Kontent qismiga oʻtish

Yer yoriqlari

Bu maqolani tinglang
Vikipediya, ochiq ensiklopediya
Bu atamaning boshqa maʼnolari ham mavjud. Qarang: Yoriq chizig‘i (maʼnolari).
Zilzilalar
Turlari
Sabablari
Xususiyatlari
Oʻlchov
Bashorat
Boshqalar
Taklamakon choʻlidagi yer yoriqlarining sunʼiy yoʻldoshdan olingan tasviri. Avval ikki rang-barang uzilmali strukturalar (pastki chap va yuqori oʻngda) bitta uzluksiz chiziqni tashkil etgan, biroq yoriq boʻylab harakat natijasida ajralgan

Yer yoriqlari – togʻ jinslarining ichki va tashqi kuchlari taʼsirida, ularning yaxlitligi buzilishi tufayli vujudga kelgan har xil yoriqlar[1]. Bunday yoriqlar uzilmali strukturalar deb ham ataladi. Uzilmali strukturalarning asosiy qismi yer poʻstida tez, sekin va qaytariluvchi tangensial, radial va aralash yoʻnalishlardagi tektonik kuchlarning birgalikdagi taʼsiri tufayli rivojlanishi mumkin. Uzilmali strukturalar suyuq magmaning harakati va qotishi tufayli ham hosil boʻladi. Yer yoriqlarini vujudga kelishida tektonik kuchlar ham katta ahamiyatga ega. Bu uzilmali strukturalarning har xil morfologik turlari shakllanishida oʻz hissasini qoʻshadi.

Ushbu yoriqlar ulkan ichki bosim keltirib chiqaradigan yer qobigʻini shakllantiradigan plitalardagi tektonik kuchlar natijasida hosil boʻladi. Eng katta yoriqlar tektonik plitalar orasidagi chegaralarni belgilaydi. Masalan, subduksiya zonalarida topilgan megaseysmik yoriqlar yoki transformatsiyali yoriqlar shular jumlasidandir[2]. Bu bahaybat tuzilmalar Yer shari litosferasidagi seysmik harakatlarni tushunishda muhim ahamiyatga ega. Faol yoriqlarda keskin harakatlar tufayli energiya tez ajralib chiqadi, natijada zilzila sodir boʻlib, yer qobigʻi orqali seysmik toʻlqinlar tarqaladi. Biroq, barcha yoriqlar ham yuqori magnitudali keskin zilzilalarni keltirib chiqarmaydi[3].

Yoriq tekisligi deb ataluvchi hudud yoriqlarning haqiqiy vujudga kelish yuzasi hisoblanadi. Yoriq izi boʻlsa, (baʼzan yoriq chizigʻi deb ataladi) Yer yuzasini kesib oʻtadigan nuqta boʻlib, odatda, geologik xaritalarda yoriqlar taqsimoti va faoliyatini tahlil qilish uchun qayd etiladi. Katta yoriqli joylarda yoriqlar zonasi paydo boʻlishi mumkin[4][5].

Yoriq zonasi bir-biriga yaqin joylashgan parallel yoriqlar toʻplami yoki bitta katta yoriqni oʻrab turgan maydalangan tosh materiallar zonasi hisoblanadi[6][7]. Bir-biriga yaqin boʻlgan yoriqlar boʻylab uzoq davom etgan harakatda alohida yoriqlar orasidagi farq kamayadi, chunki ular orasidagi togʻ jinslari maydalanishi hisobiga murakkab deformatsiya zonalari hosil boʻladi[8][9].

Yoriqlarning mexanizmi

[tahrir | manbasini tahrirlash]
Yana qarang: Yoriq mexanikasi

Yoriqlar ishqalanish va tosh massalarining qattiqligi tufayli paydo boʻladigan qisilish orqali harakatlanadi. Yoriqning ikki tomonidagi qarama-qarshi ishqalanish kuchlari tufayli yoriqlar har doim ham bir-biri uzra silliq siljiy olmaydi va baʼzi joylarda yoriq qisilib qolishi mumkin. Notekislik deb ataluvchi bu qisilib qolgan hududlarda ishqalanish kuchlari vaqt oʻtishi bilan yorilish uchun zamin yaratadi. Qisilish natijasida bosim atrofdagi jinslarning mustahkamligidan oshib ketganda, oʻsha zona yorilib ketadi. Bu yorilish zilzilani keltirib chiqaradi va oʻsha seysmik toʻlqinlar orqali haddan ortiq siqilish natijasida toʻplangan deformatsiya energiyasini otilib chiqib ketishiga olib keladi[3].

Yoriqlarning yorilish jarayoni koʻp jihatdan jinsning fizik holatiga bogʻliq. Bu jarayon egiluvchan pastki qobiq va mantiyada deformatsiyaning asta-sekin boʻlinishi orqali sodir boʻladi (chunki jinslar asta-sekin egilib, choʻziladi). Bundan farqli oʻlaroq, ustki qobigʻi sinishga koʻproq moyil boʻlgan moʻrt toshlar qisilishni bir zumda boʻshatadi, natijada toʻsatdan yoriqlar harakati paydo boʻladi[10]. Hatto egiluvchan jinslarda ham deformatsiyaning tezligi jinsning asta-sekin deformatsiya qilish qobiliyatidan oshsa, bir zumda yorilish sodir boʻlishi mumkin.

Sirpanish, koʻtarilish, otilish

[tahrir | manbasini tahrirlash]

Yoriq tekisligi boʻylab nisbiy harakat sirpanish deb ataladi, bu yoriqning har ikki tomonidagi geologik obyektlarning harakatini anglatadi. Sirpanish harakati bir tosh blokining boshqasiga nisbