xodimi halok boʻldi, 20 nafari yaralandi[490].
2019-yil 30-aprel kuni Afgʻoniston hukumat kuchlari Nangarhor viloyati sharqidagi IShID-X va Tolibon guruhiga qarshi yoʻnaltirilgan tozalash operatsiyalarini oʻtkazdi. Ushbu ikki guruh bir haftadan koʻproq vaqt davomida noqonuniy talk qazib olinadigan hududdagi bir guruh qishloqlar uchun kurash olib bordi. Milliy xavfsizlik boshqarmasi 22 nafar IShID-X jangarisi oʻldirilgani va ikkita qurol-yarogʻ ombori yoʻq qilinganini daʼvo qilgan boʻlsa, Tolibon AQSh tomonidan qoʻllab-quvvatlangan afgʻon kuchlari 7 nafar tinch aholini oʻldirganini daʼvo qilgan. Viloyat rasmiysining aytishicha, janglar tufayli 9000 dan ortiq oila koʻchirilgan[491].
2019-yilning 28-iyulida prezident Ashraf Gʻanining vakili Amrullo Solih ofisiga xudkush terrorchi va bir necha jangari hujum qilgan. Hujum natijasida kamida 20 kishi halok boʻldi va 50 kishi yaralandi. Yaralanganlar orasida Solih ham bor edi. Olti soat davom etgan operatsiya davomida 150 dan ortiq tinch aholi qutqarib olindi, 3 nafar jangari yoʻq qilindi[492].
Avgust oyiga kelib, Tolibon 2001-yildan buyon eng koʻp hududni nazorat qila oldi[493]. The Washington Post gazetasining yozishicha, Qoʻshma Shtatlar Tolibon bilan tinchlik kelishuviga erishishga yaqin turibdi va Afgʻonistondan 5000 askarini olib chiqishga hozirlik koʻrmoqda[494]. Ammo oʻsha oyda Tolibonning baʼzi yetakchilari, jumladan Tolibon amiri Hibatulloh Oxunzodaning ukasi Hofiz Ahmadulloh va boshqa qarindoshlari[495] Kvetta shahrining Kuchlak hududida joylashgan va uzoq vaqt davomida Tolibon aʼzolarining asosiy yigʻilish joyi boʻlgan Xayr Ul Madarais masjidida sodir etilgan portlashda halok boʻlgani tasdiqlandi[496][495]. Sentyabr oyida AQSh tinchlik muzokaralarini bekor qildi[497].
2019-yil 3-sentyabr kuni Tolibon Afgʻoniston poytaxti Kobuldagi Yashil qishloq mavzesida uyushtirilgan xudkushlik hujumi uchun javobgarlikni oʻz zimmasiga oldi. Xabarlarga koʻra, 16 nafarga yaqin tinch aholi halok boʻlgan, 119 nafari yaralangan[498].
2019-yil 15-sentabr kuni AQSh va Afgʻoniston qoʻshma harbiy amaliyotida 38 nafar Tolibon jangarisi, jumladan, ikki nafar yuqori martabali qoʻmondon yoʻq qilindi[499].
2019-yilning 17-sentyabr kuni prezident Ashraf Gʻanining saylovoldi tashviqoti mitingi chogʻida xudkush-terrorchi hujum uyushtirdi. Natijada 26 kishi halok boʻldi, 42 kishi yaralandi. Bir soatdan kamroq vaqt oʻtgach, Tolibon AQSh elchixonasi va Afgʻoniston Mudofaa vazirligi binosi yaqinida navbatdagi xudkush hujumni amalga oshirdi. Natijada 22 kishi halok boʻldi, 38 kishi yaralandi[500].
2019-yilning 27-oktabr kuni Qandahor va Faryobda Afgʻoniston va AQSh harbiylarining qoʻshma amaliyoti natijasida 80 nafar Tolibon jangarisi yoʻq qilindi[501].
2020
[tahrir | manbasini tahrirlash].jpg)
Tinchlik muzokaralari 2019-yil dekabrda qayta tiklandi[502]. Muzokaralarning ushbu raundi 2020-yil 22-fevralda boshlangan yetti kunlik qisman oʻt ochishni toʻxtatish haqidagi kelishuvga olib keldi[503]. 29-fevral kuni Qoʻshma Shtatlar va Tolibon Qatar poytaxti Dohada[504] oʻn kun ichida mahbuslarni almashish hamda AQSh qoʻshinlarini 14 oy ichida Afgʻonistondan olib chiqib ketishni nazarda tutuvchi shartli tinchlik bitimini imzoladilar[505][506]. Biroq Afgʻoniston hukumati kelishuv tarafi boʻlmagan va ertasi kuni boʻlib oʻtgan matbuot anjumanida prezident Gʻani bitim „yopiq eshiklar ortida imzolangani“ uchun tanqid qilgan. Uning soʻzlariga koʻra, Afgʻoniston hukumati „5000 nafar Tolibon asirlarini ozod qilish majburiyatini olmagan“ va bunday harakat „AQShning emas, balki Afgʻoniston hukumatining vakolatidir“[507][508][509][510]. Gʻani, shuningdek, har qanday mahbus almashinuvi „muzokaralar uchun shart boʻla olmaydi“, balki muzokaralar doirasida muzokara olib borish kerakligini aytdi[511].
Tolibon 3-mart kuni Qunduz va Hilmand viloyatlarida hujumlar uyushtirib, afgʻon armiyasi va politsiyasiga qarshi hujum amaliyotlarini qayta boshladi[512]. 4-mart kuni Qoʻshma Shtatlar hujumga javoban Hilmanddagi Tolibon jangarilariga havo hujumi uyushtirdi[513].
6-mart kuni IShID-X Kobuldagi ommaviy otishmada 32 kishini oʻldirdi[514]. 3-dan 27-martgacha afgʻon xavfsizlik kuchlariga qarshi uyushtirilgan 405 ta hujumni Tolibon oʻz zimmasiga oldi[515].
2020-yil 20-aprel kuni Tolibon yana bir hujumda kamida 23 afgʻon askari va toʻqqiz nafar tinch aholini oʻldirdi[516].
2020-yil aprel oyida New York Times 27-martdan 23-aprelgacha boʻlgan afgʻon urushida qurbon boʻlganlarni hujjatlashtirib, deyarli bir oy ichida kamida 262 hukumat kuchlari va 50 nafar tinch aholi vakillari halok boʻlganini maʼlum qildi. Bundan tashqari, yuzlab tinch aholi va afgʻon kuchlari turli darajada jarohatlangan[517].
2020-yil 2-may kuni Afgʻoniston hukumati Kobuldagi qamoqxonadan kamida 100 nafar Tolibon a’zosini ozod qildi. Bu Tolibon 5000 mahbusning ozod etilishini kafolatlagan AQSh bilan tinchlik kelishuviga javob boʻldi. Biroq, ozod etilish va AQShning qaror boʻyicha biron bir vakolatini rad etgan Afgʻoniston hukumati endi militsiya tashkilotining 1500 aʼzosini ham ozod qilishga rozi boʻldi[manba kerak].
2020-yil 12-may kuni ertalab soat 10da politsiya formasini kiygan uch qurolli shaxs Kobuldagi shifoxonaning tugʻruq boʻlimida ommaviy otishma sodir etishdi[514]. Kasalxona Dashte Barchining shia hazoralari mahallasida joylashgan edi. Kasalxonaga Chegara bilmas shifokorlar tashkiloti xodimlari yordam berdi[518]. Hujumchilar 24 kishini, jumladan yangi tugʻilgan ikkita bolani oʻldirishdi[519], yana 16 kishini jarohatlashdi. Hujumchilarning barchasi afgʻon xavfsizlik kuchlari va ularning maslahatchisi Norvegiya maxsus kuchlari tomonidan oʻldirilgan[520][521][514][522]. “Chegara bilmas shifokorlar” tashkilotining Afgʻonistondagi dasturlari rahbari Frederik Bonnotning soʻzlariga koʻra: „Hujum sodir boʻlgan kunning ertasi kuni qaytib borganim va tugʻruqxonada (boʻlimda) koʻrganlarim shuni koʻrsatadiki, onalar tizimli ravishda otib tashlangan. Hujumchilar tugʻruqxona (boʻlim)dagi xonalarni aylanib oʻtishib, ayollarni yotoqlarida otishgan. Bu maqsadli metodika edi. Devorlarga oʻq uzilgan, xonalardagi pollar qon boʻlgan, mashinalar yonib ketgan, derazalarga ham oʻq uzilgan edi.“ Bonnotning qoʻshimcha qilshicha: „Holat hayratlanarli. Biz mazkur hudud oʻtmishda hujumlarga uchraganini bilamiz, lekin hech kim onalarga hujum qilinishiga ishonmasdi. Ular onalarni oʻldirish uchun kelgan“[523]. Kobuldagi hujumdan taxminan bir soat keyin Nangarhor viloyatining Kuz Kunar tumanida bir kun avval yurak xurujidan vafot etgan politsiya qoʻmondoni Shayx Akramning dafn marosimida xudkush portlash sodir qilishi natijasida 32 kishi halok boʻldi[524][525]. 133 kishi yaralangan, baʼzilarining ahvoli ogʻir boʻlgan[526][527]. Ikki kundan soʻng Tolibon Paktiyaning Gardez shahridagi sud yaqinida hujum amalga oshirdi: xudkush-terrorchi yuk mashinasini harbiy majmua tashqarisida portlatmoqchi boʻldi, biroq manzilga yetmasdan portlab ketdi. Hujum natijasida besh nafar tinch aholi halok boʻldi, kamida 29 kishi yaralandi. Prezident Ashraf Gʻani tugʻruqxonadagi hujumda guruhni ayblaganidan soʻng Tolibon buni qasos hujumi deb daʼvo qilgan Tolibon mazkur hujum uchun javobgarlikni rad etdi[528].
30-iyul kuni Luvgar provinsiyasining Puli Alam shahrida xudkush mashinasini portlatib yuborishi oqibatida 17 kishi halok boʻldi[529].
2021
[tahrir | manbasini tahrirlash].png)
Tolibon isyonlari 2021-yilda sezilarli darajada kuchaydi. Chunki AQSh qurolli kuchlari sentyabr oyigacha mamlakatdan chiqib ketishni yakunladi. 30-aprel kuni Puli Alam shahridagi portlashda 30 ga yaqin odam halok boʻldi. 8-may kuni Kobul gʻarbidagi oʻrta maktabda sodir etilgan portlashda 45ga yaqin odam halok boʻldi. Qurbonlarning aksariyati oʻsha paytda maktabdan qaytayotgan oʻquvchi qizlar edi. Har ikki hujum uchun ham hech bir guruh javobgarlikni oʻz zimmasiga olmadi[530][531]. 15-may kuni Kobuldagi masjidda IShID tomonidan sodir etilgan portlashda 12 kishi halok boʻldi[532]. 1-iyun kuni IShID Kobulda ikki avtobusni portlatishi oqibatida 10 kishi halok boʻldi[533]. 2021-yilning 5-iyulida afgʻon askarlari Tolibon isyonchilari bilan toʻqnashuvlardan qochib, Tojikistonga oʻtib ketgani haqida xabar berildi[534]. Tolibon iyun va iyul oylarida turli shaharlarni nazorat ostiga oldi, natijada 15-avgustda Kobul quladi[535]. Oʻsha kunning oʻzida urush e’lon qilinib, Tolibon xorijiy kuchlarga mamlakatni tark etish uchun 31-avgustgacha muhlat berdi[536]. 16-avgust kuni Panjshir vodiysida Ahmad Mas’ud boshchiligida kichik qarshilik kuchlari tuzildi[537]. Bu yangi guruh yangi Tolibon hukumati bilan qisqa muddat kurash olib bordi, ammo 26-avgust kuni tomonlar tinchlik shartnomasini imzolab, bir-biriga hujum qilmaslikka kelishib oldilar[538][539].
Izohlar
[tahrir | manbasini tahrirlash]Manbalar
[tahrir | manbasini tahrirlash]- ↑ Crawford 2011, s. 1. "It is fair to say that Afghanistan, a country of about 28 million people, most of whom make their living in agriculture, has been almost continually at war since 1979."
- ↑ Barfield 2012, ss. 170–171.
- ↑ 3,0 3,1 Barfield 2012, s. 171.
- ↑ Barfield 2012, s. 236.
- ↑ Barfield 2012, s. 235.
- ↑ Malkasian 2021, s. 31.
- ↑ Malkasian 2021, s. 30.
- ↑ Malkasian 2021, ss. 30–31.
- ↑ Wright et al. 2010, s. 17.
- ↑ 10,0 10,1 Malkasian 2021, s. 47.
- ↑ Malkasian 2021, ss. 32–33.
- ↑ 12,0 12,1 Barfield 2012, s. 257.
- ↑ Barfield 2012, s. 258.
- ↑ Coll 2004, s. 14.
- ↑ Barfield 2012, s. 262.
- ↑ Coll 2004, s. 344–345.
- ↑ Malkasian 2021, s. 49.
- ↑ Jalali 2001, s. 91.
- ↑ Coll 2004, s. 345.
- ↑ Wright et al. 2010, ss. 71–72.
- ↑ 9–11 Commission 2004, s. 66.
- ↑ 9–11 Commission 2004, s. 67.
- ↑ Coll 2004.
- ↑ Coll 2004, ss. 263–264.
- ↑ Coll 2004, ss. 409–411.
- ↑ Rashid 2008, s. 18.
- ↑ Risen 2008.
- ↑ Coll 2004, s. 4.
- ↑ Coll 2004, s. 580.
- ↑ Coll 2004, ss. 583–4.
- ↑ Holmes, Stephen „Al Qaeda, 11 September 2001“, . Making sense of suicide missions Diego Gambetta: . Oxford University Press, 2006. ISBN 978-0-19-929797-9.
- ↑ Keppel, Gilles; Milelli, Jean-Pierre; Ghazaleh, Pascale. Al Qaeda in its own words. Harvard University Press, 2008. ISBN 978-0-674-02804-3.
- ↑ 33,0 33,1 „9 Years Later, Nearly 900 9/11 Responders Have Died, Survivors Fight for Compensation“. FOX News (2010-yil 11-sentyabr). 2010-yil 11-sentyabrda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2010-yil 12-sentyabr.
- ↑ Malkasian 2021, ss. 62–64.
- ↑ „The US refuses to negotiate with the Taliban“. BBC History. 2018-yil 3-dekabrda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2018-yil 27-oktyabr.
- ↑ Malkasian 2021, ss. 65–70.
- ↑ Bush, George W.. „Address to a Joint Session of Congress and the American People“. The White House (20-sentabr 2001-yil). Qaraldi: 19-sentabr 2008-yil.
- ↑ 38,0 38,1 Malkasian 2021, s. 54.
- ↑ Malkasian 2021, s. 55.
- ↑ 40,0 40,1 40,2 40,3 40,4 40,5 40,6 Malkasian 2021, s. 56.
- ↑ 41,0 41,1 41,2 41,3 Malkasian 2021, s. 57.
- ↑ 42,0 42,1 42,2 42,3 Malkasian 2021, s. 58.
- ↑ Malkasian 2021, s. 59.
- ↑ „Special forces and horses“ (1-noyabr 2006-yil). Qaraldi: 2016-yil 8-fevral.
- ↑ Zimmerman. „21st Century Horse Soldiers – Special Operations Forces and Operation Enduring Freedom“ (16-sentabr 2011-yil). Qaraldi: 11-sentabr 2015-yil.
- ↑ Moore. „Review of First In: An Insider's Account of How the CIA Spearheaded the War on Terror in Afghanistan“. 2009-yil 11-fevralda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 21-iyul 2021-yil.
- ↑ 47,0 47,1 Malkasian, Carter. The American War in Afghanistan: A History. Oxford University Press, 2021 — 61-bet. ISBN 978-0-19-755079-3.
- ↑ Vulliamy, Ed; Wintour, Patrick; Traynor, Ian; Ahmed, Kamal. „After the September Eleventh Terrorist attacks on America, "It's time for war, Bush and Blair tell Taliban – We're ready to go in – PM|Planes shot at over Kabul"“. The Guardian (7-oktabr 2001-yil). Qaraldi: 2-avgust 2011-yil.
- ↑ „Canada in Afghanistan: 2001“. National Post. 15-iyun 2013-yilda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 7-iyun 2013-yil.
- ↑ Malkasian 2021, s. 60-61.
- ↑ Malkasian 2021, s. 61.
- ↑ 52,0 52,1 Malkasian 2021, s. 63.
- ↑ 53,0 53,1 53,2 53,3 53,4 Malkasian 2021, s. 64.
- ↑ 54,0 54,1 54,2 54,3 Malkasian 2021, s. 65.
- ↑ 55,0 55,1 55,2 Malkasian 2021, s. 66.
- ↑ Barzilai, Yaniv. „How Al Qaeda Escaped Afghanistan and Lived to Fight Another Day“. The Daily Beast (30-yanvar 2017-yil). Qaraldi: 28-iyun 2017-yil.
- ↑ Risen, James „U.S. Inaction Seen After Taliban P.O.W.'s Died“. The New York Times (10-iyul 2009-yil). 2019-yil 26-avgustda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 14-avgust 2019-yil.
- ↑ Gall, Carlotta. „Study Hints at Mass Killing of the Taliban“. The New York Times (2002-yil may). 2017-yil 2-fevralda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2019-yil 14-avgust.
- ↑ „The Truth About Dasht-i-Leili“. The New York Times (14-iyul 2009-yil). 2017-yil 20-yanvarda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2019-yil 14-avgust.
- ↑ 60,0 60,1 60,2 60,3 Malkasian 2021, s. 67.
- ↑ 61,0 61,1 Malkasian 2021, s. 68.
- ↑ 62,0 62,1 Malkasian 2021, s. 71.
- ↑ 63,0 63,1 63,2 Malkasian 2021, s. 72.
- ↑ 64,0 64,1 64,2 Malkasian 2021, s. 73.
- ↑ 65,0 65,1 65,2 65,3 Malkasian 2021, s. 74.
- ↑ 66,0 66,1 Malkasian 2021, s. 75.
- ↑ 67,0 67,1 67,2 67,3 Malkasian 2021, s. 76.
- ↑ 68,0 68,1 Malkasian 2021, s. 77.
- ↑ 69,0 69,1 69,2 Malkasian 2021, s. 78.
- ↑ „USS Carl Vinson: Osama Bin Laden's Burial at Sea“. ABC News (1-may 2011-yil). 2011-yil 4-mayda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 1-may 2011-yil.
- ↑ Malkasian 2021, s. 69.
- ↑ 72,0 72,1 Malkasian 2021, s. 70.
- ↑ ISAF in Afghanistan CDI, Terrorism Project – 14 February 2002. (Wayback Machine saytida 14 April 2012 sanasida arxivlangan)
- ↑ 74,0 74,1 „ISAF Chronology“. Nato.int. 13-noyabr 2010-yilda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2-avgust 2011-yil.
- ↑ Malkasian 2021, s. 81.
- ↑ Malkasian 2021, s. 80.
- ↑ Malkasian 2021, s. 80-81.
- ↑ Malkasian 2021, s. 82.
- ↑ 79,0 79,1 Malkasian 2021, s. 89.
- ↑ Malkasian 2021, s. 90.
- ↑ 81,0 81,1 81,2 Malkasian 2021, s. 92.
- ↑ Malkasian 2021, s. 93.
- ↑ 83,0 83,1 Malkasian 2021, s. 94.
- ↑ „U.S. remains on trail of bin Laden, Taliban leader“. CNN (14-mart 2002-yil). 17-yanvar 2013-yilda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 29-yanvar 2014-yil.
- ↑ Neville, Leigh, Special Forces in the War on Terror (General Military), Osprey Publishing, 2015 ISBN 978-1472807908, p.83
- ↑ Malkasian 2021, s. 83.
- ↑ 87,0 87,1 87,2 87,3 Malkasian 2021, s. 84.
- ↑ 88,0 88,1 88,2 88,3 Malkasian 2021, s. 85.
- ↑ 89,0 89,1 89,2 Malkasian 2021, s. 86.
- ↑ 90,0 90,1 90,2 Malkasian 2021, s. 87.
- ↑ Malkasian 2019, s. 88.
- ↑ 92,0 92,1 Felbab-Brown, Vanda (2012). „Slip-Sliding on a Yellow Brick Road: Stabilization Efforts in Afghanistan“. Stability: International Journal of Security and Development. 1-jild, № 1. 4–19-bet. doi:10.5334/sta.af.
- ↑ Malkasian 2021, s. 88.
- ↑ „Leaflet War Rages in Afghan Countryside“. Associated Press (14-fevral 2003-yil). 28-sentabr 2007-yilda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 6-oktabr 2017-yil.
- ↑ „globalsecurity.org“. Qaraldi: 27-sentabr 2007-yil.
- ↑ Spc. Marie Schult. „Operation Valiant Strike“. ASUSA. 2011-yil 17-fevralda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 12-aprel 2014-yil.
- ↑ 97,0 97,1 The Associated Press. „Troops Rush Afghanistan in Taliban hunt“. The Gainesville Sun. Qaraldi: 12-aprel 2014-yil.
- ↑ 98,0 98,1 Tohid, Owias; Baldauf, Scott. „Taliban appears to be regrouped and well-funded“. Christian Science Monitor (8-may 2003-yil). Qaraldi: 28-fevral 2007-yil.
- ↑ Tohid, Owias. „Taliban regroups – on the road“. Christian Science Monitor (27-iyun 2003-yil). Qaraldi: 28-fevral 2007-yil.
- ↑ Rubin, Alyssa J.. „NATO Chief Promises to Stand by Afghanistan“. The New York Times (22-dekabr 2009-yil). Qaraldi: 29-yanvar 2014-yil.
- ↑ 101,0 101,1 „Asbury Park“. 21-aprel 2021-yilda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2-noyabr 2022-yil.
- ↑ „The CIA's Silent War in Pakistan“. 14-sentabr 2012-yilda asl nusxadan arxivlandi. Qaraldi: 2-noyabr 2022-yil.
{{cite magazine}}: Cite magazine requires|magazine=(yordam)CS1 maint: date format () - ↑ Miller. „CIA shifts focus to killing targets“ (1-sentabr 2011-yil). 2013-yil 26-noyabrda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 10-dekabr 2017-yil.
- ↑ Gall, Carlotta. „Asia: Afghanistan: Taliban Leader Vows Return“. The New York Times (13-noyabr 2004-yil). Qaraldi: 6-oktabr 2017-yil.
- ↑ 105,0 105,1 105,2 Darack, Ed (2010), Victory Point: Operations Red Wings and Whalers – The Marine Corps' Battle for Freedom in Afghanistan, Penguin Group, ISBN 978-0-425-23259-0
- ↑ Darack, Ed, Topographic Map by Ed Darack used in Victory Point of Named Areas of Interest on Sawtalo Sar for Operation Red Wings, Darack.com, qaraldi: 6-fevral 2012-yil
{{citation}}: CS1 maint: date format () - ↑ Darack, Ed, Operation Red Wings, Operation Whalers, and the book VICTORY POINT in which they are comprehensively documented, Darack.com, qaraldi: 13-iyun 2011-yil
{{citation}}: CS1 maint: date format () - ↑ MacMannis, Colonel Andrew (USMC) and Scott, Major Robert (USMC), Operation Red Wings: A Joint Failure in Unity of Command, Pages 14–20, Marine Corps Association / Marine Corps Gazette, 2007-10-28da asl nusxadan arxivlandi, qaraldi: 5-fevral 2012-yil
{{citation}}: CS1 maint: date format () CS1 maint: multiple names: authors list () - ↑ Darack, Ed (2011-yil yanvar), „Operation Red Wings: What Really Happened?“, Marine Corps Gazette: 62–65, January 19, 2011da asl nusxadan arxivlandi, qaraldi: 13-iyun 2011-yil
{{citation}}: sana kiritilishi kerak boʻlgan parametrga berilgan qiymatni tekshirish lozim:|date=(yordam) - ↑ BBC (22-avgust 2005-yil), Afghan Raids 'kill 100 militants', news.bbc.co.uk, qaraldi: 8-fevral 2012-yil
{{citation}}: CS1 maint: date format () - ↑ „UK troops take over Afghan duties“. BBC News (1-may 2006-yil). Qaraldi: 27-sentabr 2007-yil.
- ↑ „Canada set for longer Afghan stay“. BBC News (16-may 2006-yil). Qaraldi: 27-sentabr 2007-yil.
- ↑ „Australia outlines Afghan force“. BBC News (8-may 2006-yil). Qaraldi: 27-sentabr 2007-yil.
- ↑ „Denmark“. centcom.mil. Qaraldi: 2007-yil 27-sentyabr.[sayt ishlamaydi]
- ↑ „defensenews.com“. Qaraldi: 2007-yil 27-sentyabr.[sayt ishlamaydi]
- ↑ „Taleban vow to defeat UK troops“. BBC News (7-iyun 2006-yil). Qaraldi: 27-sentabr 2007-yil.
- ↑ Pajhwok Afghan News, US lawmakers laud Afghan progress under Karzai (December 6, 2007)[sayt ishlamaydi]
- ↑ „npr: Truck Accident Sparks Riots in Afghanistan“. NPR.org (29-may 2006-yil). Qaraldi: 12-sentabr 2017-yil.
- ↑ Constable, Pamela. „U.S. troops fired at mob after Kabul accident“. The Washington Post (1-iyun 2006-yil), s. 1. Qaraldi: 12-sentabr 2017-yil.
- ↑ „afnorth.nato.int“. 13-sentabr 2006-yilda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 27-sentabr 2007-yil.
- ↑ „British Ministry of Defence“. 2007-yil 8-fevralda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 27-sentabr 2007-yil.
- ↑ „British Ministry of Defence“. 2007-yil 26-sentyabrda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 27-sentabr 2007-yil.
- ↑ „British Ministry of Defence“. 2007-yil 8-mayda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 27-sentabr 2007-yil.
- ↑ „British Ministry of Defence“. Qaraldi: 27-sentabr 2007-yil.
- ↑ „Outgoing Commander Says U.S. Commitment Will Live On in Afghanistan“. US Department of Defense. 2015-yil 14-iyulda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 17-iyul 2015-yil.
- ↑ „Pentagon inquiry finds U.S. Marine unit killed Afghan civilians“.
- ↑ Gall, Carlotta. „Marines' Actions in Afghanistan Called Excessive' Actions in Afghanistan Called Excessive“. The New York Times (15-aprel 2007-yil).
- ↑ „Marine Unit Is Told To Leave Afghanistan“. The Washington Post (24-mart 2007-yil). Qaraldi: 9-aprel 2010-yil.
- ↑ Baker, Peter. „Additional Troop Increase Approved“. The Washington Post (11-mart 2007-yil), s. A11. Qaraldi: 31-may 2008-yil.
- ↑ „171635Z PRT SHARANA DAILY REPORT“. Wikileaks. Wikileaks. 2010-yil 11-avgustda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 21-iyun 2017-yil.
- ↑ Baczynska, Gabriela. „Polish court acquits 7 soldiers over Afghan deaths“. Reuters (2011-yil iyun). Qaraldi: 21-iyun 2017-yil.
- ↑ „Battle 'kills dozens of Taleban'“. BBC News (28-oktabr 2007-yil). Qaraldi: 2-oktabr 2008-yil.
- ↑ Rhode, David. „Held by the Taliban“. The New York Times (17-oktabr 2009-yil). Qaraldi: 21-iyun 2017-yil.
- ↑ „Foreign Fighters of Harsher Bent Bolster Taliban“. The New York Times (30-oktabr 2007-yil). Qaraldi: 27-sentabr 2018-yil.
- ↑ „Afghan forces 'kill top militant'“. BBC News (2-noyabr 2007-yil). Qaraldi: 2-oktabr 2008-yil.
- ↑ „6 U.S. troops die in Afghan ambush“. CNN (10-noyabr 2007-yil). Qaraldi: 17-iyul 2012-yil.
- ↑ „"Time is now right" for retaking Musa Qaleh – Browne“. Defence News. British Ministry of Defence (7-dekabr 2007-yil). 2007-yil 11-dekabrda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 9-dekabr 2007-yil.
- ↑ Karen DeYoung; Jonathan Weisman. „Obama Shifts the Foreign Policy Debate“. The Washington Post (23-iyul 2008-yil), s. A08. Qaraldi: 29-iyul 2008-yil.
- ↑ „U.S. Forces in Afghanistan“. Research Services Report for Congress. Qaraldi: 2-avgust 2011-yil.
- ↑ The Guardian. 'Bush announces withdrawal of 8,000 troops from Iraq'. Retrieved 1 October 2008.
- ↑ „Extra UK troops for Afghanistan“. BBC News (16-iyun 2008-yil). Qaraldi: 1-dekabr 2011-yil.
- ↑ „Brown in tribute to Afghan dead“. BBC News (9-iyun 2008-yil). Qaraldi: 1-dekabr 2011-yil.
- ↑ „Insurgent attack frees hundreds from Kandahar prison“. CBC News (14-iyun 2008-yil).
- ↑ „Afghan ambush kills French troops“. BBC News (19-avgust 2008-yil). Qaraldi: 6-yanvar 2010-yil.
- ↑ Leithead, Alastair. „UK troops in huge turbine mission“. BBC News (2-sentabr 2008-yil). Qaraldi: 6-yanvar 2010-yil.
- ↑ „U.S. Conducts First Raid on Terrorists in Pakistan“ (inglizcha). ABC News. Qaraldi: 24-dekabr 2021-yil.
- ↑ Pakistan reacts with fury after up to 20 die in 'Americanʼ attack on its soil The Guardian Retrieved on 12 September 2008
- ↑ „Pakistan fury over 'US assault'“. BBC News (4-sentabr 2008-yil). Qaraldi: 1-dekabr 2011-yil.
- ↑ Pakistan cuts supply lines to Nato forces (Wayback Machine saytida 12-sentabr 2008-yil sanasida arxivlangan) Retrieved on 12 September 2008
- ↑ "US deaths in Afghanistan makes 2008 deadliest year", The Washington Times. Retrieved on 14 September 2008 (Wayback Machine saytida 6-iyun 2011-yil sanasida arxivlangan)
- ↑ „OEF: Afghanistan: Fatalities By Year“. icasualties.org (9-sentabr 2005-yil). 27-oktabr 2018-yilda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 14-sentabr 2013-yil.
- ↑ „Militant attack burns NATO supply containers“. CNN (7-dekabr 2008-yil). Qaraldi: 2-avgust 2011-yil.
- ↑ 153,0 153,1 Zein Basravi. „Police: Militants destroy NATO trucks“. CNN (12-dekabr 2008-yil). Qaraldi: 2-avgust 2011-yil.
- ↑ „Attacks expose weakness of key Afghanistan supply route, AFP“ (11-dekabr 2008-yil). 5-fevral 2009-yilda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2-avgust 2011-yil.
- ↑ Oppel, Richard A.. „Amid Taliban Rule, a NATO Supply Line Is Choked, 24 December 2008“. The New York Times (24-dekabr 2008-yil). Qaraldi: 2-avgust 2011-yil.
- ↑ Salman Masood. „Bridge Attack Halts NATO Supplies to Afghanistan“. The New York Times (3-fevral 2009-yil). Qaraldi: 29-yanvar 2014-yil.
- ↑ „'Another US strike' hits Pakistan“. BBC News (12-sentabr 2008-yil). Qaraldi: 1-dekabr 2011-yil.
- ↑ „Pakistan: Shoot GIs on cross-border raids“. MSNBC.com (16-sentabr 2008-yil). 22-sentabr 2008-yilda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2-oktabr 2008-yil.
- ↑ „Pakistan fires on Nato aircraft“. BBC News (25-sentabr 2008-yil). Qaraldi: 21-iyun 2017-yil.
- ↑ „Pakistan fires on Nato aircraft“. BBC News (25-sentabr 2008-yil). Qaraldi: 1-dekabr 2011-yil.
- ↑ Turin. „Can the U.S. Win in Afghanistan?“. Student Pulse (2009-yil 23-mart). Qaraldi: 22-noyabr 2009-yil.
- ↑ Nic Robertson. „Sources: Taliban split with al Qaeda, seek peace“. CNN. 2004-yil 5-avgustda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 9-fevral 2010-yil.
- ↑ Partlow, Joshua. „In Afghanistan, Taliban surpasses al-Qaeda“. The Washington Post (11-noyabr 2009-yil). Qaraldi: 20-sentabr 2018-yil.
- ↑ „Pakistani military outpacing coalition?“. United Press International (18-fevral 2010-yil). Qaraldi: 6-aprel 2010-yil.
- ↑ Oppel, Richard A.. „U.S. secures new supply routes to Afghanistan“. The New York Times (20-yanvar 2009-yil). Qaraldi: 2-avgust 2011-yil.
- ↑ 166,0 166,1 Daly. „Second-Chance Logistics“. ISN Security Watch (27-may 2009-yil).
- ↑ 167,0 167,1 „To Afghanistan, on the slow train“. CNN (29-noyabr 2011-yil). 6-dekabr 2011-yilda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 5-dekabr 2011-yil.
- ↑ „Northern Distribution Network Delivers“. EurasiaNet (18-mart 2009-yil).
- ↑ Tynan, Deirdre. „Karimov Gives Washington the Air Base it Needs for Afghan Operations“. EurasiaNet (11-may 2009-yil).
- ↑ Baker, Peter. „Russia Opens Route for U.S. to Fly Arms to Afghanistan“. The New York Times (3-iyul 2009-yil).
- ↑ „Afghanistan's northern neighbours: Road blocks“. The Economist (5-mart 2009-yil).
- ↑ „US Ambassador Norland Promises to Increase Cooperation with Tashkent“. EurasiaNet (4-iyun 2009-yil). 3-fevral 2012-yilda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 19-mart 2019-yil.
- ↑ „Ambassador Explores Commercial Developments in Navoi“. U.S. Embassy in Uzbekistan (13-may 2009-yil). 2010-yil 27-mayda asl nusxadan arxivlangan.
- ↑ Jason Straziulo. „Newest US troops in Afghanistan seeing combat in dangerous region south of Kabul“. Chicago Tribune. Associated Press (16-fevral 2009-yil). 21-fevral 2009-yilda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 29-yanvar 2014-yil.
- ↑ „Obama OKs 17,000 more US troops for Afghanistan“. International Herald Tribune (29-mart 2009-yil). 2009-yil 5-iyunda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2-avgust 2011-yil.
- ↑ Page, Susan. „Obama OKs adding Afghanistan forces“. USA Today (16-fevral 2009-yil). Qaraldi: 27-may 2010-yil.
- ↑ „Tom Andrews: Classified McChrystal Report: 500,000 Troops Will Be Required Over Five Years in Afghanistan“. Huffington Post (24-sentabr 2009-yil). Qaraldi: 9-fevral 2010-yil.
- ↑ Jaffe, Greg; Wilson, Scott; DeYoung, Karen. „U.S. envoy resists troop increase, cites Karzai as problem“. The Washington Post (15-yanvar 2007-yil). Qaraldi: 9-fevral 2010-yil.
- ↑ „IPS Inter Press Service“. Ipsnews.net. 2011-yil 11-iyunda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 9-fevral 2010-yil.
- ↑ „Right after interviewing Karzai“. CNN (5-fevral 2010-yil). 2010-yil 13-fevralda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 9-fevral 2010-yil.
- ↑ Baker, Peter. „How Obama Came to Plan for 'Surge' in Afghanistan“. The New York Times (5-dekabr 2009-yil). Qaraldi: 16-mart 2015-yil.
- ↑ „Anti-war Leaders Blast Escalation of Afghanistan War“. Fight Back! News (1-dekabr 2009-yil).
- ↑ "Obamaʼs Afghanistan decision evokes LBJ’s 1965 order on Vietnam buildup"
- ↑ Miller, Greg. „Under Obama, an emerging global apparatus for drone killing“. Washington Post (27-dekabr 2011-yil). 6-may 2012-yilda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 8-may 2012-yil.
- ↑ De Luce, Dan. „No let-up in US drone war in Pakistan“. Agence France-Presse (20-iyul 2009-yil). 15-dekabr 2011-yilda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 16-dekabr 2011-yil.
- ↑ Bergen. „The Drone War“. New America Foundation (3-iyun 2009-yil). 2011-yil 6-dekabrda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 16-dekabr 2011-yil.
- ↑ Panetta, Leon. Worthy Fights. Penguin Press, 2014 — 237-bet. ISBN 978-1-59420-596-5.
- ↑ Matthias Gebauer. „Germany to Pay $500,000 for Civilian Bombing Victims“. Der Spiegel (6-avgust 2010-yil). Qaraldi: 9-avgust 2010-yil.
- ↑ Chandrasekaran, Rajiv. „A Fight for Ordinary Peace“ The Washington Post 12 July 2009
- ↑ 190,0 190,1 190,2 Chandrasekaran, Rajiv. „Marines Deploy on Major Mission“. The Washington Post (2-iyul 2009-yil). Qaraldi: 2-iyul 2009-yil.
- ↑ Gaskell, Stephanie. „U.S. Marines launch Operation Khanjar — largest military offensive since 2004 battle of Fallujah“ New York Daily News 2 July 2009
- ↑ „UK forces in major Afghan assault“. BBC News (23-iyun 2009-yil).
- ↑ „3 SCOTS launch massive air assault“. UK Ministry of Defence. 4-noyabr 2021-yilda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2-noyabr 2022-yil.
- ↑ „Slide 1“. 2010-yil 4-iyulda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 9-fevral 2010-yil.
- ↑ Peter Bergen. „U.S. intelligence briefing: Taliban increasingly effective“. CNN (25-yanvar 2010-yil). Qaraldi: 9-fevral 2010-yil.
- ↑ OʻHanlon, Michael E."Staying Power: The U.S. Mission in Afghanistan Beyond 2011 (Wayback Machine saytida 6-noyabr 2010-yil sanasida arxivlangan)", The Brookings Institution, September/October 2010.
- ↑ "Taliban warn of summer offensive" Reuters. 27 July 2007
- ↑ Salahuddin, Sayed and Tait, Paul."Afghan leader sees peaceful poll, troops ambushed" Reuters. 11 August 2009
- ↑ Dreazen, Yochi J. and Spiegel, Peter."Taliban Now Winning" The Wall Street Journal, 10 August 2009
- ↑ "Kabul urges polls attacks blackout" Al-Jazeera. 10 August 2009
- ↑ Entous, Adam and Shalizi, Hamid. „Afghan election fair, but not free: EU“ Reuters. 22 August 2009
- ↑ „Voters targeted after Afghan polls“. Al Jazeera (24-avgust 2009-yil). Qaraldi: 17-iyul 2012-yil.
- ↑ Sheerin, Jude. „As it happened: Afghan election 2009“. BBC News (20-avgust 2009-yil). Qaraldi: 1-dekabr 2011-yil.
- ↑ "'Fraud proof' found in Afghan polls" Al-Jazeera. 11 September 2009
- ↑ „U.S. praises Pakistani military efforts“. United Press International (18-noyabr 2009-yil). Qaraldi: 6-aprel 2010-yil.
- ↑ „Karzai holds peace talks with insurgents“. TVNZ. Reuters (22-mart 2010-yil). 26-aprel 2010-yilda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 6-aprel 2010-yil.
- ↑ Simon Tisdall. „Afghan war logs: How the US is losing the battle for hearts and minds“. The Guardian (26-iyul 2010-yil). Qaraldi: 28-iyul 2010-yil.
- ↑ „U.S. Security Advisor, Pakistani president discuss fight against militancy“. People's Daily Online. Xinhua (12-fevral 2010-yil). Qaraldi: 6-aprel 2010-yil.
- ↑ Gall, Carlotta. „Losses in Pakistani Haven Strain Afghan Taliban“. The New York Times (1-aprel 2011-yil), s. 1. Qaraldi: 29-yanvar 2014-yil.
- ↑ Perry, Tom, „U.S. Troops in Afghanistan Suffer More Critical Injuries“, Los Angeles Times, 7 April 2011, p. 4.
- ↑ Vanden Brook, Tom. „U.S.: Raids have taken out 900 Taliban leaders“. USA Today (7-mart 2011-yil). Qaraldi: 15-oktabr 2012-yil.
- ↑ Vanden Brook, Tom, „U.S.: Raids Have Taken Out 900 Taliban Leaders“, USA Today, 8 March 2011, p. 6.
- ↑ Nordland, Rod. „An Uncharacteristically Upbeat General in Afghanistan“. The New York Times (24-yanvar 2011-yil). Qaraldi: 3-fevral 2011-yil.
- ↑ „Afghan troop numbers to eclipse Iraq soon“. United Press International (25-mart 2010-yil). Qaraldi: 6-aprel 2010-yil.
- ↑ Miller, Greg. „CIA expanding presence in Afghanistan“. Los Angeles Times (20-sentabr 2009-yil). Qaraldi: 9-fevral 2010-yil.
- ↑ Tony Capaccio. „U.S. Said to Reduce Civilian Deaths After Increasing CIA Pakistan Strikes“. Bloomberg (31-yanvar 2011-yil). Qaraldi: 31-yanvar 2011-yil.
- ↑ 217,0 217,1 Eric Schmitt. „Taliban Fighters Appear Blunted in Afghanistan“. The New York Times (26-dekabr 2010-yil). Qaraldi: 31-yanvar 2011-yil.
- ↑ Adam Levine. „What the numbers say about progress in Afghanistan“. The Guardian (15-oktabr 2010-yil). 2021-yil 25-fevralda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 31-yanvar 2011-yil.
- ↑ Rod Nordland. „An Uncharacteristically Upbeat General in Afghanistan“. The New York Times (24-yanvar 2011-yil). Qaraldi: 31-yanvar 2011-yil.
- ↑ Whitlock, Craig. „Book tells of secret CIA teams staging raids into Pakistan“. The Seattle Times (22-sentabr 2010-yil). 22-fevral 2011-yilda asl nusxadan arxivlangan.
- ↑ 221,0 221,1 Whitlock, Craig; Miller, Greg. „Paramilitary force is key for CIA“. The Washington Post (23-sentabr 2010-yil).
- ↑ Woodward 2010, s. 8.
- ↑ Woodward 2010, s. 367.
- ↑ Woodward 2010, s. 160.
- ↑ „Nato hails Afghanistan operation“ (14-fevral 2010-yil). Qaraldi: 30-may 2018-yil.
- ↑ Schmitt, Eric. „The War Logs – Interactive Feature“. The New York Times (25-iyul 2010-yil). Qaraldi: 28-iyul 2010-yil.
- ↑ Declan Walsh. „Afghanistan war logs: How US marines sanitised record of bloodbath“. The Guardian (4-mart 2007-yil). Qaraldi: 28-iyul 2010-yil.
- ↑ Gebauer, Matthias; Goetz, John; Hoyng, Hans; Koelbl, Susanne; Rosenbach, Marcel. „Explosive Leaks Provide Image of War from Those Fighting It: The Secret Enemy in Pakistan“. Der Spiegel (25-iyul 2010-yil). 10-may 2013-yilda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 26-iyul 2010-yil.
- ↑ Perlez, Jane; Cooper, Helene. „Signaling Tensions, Pakistan Shuts NATO Route“. The New York Times (30-sentabr 2010-yil).
- ↑ „Taliban ramp up attacks against NATO“. 2010-yil 13-oktyabrda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 7-oktabr 2010-yil.
- ↑ Rubin, Alissa J.. „Taliban Say Offensive Will Begin Sunday“. The New York Times (1-may 2011-yil). Qaraldi: 29-yanvar 2014-yil.
- ↑ „Taliban Attack Afghan Government Offices in South“. The New York Times. Associated Press (7-may 2011-yil). Qaraldi: 7-may 2011-yil.
- ↑ „Afghanistan: Taliban's Kandahar raid into second day“. BBC. BBC (8-may 2011-yil). Qaraldi: 8-may 2011-yil.
- ↑ „Al-Qaeda leader Osama Bin Laden dead – Obama“. BBC News (2-may 2011-yil). Qaraldi: 2-may 2011-yil.
- ↑ Landler, Mark; Cooper, Helene. „Obama Will Speed Pullout From War in Afghanistan“. The New York Times (22-iyun 2011-yil).
- ↑ Nick Hopkins. „Afghanistan withdrawal: UK to 'make up' its own mind“. The Guardian (21-iyun 2011-yil). Qaraldi: 2-avgust 2011-yil.
- ↑ „Spain withdraw its troops from Afghanistan in 2015“. Ytwhw.com (27-iyun 2011-yil). 24-aprel 2012-yilda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2-avgust 2011-yil.
- ↑ „Belgium to halve troops in Afghanistan“. Sydney Morning Herald (26-iyun 2011-yil). Qaraldi: 2-avgust 2011-yil.
- ↑ NTB. „Norge trapper ned i Afghanistan“. DN.no (25-iyun 2011-yil). 2011-yil 29-iyunda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2-avgust 2011-yil.
- ↑ „Spain withdraw its troops from Afghanistan in 2015“. Ytwhw.com (27-iyun 2011-yil). 2012-yil 24-aprelda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2-avgust 2011-yil.
- ↑ „Nato attack can have grave consequences: DG ISPR“. The News International (29-noyabr 2011-yil). 29-noyabr 2011-yilda asl nusxadan arxivlangan.
- ↑ * Robert Burns.. „APNEWSBREAK: Taliban Attacks Not Down After All“. Associated Press (26-fevral 2013-yil). 2-mart 2013-yilda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 4-mart 2013-yil.
- „Nato admits 'error' in claim of fall in Taliban attacks“. BBC News (26-fevral 2013-yil). Qaraldi: 4-mart 2013-yil.
- Jennifer Griffin; Justin Fishel. „US military acknowledges reported drop in Taliban attacks was incorrect“. Associated Press (26-fevral 2013-yil). Qaraldi: 4-mart 2013-yil.
- Phil Stewart.. „Afghan insurgent attacks misreported, did not fall in 2012: NATO“. Reuters (26-fevral 2013-yil). Qaraldi: 4-mart 2013-yil.
- Ackerman, Spencer (26-fevral 2013-yil). „'Data-Entry Error' Led Military to Falsely Claim Taliban Attacks Are Down“. Wired. Qaraldi: 4-mart 2013-yil.
{{cite magazine}}: CS1 maint: date format ()
- ↑ Chandrasekaren, Rajiv. „The Afghan Surge is Over“. Foreign Policy (25-sentabr 2015-yil). Qaraldi: 16-mart 2015-yil.
- ↑ „There is more to peace than Taliban“. Asia Times (12-yanvar 2012-yil). 2012-yil 12-yanvarda asl nusxadan arxivlangan.
- ↑ „Afghan opposition says new parliament can check Karzai“. Reuters (24-noyabr 2010-yil).
- ↑ „2010 Afghan Parliamentary Election: Checks and Balances of Power“. Khaama Press (9-dekabr 2010-yil).
- ↑ „Govt Opposition Warn of Taking to Streets“. Tolo TV (5-may 2011-yil).
- ↑ Rubin, Alissa J.. „Thousands of Afghans Rally in Kabul“. The New York Times (5-may 2011-yil).
- ↑ „Anti-Taliban rally“. BBC Persian (5-may 2011-yil).
- ↑ „Afghan Northern Alliance Allies Betrayed by Obama Administration; Meet with U.S. Congressmen in Berlin“. Representative Louis Gohmert (9-yanvar 2012-yil). 21-yanvar 2012-yilda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2-noyabr 2022-yil.
- ↑ „Rep. Rohrabacher Leads Bipartisan Delegation's Afghanistan Strategy Session With National Front Leaders in Berlin“. Representative Dana Rohrabacher (9-yanvar 2012-yil). 19-may 2012-yilda asl nusxadan arxivlangan.
- ↑ 252,0 252,1 Wright, Jessica. „Leaders condemn US troops in body-parts photos“. The Sydney Morning Herald (19-aprel 2012-yil). Qaraldi: 6-may 2012-yil.
- ↑ 253,0 253,1 „Photos of Soldiers Posing With Body Parts Add Strain to a Taxed Relationship“. The New York Times (18-aprel 2012-yil). Qaraldi: 29-yanvar 2014-yil.
- ↑ 254,0 254,1 Gordts, Eline. „U.S. Soldiers Pose With Bodies of Suicide Bombers in Afghanistan“. The Huffington Post. Reuters (18-aprel 2012-yil). Qaraldi: 7-may 2012-yil.
- ↑ „Obama calls for Afghan body abuse punishment“. BBC (18-aprel 2012-yil). Qaraldi: 6-may 2012-yil.
- ↑ 256,0 256,1 „Photos just latest issue hounding U.S. military in Afghanistan“. CNN (18-aprel 2012-yil). 2021-yil 24-mayda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 6-may 2012-yil.
- ↑ Fantz, Ashley. „How will leaked photos impact U.S. mission in Afghanistan?“. CNN (19-aprel 2012-yil). Qaraldi: 6-may 2012-yil.
- ↑ Sommerville, Quentin. „Dismantling US bases as the Taliban fight on“. BBC (19-aprel 2012-yil). Qaraldi: 6-may 2012-yil.
- ↑ Thom Shanker; Graham Bowley. „Images of G.I.'s and Remains Fuel Fears of Ebbing Discipline“. The New York Times (18-aprel 2012-yil). Qaraldi: 6-may 2012-yil.
- ↑ 260,0 260,1 Emma Graham-Harrison. „'Bye-bye, Miss American Pie' – then US helicopter appears to fire on Afghans“. The Guardian (6-iyul 2012-yil). Qaraldi: 10-sentabr 2012-yil.
- ↑ Anissa Haddadi. „US Helicopter Pilot Sings 'American Pie' as Missile Blows up 'Innocent Afghan Farmer' [VIDEO“]. International Business Times (6-iyul 2012-yil). Qaraldi: 10-sentabr 2012-yil.
- ↑ Landler, Mark. „Obama Signs Pact in Kabul, Turning Page in Afghan War“. The New York Times (1-may 2012-yil). Qaraldi: 4-may 2012-yil.
- ↑ „Enduring Strategic Partnership Agreement between the Islamic Republic of Afghanistan and the United States of America“. Scribd. Qaraldi: 4-may 2012-yil.
- ↑ Sweet, Lynn. „U.S.-Afgan strategic agreement: Roadmap to Chicago NATO Summit. Briefing transcript“. Chicago Sun-Times (1-may 2012-yil). 7-may 2012-yilda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 4-may 2012-yil.
- ↑ NewsRoomAmerica.com (8-iyul 2012-yil). „Press Releases: Intervention at the Tokyo Conference on Afghanistan“. Press-reliz. 5-noyabr 2012-yilda asl nusxadan arxivlandi. Qaraldi: 2012-yil 8-iyul.
- ↑ CNN Wire Staff. „U.S. designates Afghanistan a major ally, creates defense ties“. CNN (7-iyul 2012-yil). Qaraldi: 8-iyul 2012-yil.
- ↑ „Afghanistan, US launch negotiations on Bilateral Security Agreement (BSA)“. DiploNews (15-noyabr 2012-yil). 4-dekabr 2012-yilda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 19-noyabr 2012-yil.
- ↑ 268,0 268,1 „NATO sets "irreversible" but risky course to end Afghan war“. Reuters. Reuters (21-may 2012-yil). 2016-yil 3-martda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 22-may 2012-yil.
- ↑ 269,0 269,1 NATO. „Chicago NATO Summit 2012 Declaration“. Defence Talk – Global Defense, Aerospace & Military Portal (21-may 2012-yil). Qaraldi: 20-iyun 2012-yil.
- ↑ Scott Wilson; Karen DeYoung. „NATO leaders agree on framework to wind down Afghan mission“. The Washington Post (21-may 2012-yil). Qaraldi: 22-may 2012-yil.
- ↑ Elise Labott; Mike Mount. „NATO accepts Obama timetable to end war in Afghanistan by 2014“. CNN (22-may 2012-yil). Qaraldi: 22-may 2012-yil.
- ↑ Mark Landler; Michael R. Gordon. „U.S. Is Open to Withdraw Afghan Force After 2014“. The New York Times (8-yanvar 2012-yil). Qaraldi: 12-yanvar 2013-yil.
- ↑ „The Afghan War's Last Chapter?“. The New York Times (12-yanvar 2013-yil). Qaraldi: 12-yanvar 2013-yil.
- ↑ 274,0 274,1 274,2 274,3 „Obama, Karzai agree to accelerate military transition“. CNN (12-yanvar 2013-yil). Qaraldi: 12-yanvar 2013-yil.
- ↑ 275,0 275,1 Scott Wilson; David Nakamur. „Obama announces reduced U.S. role in Afghanistan starting this spring“. The Washington Post (11-yanvar 2013-yil). Qaraldi: 12-yanvar 2013-yil.
- ↑ 276,0 276,1 Christi Parsons; Kathleen Hennessey. „Obama moves up deadline for Afghans to take lead security role“. The Los Angeles Times (11-yanvar 2013-yil). Qaraldi: 12-yanvar 2013-yil.
- ↑ „US to speed up Afghan troop transition“. Al Jazeera English (11-yanvar 2012-yil). Qaraldi: 12-yanvar 2013-yil.
- ↑ 278,0 278,1 278,2 „US troops will end 'most' Afghanistan combat this spring“. BBC News US & Canada (11-yanvar 2012-yil). Qaraldi: 12-yanvar 2013-yil.
- ↑ Mark Landler; Michael R. Gordon. „Obama Accelerates Transition of Security to Afghans“. The New York Times (11-yanvar 2013-yil). Qaraldi: 12-yanvar 2013-yil.
- ↑ 280,0 280,1 „Bomb blast hits Afghanistan on security handover day“. Deutsche Welle (19-iyun 2013-yil). Qaraldi: 23-iyun 2013-yil.
- ↑ 281,0 281,1 „Deadly blast marks Afghan security handover“. Al Jazeera English. Al Jazeera English (18-iyun 2013-yil). Qaraldi: 23-iyun 2013-yil.
- ↑ „Karzai announces Afghan security handover“. Global Post. Agence France-Presse (18-iyun 2013-yil). 22-iyun 2013-yilda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 23-iyun 2013-yil.
- ↑ 283,0 283,1 Hodge, Nathan. „Blast Mars Day of Security Handover in Kabul“. The Wall Street Journal (18-iyun 2013-yil). Qaraldi: 23-iyun 2013-yil.
- ↑ Graham-Harrison. „British-Swedish journalist shot dead in Afghanistan“. The Guardian (UK) (11-mart 2014-yil). Qaraldi: 5-sentabr 2021-yil.
- ↑ LaPorta, James. „Afghan interpreter hoping for asylum gets little help from those he worked for“. Jacksonville Daily News (28-noyabr 2015-yil). Qaraldi: 24-noyabr 2016-yil.
- ↑ "Punish Russia? Why some Pentagon officials would prefer restraint., " The Christian Science Monitor, 4 March 2014.
- ↑ „Jet bombing kills seven including five US troops in Afghanistan“. Washington Post. Qaraldi: 12-iyun 2014-yil.
- ↑ Shapira, Ian. „Mourners gather at Arlington Cemetery for burial of general killed in Afghanistan“. Washington Post (14-avgust 2014-yil). Qaraldi: 6-sentabr 2014-yil.
- ↑ „American army officer killed, many wounded in Afghan insider attack“. Afghanistan Sun. Qaraldi: 7-avgust 2014-yil.
- ↑
- Declan Walsh and Azam Ahmed.. „Mending Alliance, U.S. and Afghanistan Sign Long-Term Security Agreement“. The New York Times (30-sentabr 2014-yil). Qaraldi: 2014-yil 26-oktyabr.
- Sudarsan Raghavan and Karen DeYoung.. „U.S. and Afghanistan sign vital, long-delayed security pact“ (30-sentabr 2014-yil). Qaraldi: 2014-yil 26-oktyabr.
- ↑
- Syal, Ryan. „UK troops hand over Camp Bastion to Afghan forces, ending 13-year campaign“. The Guardian (26-oktabr 2014-yil). Qaraldi: 2014-yil 26-oktyabr.
- Kay Johnson, Raissa Kasolowsky, Michael Perry and Kevin Liffey.. „Britain ends combat role in Afghanistan, last US Marines hand over base“. Reuters. Qaraldi: 2014-yil 26-oktyabr.
- Loyn, David. „What have British troops achieved in Afghanistan?“. BBC News Asia (26-oktabr 2014-yil). Qaraldi: 2014-yil 26-oktyabr.
- ↑ Gordon, Michael R.. „Time Slipping, U.S. Ponders Afghan Role After 2014“. The New York Times (26-noyabr 2012-yil). Qaraldi: 26-noyabr 2012-yil.
- ↑ DeYoung, Karen. „U.S. reducing plans for large civilian force in post-2014 Afghanistan“. The Washington Post (5-dekabr 2012-yil). Qaraldi: 5-dekabr 2012-yil.
- ↑ Landler, Mark. „U.S. Will Complete Afghan Pullout by End of 2016, Obama Says“. The New York Times (27-may 2014-yil).
- ↑ Zenjo, Micah. „The New Unknown Soldiers of Afghanistan and Iraq“. Foreign Policy (29-may 2015-yil). Qaraldi: 5-iyun 2015-yil.
- ↑ „U.S. formally ends the war in Afghanistan“. CBA News. Associated Press (28-dekabr 2014-yil). Qaraldi: 28-dekabr 2014-yil.
- ↑
- „Resolute Support“. Afghan War News. Afghan War News. Qaraldi: 7-fevral 2015-yil.
- Lamothe, Dan. „Meet Operation Freedom's Sentinel, the Pentagon's new mission in Afghanistan“ (29-dekabr 2014-yil). Qaraldi: 2-yanvar 2015-yil.
- ↑
- „Afghanistan marks takeover of security responsibility from NATO“ (1-yanvar 2015-yil). Qaraldi: 4-yanvar 2015-yil.
- „18 Suspected insurgents slain in NATO airstrike in Afghanistan“. Fox News Latino. Reuters (3-yanvar 2015-yil). 5-yanvar 2015-yilda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 4-yanvar 2014-yil.
- „Afghans Take Over Country's Security“ (1-yanvar 2015-yil). Qaraldi: 6-yanvar 2015-yil.
- ↑ Gabriel Domínguez. „What can NATO's new Afghanistan mission achieve?“. Deutsche Welle (6-yanvar 2015-yil). Qaraldi: 6-yanvar 2015-yil.
- ↑ USSOCOM Fact Book 2015, page 42, published 14 November 2014 on the DVIDS portal. http://www.dvidshub.net/publication/issues/23684, via Afghan War News.
- ↑ Estelle Shirbon. „Led by the Queen, Britain commemorates end of Afghan war“. Reuters UK Edition (13-mart 2015-yil). 2019-yil 9-noyabrda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 14-mart 2015-yil.
- ↑ Mason, Rowena. „UK to keep 450 troops stationed in Afghanistan through 2016“. The Guardian (27-oktabr 2015-yil). Qaraldi: 2-iyul 2017-yil.
- ↑ Mason, Rowena. „UK to increase troops in Afghanistan from 450 to 500“. The Guardian (8-iyul 2016-yil). Qaraldi: 2-iyul 2017-yil.
- ↑ „Why are the Taliban resurgent in Afghanistan?“. BBC (5-yanvar 2016-yil).
- ↑ "Russia closes NATO supply corridor to Afghanistan". The Washington Times. 19 May 2015.
- ↑ „Suicide Bomber Hits European Police in Kabul; 1 Dead“. ABC News (5-yanvar 2015-yil). Qaraldi: 5-yanvar 2015-yil.
- ↑ „Five men arrested in Afghanistan over involvement in Pakistan school massacre“. ABC News (15-yanvar 2015-yil). Qaraldi: 16-yanvar 2015-yil.
- ↑ 308,0 308,1 „Officials confirm ISIL present in Afghanistan“. Al Jazeera. Qaraldi: 6-fevral 2015-yil.
- ↑ „ISIS active in south Afghanistan, officials confirm for first time“. CBS News (12-yanvar 2015-yil). Qaraldi: 6-fevral 2015-yil.
- ↑ „Capture the Flag in Afghanistan“. Foreign Policy. Qaraldi: 6-fevral 2015-yil.
- ↑ „Afghanistan: Reported US air and drone strikes 2015“. 16-yanvar 2022-yilda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2-noyabr 2022-yil.
- ↑ Rosenberg, Matthew; Schmitt, Eric; Mazzetti, Mark. „U.S. Is Escalating a Secretive War in Afghanistan“. The New York Times (12-fevral 2015-yil). Qaraldi: 21-fevral 2015-yil.
- ↑ Craig, Tim. „U.S. forces, Afghan troops arrest Taliban militants wanted for school massacre“. The Washington Post (12-fevral 2015-yil). Qaraldi: 21-fevral 2015-yil.
- ↑ Stewart, Phil. „New Defense Secretary Ash Carter goes to Afghanistan to ensure 'lasting success' as US troops withdraw“. Business Insider. Reuters (20-fevral 2015-yil). Qaraldi: 21-fevral 2015-yil.
- ↑ Rampton, Roberta. „Obama administration weighs Afghan request to slow withdrawal of U.S. troops“. Reuters (11-fevral 2015-yil). Qaraldi: 21-fevral 2015-yil.
Ryan, Missy. „White House weighs adjusting Afghan exit plan to slow withdrawal of troops“. The Washington Post (10-fevral 2015-yil). Qaraldi: 21-fevral 2015-yil.
Eberspacher, Sarah. „New Defense Secretary Carter says U.S. may slow Afghan troop withdrawal“. The Week (21-fevral 2015-yil). Qaraldi: 21-fevral 2015-yil.
Gul, Ayaz. „New Pentagon Chief in Kabul Talks With Afghan President“. Voice of America (21-fevral 2015-yil). Qaraldi: 21-fevral 2015-yil.
„U.S. commander proposes slower Afghan withdrawal“. The Japan Times. Agence France-Presse (13-fevral 2015-yil). 2017-yil 5-yanvarda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 21-fevral 2015-yil. - ↑ Adam Ashton. „Army to send headquarters group to Kandahar in first sign of revision to Afghan withdrawal plan“. McClatchy (24-fevral 2015-yil). 25-fevral 2015-yilda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 26-fevral 2015-yil.
- ↑ Gary Walts. „Fort Drum brigade prepares for deployment to Afghanistan“. The Post-Standard. Syracuse Media Group. Associated Press (26-fevral 2015-yil). Qaraldi: 26-fevral 2015-yil.
Tan, Michelle. „Army announces new Afghanistan deployments“. ArmyTimes. Gannett (27-fevral 2015-yil). Qaraldi: 28-fevral 2015-yil. - ↑ „Afghan Army Kills Commander of ISIL Affiliate“. Al-Masdar News (18-mart 2015-yil). 13-iyul 2015-yilda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2-noyabr 2022-yil.
- ↑ „29 Insurgents Killed In Military Operations“. Tolonews (25-mart 2015-yil). 2015-yil 26-martda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 28-mart 2015-yil.
- ↑ „Afghanistan: Taliban suicide bomb attack near Kabul airport“. BBC News (10-avgust 2015-yil). Qaraldi: 11-avgust 2015-yil.
- ↑ „Norske spesialsoldater i Afghanistan: – De vi slåss mot kjemper til døden“.
- ↑ News brief.. The Week (18-mart 2016-yil), s. 18.
- ↑ Masoud Popalzai and Jethro Mullen. „Taliban attempt attack on Afghan Parliament in Kabul“. CNN (22-iyun 2015-yil). Qaraldi: 22-iyun 2015-yil.
- ↑ Harooni, Hamid Shalizi. „Taliban launch brazen attack on Afghan parliament, seize second district in north“. Reuters (22-iyun 2015-yil). Qaraldi: 22-iyun 2015-yil.
- ↑ „Afghanistan explosion: Taliban suicide bomber, gunmen attack parliament building in Kabul killing two, wounding at least 30“. ABC News (23-iyun 2015-yil).
- ↑ RAHIM. „Taliban suicide bomber, gunmen attack Afghan parliament“. The Big Story. 2015-yil 22-iyunda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 22-iyun 2015-yil.
- ↑ Matthew Weaver. „Afghanistan parliament attacked by Taliban suicide bomber and gunmen – rolling updates“. The Guardian (22-iyun 2015-yil). Qaraldi: 22-iyun 2015-yil.
- ↑ „Afghan forces struggle to drive back Taliban from besieged city“. Reuters (30-aprel 2015-yil).
- ↑ „Heavy fighting as Taliban attack northern Afghan city“. Reuters (27-aprel 2015-yil).
- ↑ „Flights to besieged Afghan city cancelled as Taliban, army clash“. Reuters (7-may 2015-yil).
- ↑ „INSIGHT – Stretched Afghan army falls back on militias to help defend Kunduz“. Reuters (22-may 2015-yil).
- ↑ „Afghans counter Taliban offensive in northern Kunduz province“. BBC News (21-iyun 2015-yil).
- ↑ „Taliban and Afghan Government Dispute Status of Kunduz“. The New York Times (21-iyun 2015-yil).
- ↑ „Afghanistan: Taliban advance on key northern city“. The Sydney Morning Herald (21-iyun 2015-yil).
- ↑ „Afghan forces recapture key district from Taliban“. Reuters (23-iyun 2015-yil).
- ↑ 336,0 336,1 Sune Engel Rasmussen. „Taliban attempt to capture key Afghan city“. The Guardian (28-sentabr 2015-yil). Qaraldi: 28-sentabr 2015-yil.
- ↑ Hamdard, Feroz Sultani. „Afghan Taliban seize Kunduz city center in landmark gain“. Reuters (28-sentabr 2015-yil). Qaraldi: 29-sentabr 2015-yil.
- ↑ „Taliban fighters raid Kunduz in Afghanistan“. Al Jazeera. Qaraldi: 29-sentabr 2015-yil.
- ↑ „Taliban seizes control of major Afghan city Kunduz for first time since US-led invasion“. ABC News (28-sentabr 2015-yil). Qaraldi: 29-sentabr 2015-yil.
- ↑ 340,0 340,1 Harooni, Mirwais. „Top official says Chinese security depends on Afghan stability“. Reuters (22-fevral 2014-yil).
- ↑ Pantucci, Raffaello. „Untangling the web of India, China and Pakistan diplomacy“. Reuters (25-may 2015-yil).
- ↑ Ahmad, Amena Bakr. „Taliban, Afghan figures talk ceasefire but fail to agree“. Reuters (3-may 2015-yil).
Zahra-Malik, Jibran Ahmad. „Exclusive: Secret meetings in Pakistan expose obstacles to Afghan peace talks“. Reuters (12-mart 2015-yil).
Donati, Jessica. „Exclusive: China seeks greater role in Afghanistan with peace talk push“. Reuters (11-noyabr 2014-yil).
Golovnina, Maria. „China offers to mediate in stalled Afghan Taliban peace talks“. Reuters (12-fevral 2015-yil). - ↑ 343,0 343,1 „Dozens killed in clashes between rival Taliban factions in Afghanistan“. The Guardian (10-mart 2016-yil).
- ↑ „Officials to begin talks aimed at reviving Afghan peace process“. The Guardian (10-yanvar 2016-yil). 2016-yil 31-martda asl nusxadan arxivlangan.
„Taliban reject invite to Afghanistan peace talks“. CNN (5-mart 2016-yil).
„Official Says ISIL Contained, Taliban Fracturing in Afghanistan“. Department of Defence (10-mart 2016-yil). 11-mart 2016-yilda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2-noyabr 2022-yil.
„NATO chief predicts another tough year ahead for Afghanistan“. Military Times (16-mart 2016-yil). - ↑ 345,0 345,1 „Afghanistan: Taliban won't talk because it is winning“. Al Jazeera (22-mart 2016-yil).
- ↑ „Attack on Afghanistan's parliament – When even failure is success“. The Economist (24-iyun 2015-yil).
- ↑ „Afghan Peace Talks Expose Rifts in Taliban Leadership“. VOA News (24-iyun 2015-yil).
- ↑ „No more peace talks with Taliban, Afghanistan's president says“. Los Angeles Times (25-aprel 2016-yil).
- ↑ 349,0 349,1 „Haqqanis Steering Deadlier Taliban in Afghanistan, Officials Say“. The New York Times (7-may 2016-yil).
- ↑ 350,0 350,1 „Afghanistan Faces Tough Battle as Haqqanis Unify the Taliban“. ABC news (7-may 2016-yil). 2016-yil 8-mayda asl nusxadan arxivlangan.
- ↑ „Taliban leader says foreigners must quit Afghanistan for peace“. Reuters (2-iyul 2016-yil). Qaraldi: 6-iyul 2016-yil.
- ↑ „Taliban-on-Taliban turf war erupts in Afghanistan“. worldbulletin News. Qaraldi: 15-noyabr 2015-yil.
- ↑ 353,0 353,1 353,2 „Number of ISIL Fighters in Afghanistan Drops Significantly, Official Says“. US Department of Defense (14-aprel 2016-yil). 12-iyul 2016-yilda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 19-mart 2019-yil.
- ↑ „Taliban Attack Police Base in Afghanistan, Killing 17“. The Telegraph (13-iyun 2015-yil).
- ↑ „Taliban seize district in Helmand province“. The Long War Journal (30-iyul 2015-yil).
- ↑ „Two Setbacks for Coalition in Afghanistan“. The New York Times (26-avgust 2015-yil).
- ↑ „Taliban lose control of district in southern Afghanistan, gain another in northeast“. The Long War Journal (18-dekabr 2015-yil).
- ↑ „US Airstrikes Target Islamic State in Afghanistan“. ABC News (11-fevral 2015-yil). 2016-yil 12-fevralda asl nusxadan arxivlangan.
- ↑ 359,0 359,1 „Prepare 200 graves, warn Sangin police besieged by Taliban“. The Times (23-dekabr 2015-yil).
- ↑ „Fierce fight for Helmand as Afghan Taliban gains ground“. Al Jazeera (21-dekabr 2015-yil).
- ↑ „SAS in battle to stop Taliban overrunning Sangin“. The Telegraph (22-dekabr 2015-yil).
- ↑ 362,0 362,1 „The U.S. was supposed to leave Afghanistan by 2017. Now it might take decades.“. The Washington Post (26-yanvar 2016-yil).
- ↑ „British military deployed to Afghanistan: Why Sangin matters“. Telegraph (22-dekabr 2015-yil).
- ↑ „Besieged Afghan forces in Sangin receive airdrops as UK sends troops“. The Guardian (22-dekabr 2015-yil).
- ↑ „Taliban take control of large parts of Sangin“. The Guardian (21-dekabr 2015-yil).
- ↑ „Afghanistan Taliban: Militants 'close to capturing' Sangin“. BBC News (21-dekabr 2015-yil).
- ↑ „Afghan forces in desperate fight to hold off Taliban in Sangin“. CNN (22-dekabr 2015-yil).
- ↑ „Last Refuge From Taliban for Afghans May Prove No Refuge at all“. The New York Times (27-dekabr 2015-yil).
- ↑ „US Army orders hundreds of soldiers back to southern Afghanistan“. Fox News (11-fevral 2016-yil).
- ↑ „Taliban 'close to capturing Sangin' as militants step up assault on Helmand“. The Guardian (7-fevral 2016-yil).
- ↑ „Taliban are 'close to overrunning Sangin' where 106 British soldiers died“. The Telegraph (8-fevral 2016-yil).
- ↑ „U.S. troop reinforcements head for embattled southern Afghan province“. Reuters (9-fevral 2016-yil).
- ↑ 373,0 373,1 „A 5th District in Helmand Province Falls to the Taliban“. The New York Times (15-mart 2016-yil).
- ↑ „Anger as Afghan troops pull out of parts of Helmand province“. CNN (23-fevral 2016-yil).
- ↑ „Afghan forces face 'decisive' battle in Helmand“. BBC News (7-aprel 2016-yil).
- ↑ „Afghan soldiers desert as Taliban threaten key Helmand capital“. CNN (11-aprel 2016-yil).
- ↑ 377,0 377,1 377,2 „American troops wounded fighting ISIS in Afghanistan as operations there grow“. military.com (28-iyul 2016-yil).
- ↑ „US airstrikes undermining Afghan security, says former president“. The Guardian (4-avgust 2016-yil). 2016-yil 5-avgustda asl nusxadan arxivlangan.
- ↑ „Afghanistan: Helmand Capital May Fall To Taliban“. Sky News (9-avgust 2016-yil).
- ↑ „Taliban's new commando force tests Afghan army's strength“. The Washington Post (6-avgust 2016-yil). 7-avgust 2016-yilda asl nusxadan arxivlangan.
- ↑ „Taliban 'special forces' lead Helmand assault: Afghan officials“. Reuters (14-avgust 2016-yil).
- ↑ „Over a hundred US troops sent to Lashkar Gah to battle Taliban“. The Guardian (22-avgust 2016-yil).
- ↑ „US servicemember killed in Afghanistan“. Stars and Stripes (23-avgust 2016-yil).
- ↑ „Afghan Taliban fighters press advance on Helmand capital“. Reuters (1-oktabr 2016-yil).
- ↑ „Taliban fighters push into Helmand capital Lashkar Gah“. BBC (10-oktabr 2016-yil).
- ↑ „Afghan Taliban launch large-scale attack on Helmand; suicide blast kills 14“. Fox News (10-oktabr 2016-yil).
- ↑ „Taliban ramp up attacks in southwestern Afghanistan as NATO casualties hit a low“. Stars and Stripes (2-yanvar 2017-yil).
- ↑ 388,0 388,1 388,2 „The U.S. Marines are sending a task force back to Afghanistan's Helmand province“. Marine Corps Times (6-yanvar 2017-yil).
- ↑ „U.S. Airstrikes Hit Taliban After Attack on an Afghan Army Post“. The Washington Post (31-yanvar 2017-yil).
- ↑ „U.S. Airstrikes In Afghanistan Kill At Least 18 Civilians: UN Report“. Huffington post (12-fevral 2017-yil).
- ↑ „2 US Soldiers Wounded in Afghanistan Clash“. military.com (12-fevral 2017-yil).
- ↑ „Taliban take key Afghan district in south; 9 killed in north“. Fox News (23-mart 2017-yil). Qaraldi: 23-mart 2017-yil.
- ↑ „Afghan Taliban capture city of Sangin“. BBC News (23-mart 2017-yil). Qaraldi: 23-mart 2017-yil.
- ↑ „U.S. may send up to 5,000 more troops to Afghanistan“. Washington Times (24-may 2017-yil). Qaraldi: 31-dekabr 2017-yil.
- ↑ „Inside the Marines' new mission in Afghanistan: Taking back territory previously won“. The Washington Post (16-aprel 2018-yil).
- ↑ „U.S. forces can now pursue ISIS in Afghanistan“. CNN (20-yanvar 2016-yil).
- ↑ 397,0 397,1 „How IS has been making enemies in Afghanistan“. BBC News (21-fevral 2016-yil).
- ↑ „State Department lists Islamic State's 'Khorasan Province' as Foreign Terrorist Organization“. The Long War Journal (14-yanvar 2016-yil).
- ↑ „U.S. Broadens Fight Against ISIS With Attacks in Afghanistan“. The New York Times (31-yanvar 2016-yil).
- ↑ „US Airstrikes Target Islamic State in Afghanistan“. ABC News (11-fevral 2016-yil). 2016-yil 12-fevralda asl nusxadan arxivlangan.
- ↑ „Afghan Forces Dislodge Islamic State From Eastern Stronghold“. Wall Street Journal (21-fevral 2016-yil).
- ↑ „Afghan President: IS Being Wiped out in Afghanistan“. ABC news (6-mart 2016-yil). 2016-yil 7-martda asl nusxadan arxivlangan.
- ↑ „Afghan president: ISIS is 'on the run' in Afghanistan“. Military Times (15-mart 2016-yil).
- ↑ „Islamic State fighters in Afghanistan flee to Kunar province“. Reuters (24-mart 2016-yil). 2019-yil 3-aprelda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2022-yil 2-noyabr.
- ↑ „39 IS members killed in clashes with troops in eastern Afghanistan“. Fox News latino (6-aprel 2016-yil). 2016-yil 8-aprelda asl nusxadan arxivlangan.
- ↑ James Mackenzie. „Taliban announce start of spring offensive in Afghanistan“. Reuters (12-aprel 2016-yil).
- ↑ „Taliban Launches Anti-Government Spring Offensive“. VOA.
- ↑ Farmer, Ben. „Dozens killed as Islamic State pushes for territory in Afghanistan“. The Telegraph (26-iyun 2016-yil).
- ↑ „Islamic State militants launch new attacks in eastern Afghanistan“. Reuters (26-iyun 2016-yil). Qaraldi: 26-iyun 2016-yil.
- ↑ „Afghanistan: Scores of Taliban dead in Kunduz attack“. Al Jazeera (16-aprel 2016-yil).
- ↑ „Afghan officials say Taliban driven back in Kunduz fighting“. Reuters (16-aprel 2016-yil).
- ↑ „Heavy fighting continues in Afghan city Kunduz“. Reuters (17-aprel 2016-yil).
- ↑ 413,0 413,1 „Taliban attacks rock Afghanistan's Kunduz province“. Al Jazeera (18-iyul 2016-yil).
- ↑ „Taliban kill ten in Afghanistan's Kunduz: Officials“. The Journal of Turkish Weekly. 2016-yil 1-iyunda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 6-iyun 2016-yil.
- ↑ „Taliban kill 17 passengers after kidnapping around 185 in Kunduz – Khaama Press (KP) | Afghan News Agency“. The Khaama Press News Agency (31-may 2016-yil). Qaraldi: 6-iyun 2016-yil.
- ↑ „Afghan Taliban kill nine, kidnap 20 bus passengers, army rescues 140 others“. Reuters (31-may 2016-yil). Qaraldi: 6-iyun 2016-yil.
- ↑ „Taliban Kills 12 Afghan Captives In East, Abducts 40 Bus Passengers In North“ (inglizcha). RadioFreeEurope/RadioLiberty (8-iyun 2016-yil). Qaraldi: 8-iyun 2016-yil.
- ↑ „Taliban storm Afghan court, kill five, after vowing revenge for executions“. Reuters (1-iyun 2016-yil). Qaraldi: 1-iyun 2016-yil.
- ↑ „Taliban attack kills five at Afghan court“. Reuters (5-iyun 2016-yil). Qaraldi: 5-iyun 2016-yil.
- ↑ „Afghan lawmaker killed in blast at his home in Kabul“. Reuters (5-iyun 2016-yil). Qaraldi: 6-iyun 2016-yil.
- ↑ Agency, Reuters News. „Barack Obama approves broader role for US forces in Afghanistan“. The Telegraph (10-iyun 2016-yil).
- ↑ „Al Qaeda leader appears to pledge allegiance to Taliban in Afghanistan“. Fox News (12-iyun 2016-yil).
- ↑ „After Obama Decision, First US Airstrikes Hit Afghan Taliban“. ABC news (24-iyun 2016-yil). 2016-yil 25-iyunda asl nusxadan arxivlangan.
- ↑ 424,0 424,1 „UK to send 50 additional troops to Afghanistan“. BBC News (9-iyul 2016-yil).
- ↑ Lawless, Jill. „Last UK troops leave Afghanistan, ending 20-year military involvement“. The Times of Israel (29-avgust 2021-yil). Qaraldi: 5-sentabr 2021-yil.
- ↑ „Taliban attack on police cadets near Kabul kills dozens“ (inglizcha). BBC News. Qaraldi: 30-iyun 2016-yil.
- ↑ „Taliban suicide bombers kill 27 in attack on Afghan police cadets“. Reuters (30-iyun 2016-yil). Qaraldi: 30-iyun 2016-yil.
- ↑ „When War Is Just Another Day in Afghanistan“. Time. 18-iyul 2016-yil.
{{cite magazine}}: CS1 maint: date format () - ↑ „At least 5 US troops wounded in Afghanistan fighting Islamic State“. Fox News (29-iyul 2016-yil).
- ↑ „Afghan troops press offensive against Islamic State“. Reuters (30-iyul 2016-yil).
- ↑ „Five US troops wounded in Afghanistan, military says“. Yahoo News (28-iyul 2016-yil). 2019-yil 18-aprelda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2022-yil 2-noyabr.
- ↑ „Key Islamic State leader Saad Emarati 'killed in Afghanistan'“. BBC News (26-iyul 2016-yil).
- ↑ „Maryland Soldier Killed by Roadside Bomb in Afghanistan“. NBC Washington (5-oktabr 2016-yil).
- ↑ „US special operator was 1st US casualty in fight against Islamic State in Afghanistan“. Stars and Stripes (5-oktabr 2016-yil).
- ↑ „In Afghanistan, U.S. Exits, and Iran Comes In“. The New York Times (5-avgust 2017-yil).
- ↑ 436,0 436,1 436,2 „Airstrikes in Afghanistan ramp up as ISIS fight in Iraq and Syria winds down“. CNN (21-noyabr 2017-yil).
- ↑ „Carter visits Afghanistan as Obama plans handoff of 15-year war“. CNN (9-dekabr 2016-yil).
- ↑ „US, Afghan Forces Push Back Islamic State, al-Qaida“. military.com (24-dekabr 2016-yil).
- ↑ Afghanistan Signs Draft Peace Deal With Faction Led by Gulbuddin Hekmatyar The New York Times, 23 September 2016.
- ↑ „Afghanistan takes a step toward peace with notorious ex-warlord“. Los Angeles Times (22-sentabr 2016-yil).
- ↑ „U.S. General Seeks 'a Few Thousand' More Troops in Afghanistan“. The New York Times (9-fevral 2017-yil).
- ↑ „A U.S. soldier is wounded in Sangin, highlighting a tragic irony about the Afghanistan war“. military.com (9-fevral 2017-yil).
- ↑ „US airstrike in Kunduz signals a new chapter in Afghanistan“. Military Times (11-mart 2017-yil).
- ↑ „Army Rangers killed in Afghanistan were possible victims of friendly fire“. Army Times (28-aprel 2017-yil).
- ↑ „Afghan official: Death toll from massive US bomb rises to 94, including 4 ISIS commanders“. Stars and Stripes (15-aprel 2017-yil).
- ↑ „MOAB strike: 90 IS fighters killed in Afghanistan“. BBC (15-aprel 2017-yil).
- ↑ „US cites progress against Islamic State in Afghanistan“ (6-aprel 2017-yil). 2017-yil 6-aprelda asl nusxadan arxivlangan.
- ↑ Rasmussen, Sune Engel. „'It felt like the heavens were falling': Afghans reel from MOAB impact“. The Guardian (14-aprel 2017-yil). Qaraldi: 14-aprel 2017-yil.
- ↑ USA TODAY. „Drone footage shows MOAB drop in Afghanistan“ (14-aprel 2017-yil).
- ↑ „U.S. drops 'mother of all bombs' in Afghanistan, marking weapon's first use“. CBS News (13-aprel 2017-yil). Qaraldi: 13-aprel 2017-yil.
- ↑ Tomlinson, Lucas „US drops largest non-nuclear bomb in Afghanistan after Green Beret killed“. Fox News (13-aprel 2017-yil). Qaraldi: 13-aprel 2017-yil.
- ↑ Starr, Barbara; Browne, Ryan. „US drops largest non-nuclear bomb in Afghanistan“. CNN. Qaraldi: 13-aprel 2017-yil.
- ↑ „US 'mother of all bombs' killed 92 Isis militants, say Afghan officials“. The Guardian (15-aprel 2017-yil).
- ↑ "Taliban fighters attack Afghan army base, 'killing 140'". Al Jazeera. 22 April 2017.
- ↑ „Taliban kill more than 140 Afghan soldiers at army base | World news“. The Guardian (21-aprel 2017-yil). Qaraldi: 2-iyun 2017-yil.
- ↑ „Taliban kills more than 140 Afghan soldiers in suicide assault“. Longwarjournal.org (22-aprel 2017-yil). Qaraldi: 2-iyun 2017-yil.
- ↑ „Taliban announce spring offensive, vow to build institutions“ (28-aprel 2017-yil). 2017-yil 5-mayda asl nusxadan arxivlangan.
- ↑ „Taliban assaults provincial capital in southeastern Afghanistan“. FDD's Long War Journal (22-may 2017-yil). Qaraldi: 29-may 2017-yil.
- ↑ „Taliban assaults Afghan Army bases in Kandahar“. FDD's Long War Journal (25-may 2017-yil). Qaraldi: 29-may 2017-yil.
- ↑ „Taliban attacks another base in Kandahar“. FDD's Long War Journal (26-may 2017-yil). Qaraldi: 29-may 2017-yil.
- ↑ „Thirteen dead as Taliban car bomber hits CIA-funded Afghan militia“. 2021-yil 11-sentyabrda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 30-may 2017-yil.
- ↑ 462,0 462,1 462,2 „Kabul bomb: Dozens killed in Afghan capital's diplomatic zone“. BBC News (31-may 2017-yil). 2017-yil 31-mayda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 31-may 2017-yil.
- ↑ Ehsan Popalzai and Faith Karimi.. „Afghanistan explosion: 90 killed in blast near diplomatic area“. CNN. Qaraldi: 31-may 2017-yil.
- ↑ „US airstrikes kill scores of civilians in Kunduz province, Afghans say“. The Guardian (4-noyabr 2017-yil).
- ↑ Slawson, Nicola. „US drone strike 'kills 14 Isis militants in Afghanistan'“ (14-oktabr 2017-yil). Qaraldi: 20-sentabr 2018-yil.
- ↑ „Afghan leaders in Helmand criticize U.S. airstrikes on Taliban drug labs“ (21-noyabr 2017-yil).
- ↑ „US conducts airstrikes on Afghanistan opium labs“. CNN (21-noyabr 2017-yil).
- ↑ „The Latest: Pence says 'real progress' in war in Afghanistan“. Associated Press (21-dekabr 2017-yil). 2017-yil 22-dekabrda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 23-dekabr 2017-yil.
- ↑ 'Trump calls out Pakistan, India as he pledges to 'fight to win' in Afghanistan. CNN, 24 August 2017. Retrieved 1 September 2017.
- ↑ „Remarks by President Trump on the Strategy in Afghanistan and South Asia“. whitehouse.gov (21-avgust 2017-yil). Qaraldi: 25-sentabr 2017-yil.
- ↑ (niderlandcha) 'Trump: terugtrekking uit Afghanistan is geen optie' ('withdrawal from Afghanistan is no option'). NRC Handelsblad , 22 August 2017. Retrieved 30 August 2017.
- ↑ 'Trump gets it right on Afghanistan and Pakistan'. The Washington Post , 24 August 2017. Retrieved 30 August 2017.
- ↑ „Trump's Afghan shift praised in Kabul but leaves Pakistan wary“. The Guardian (22-avgust 2017-yil).
- ↑ „C.I.A. Wants Authority to Conduct Drone Strikes in Afghanistan for the First Time“. The New York Times (15-sentabr 2017-yil).
- ↑ „Trump is sending more than 3,000 troops to Afghanistan“. Vox (19-sentabr 2017-yil).
- ↑ „US relaxes rules of engagement to help troops in Afghanistan defeat Taliban“. Fox News (4-oktabr 2017-yil).
- ↑ „Taliban threaten 70% of Afghanistan, BBC finds“. BBC (2018-yil 31-yanvar). 2018-yil 14-avgustda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2018-yil 21-iyul.
- ↑ „Afghanistan Protection of Civilians Annual Report, United Nations“. United Nations (2018-yil 8-fevral). 2018-yil 16-fevralda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2018-yil 15-fevral.
- ↑ „More Afghan Civilians Being Deliberately Targeted, U.N. Says“. The New York Times (2018-yil 15-fevral). 2018-yil 16-fevralda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2018-yil 15-fevral.
- ↑ „Ex-Blackwater CEO's plan to end the war in Afghanistan“. BBC News. 2018-yil 18-sentyabrda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2018-yil 18-sentyabr.
- ↑ „Erik Prince's Plan to Privatize the War in Afghanistan“. The Atlantic (2017-yil 18-avgust). 2018-yil 18-avgustda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2018-yil 18-avgust.
- ↑ „Privatizing Afghanistan War Not A Wise Idea: Mattis“. 2018-yil 29-avgustda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2018-yil 29-avgust.
- ↑ „U.N. concerned over spike in civilian casualties in Afghan air strikes“ (2018-yil 25-sentyabr). 2018-yil 25-sentyabrda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2018-yil 25-sentyabr.
- ↑ „Afghan election candidate killed in Taliban attack“. 2018-yil 17-oktyabrda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2018-yil 17-oktyabr.
- ↑ „U.S. Diplomats hold talks with Taliban on ending Afghan war – the Washington Post“. 2018-yil 17-dekabrda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2018-yil 17-dekabr.
- ↑ „Staggering Afghan death toll revealed“ (en-GB) (2019-yil 25-yanvar). 2019-yil 25-yanvarda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2019-yil 25-yanvar.
- ↑ Nordland, Rod. „Afghan Government Control Over Country Falters, US Report Says“. The New York Times (2019-yil 1-fevral). 2019-yil 24-mayda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2019-yil 24-may.
- ↑ „At least 21 people killed in Taliban attacks in Afghanistan“. 2021-yil 16-avgustda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2019-yil 5-fevral.
- ↑ „US peace envoy meets Taliban co-founder“ (2019-yil 25-fevral). 2019-yil 24-fevralda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2019-yil 25-fevral.
- ↑ „At least 23 Afghan security forces killed in Taliban attack“. 2019-yil 4-martda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2019-yil 4-mart.
- ↑ Sediqi, Abdul Qadir. „Afghan forces launch attacks to clear warring militants from east Afghanistan“ (en-US). Reuters. 2019-yil 11-mayda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2019-yil 1-may.
- ↑ „At least 20 killed, 50 injured in attack on VP candidate's office in Kabul – government“. Reuters. 2020-yil 1-sentyabrda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2019-yil 28-iyul.
- ↑ „America and the Taliban inch towards a peace deal in Afghanistan“ (2019-yil 7-avgust). 2019-yil 8-avgustda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2019-yil 10-avgust.
- ↑ Lamothe, Dan; Hudson, John; Constable, Pamela. „US preparing to withdraw thousands of troops from Afghanistan in initial deal with Taliban“ (2019-yil 1-avgust). 2019-yil 2-avgustda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2019-yil 10-avgust.
- ↑ 495,0 495,1 Farmer, Ben; Mehsud, Saleem. „Family of Taliban leader killed in 'assassination attempt' on eve of historic US peace deal“ (en-GB). The Telegraph (2019-yil 16-avgust). 2019-yil 17-avgustda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2019-yil 28-avgust.
- ↑ „Brother of Afghan Taliban leader killed in Pakistan mosque blast“. aljazeera.com. 2019-yil 19-avgustda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2019-yil 28-avgust.
- ↑ Sanger, David; Mashal, Mujib. „After Trump Calls Off Talks, Afghanistan Braces for Violence“. New York Times (2019-yil 8-sentyabr). 2019-yil 9-sentyabrda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2019-yil 9-sentyabr.
- ↑ „Taliban's Attack in Kabul Raises Question on the Peace Agreement“. True News Source. 2020-yil 10-fevralda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2019-yil 4-sentyabr.
- ↑ „Afghanistan and U.S. troops claim to have killed at least 38 Taliban fighters“. cbsnews.com.
- ↑ „Dozens killed by Taliban suicide bombings in Afghanistan“. The Oxford Times. Qaraldi: 2019-yil 17-sentyabr.
- ↑ „Afghan, US forces kill over 80 Taliban fighters, officials say“. aljazeera.com.
- ↑ „US-Taliban Afghan peace talks at 'important stage': Khalilzad“. Al-Jazeera. Qaraldi: 2020-yil 22-fevral.
- ↑ „US-Taliban truce begins, raising hopes for a peace deal“. Al-Jazeera. Qaraldi: 2020-yil 22-fevral.
- ↑ „Afghanistan's Taliban, US sign peace deal“. Al-Jazeera. Qaraldi: 2020-yil 29-fevral.
- ↑ Dadouch, Sarah; George, Susannah; Lamothe, Dan. „U.S. signs peace deal with Taliban agreeing to full withdrawal of American troops from Afghanistan“ (2020-yil 29-fevral). 2020-yil 1-martda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2020-yil 1-mart.
- ↑ „U.S. to withdraw troops from Afghanistan in 14 months if Taliban conditions met“. Reuters. Qaraldi: 2020-yil 29-fevral.
- ↑ „Ghani: No Commitment to Release Taliban Prisoners“. TOLOnews. Qaraldi: 2020-yil 1-mart.
- ↑ „President Ghani rejects peace deal's prisoner swap with Taliban“. Al Jazeera (2020-yil 1-mart). Qaraldi: 2020-yil 1-mart.
- ↑ Schuknecht, Cat. „Afghan President Rejects Timeline For Prisoner Swap Proposed In US-Taliban Peace Deal“. NPR (2020-yil 1-mart). Qaraldi: 2020-yil 1-mart.
- ↑ Associated Press. „Afghan peace deal hits first snag over prisoner releases“. Politico. Qaraldi: 2020-yil 1-mart.
- ↑ „Afghan conflict: President Ashraf Ghani rejects Taliban prisoner release“. BBC News (2020-yil 1-mart). Qaraldi: 2020-yil 1-mart.
- ↑ A peace deal signed. Then America and the Taliban resume fighting.
- ↑ Samantha Beech; Devan Cole „US conducted airstrike on Taliban fighters following attack on Afghan checkpoint“. CNN (2020-yil 4-mart). Qaraldi: 2020-yil 6-mart.
- ↑ 514,0 514,1 514,2 Kabul attack
- ↑ „Taliban attacks against Afghan security forces continue unabated | FDD's Long War Journal“ (2020-yil 27-mart). Qaraldi: 2020-yil 29-mart.
- ↑ „Dozens dead in fresh wave of Taliban violence in Afghanistan“. France 24 (2020-yil 20-aprel). Qaraldi: 2020-yil 20-aprel.
- ↑ Abed, Fahim. „Afghan War Casualty Report: April 2020“. The New York Times (2020-yil 2-aprel). Qaraldi: 2020-yil 2-aprel.
- ↑ „Newborns among 16 dead in Kabul hospital attack; 24 killed in funeral bombing“ (en). Reuters (2020-yil 12-may). Qaraldi: 2020-yil 12-may.
- ↑ „Newborns among 40 killed in attacks on Afghan hospital and funeral“ (en). theguardian (2020-yil 12-may). Qaraldi: 2020-yil 12-may.
- ↑ NTB, Av „Norske styrker var på plass under sykehusangrep i Kabul“. forsvaretsforum.no (2020-yil 15-may).
- ↑ Wainwright, Martin. „Battle for the memory of Peterloo: Campaigners demand fitting tribute“. The Guardian (2007-yil 13-avgust). Qaraldi: 2008-yil 26-mart.
- ↑ Olsson, Svein Vestrum „Norske styrker deltok mot IS' angrep på barselavdeling“. NRK (2020-yil 15-may).
- ↑ „Islamic State Plotted Afghan Hospital Raid, US Says | Voice of America – English“. www.voanews.com.
- ↑ „Dozens dead as mothers, infants and mourners targeted in Afghanistan“. gulfnews.com.
- ↑ „Babies killed as gunmen storm maternity ward“. BBC News (2020-yil 12-may).
- ↑ „Newborns Are Among 37 Killed in Two Attacks in Afghanistan“ (en). BNN Bloomberg (2020-yil 12-may). Qaraldi: 2020-yil 12-may.
- ↑ „Afghan attack: Maternity ward death toll climbs to 24“ (en). BBC (2020-yil 13-may). Qaraldi: 2020-yil 13-may.
- ↑ „Official Says Suicide Attack in Eastern Afghanistan Kills 5“ (2020-yil 14-may).[sayt ishlamaydi]
- ↑ Car bomb kills at least 17 in Afghanistan ahead of ceasefire
- ↑ „Blasts target school in west Kabul killing at least 58 people“. TheGuardian.com (2021-yil 8-may).
- ↑ „Kabul attack: Blasts near school leave more than 50 dead“. BBC News (2021-yil 9-may).
- ↑ „Islamic State claims responsibility for Kabul mosque attack“ (en). Reuters (2021-yil 15-may). Qaraldi: 2021-yil 21-avgust.
- ↑ „Bombers aim for buses in new tactic to spread death and fear in Afghanistan“ (en). euronews (2021-yil 3-iyun). Qaraldi: 2021-yil 21-avgust.
- ↑ „Tajikistan calls up reservists to bolster border as Afghan troops flee Taliban“. Reuters (2021-yil 5-iyul). Qaraldi: 2021-yil 9-iyul.
- ↑ Baker, Sinéad „The Taliban have declared the 'Islamic Emirate of Afghanistan,' the same name it used when it brutally ruled the country in the 1990s“ (en-US). Business Insider. Qaraldi: 2021-yil 25-avgust.
- ↑ „Remarks by President Biden on the Drawdown of U.S. Forces in Afghanistan“ (en-US). The White House (2021-yil 8-iyul). Qaraldi: 2021-yil 25-avgust.
- ↑ „'Panjshir stands strong': Afghanistan's last holdout against the Taliban“ (en). The Guardian (2021-yil 18-avgust). Qaraldi: 2021-yil 25-avgust.
- ↑ „Taliban, Northern Alliance agree not to attack each other: sources“ (en). www.geo.tv. Qaraldi: 2021-yil 26-avgust.
- ↑ „Taliban and Northern Alliance in Panjshir strike a peace deal“. Global Village Space (2021-yil 26-avgust). Qaraldi: 2021-yil 26-avgust.
Adabiyotlar
[tahrir | manbasini tahrirlash]- 9–11 Commission „National Commission on Terrorist Attacks Upon the United States“ (2004-yil 20-sentyabr). 2010-yil 11-fevralda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2010-yil 17-fevral.
- Barfield, Thomas. Afghanistan: A Cultural and Political History. Princeton University Press, 2012. ISBN 978-0-691-15441-1.
- Coll, Steve. Ghost Wars: The Secret History of the CIA, Afghanistan, and Bin Laden, from the Soviet Invasion to September 10, 2001. New York: Penguin Press, 2004. ISBN 978-1-59420-007-6.
- Crawford, Neta „Civilian Death and Injury in Afghanistan, 2001–2011“. Costs of War Project (2011-yil sentyabr). Qaraldi: 2022-yil 28-mart.
- Wright, Donald P.; Bird, James; Clay, Steven. A Different Kind of War: The United States Army in Operation Enduring Freedom (OEF) October 2001-September 2005. Fort Leavenworth, Kansas: Combat Studies Institute Press, 2010.
- Woodward, Bob. Obama's Wars. Simon & Schuster, 27 September 2010. ISBN 978-1-4391-7251-3.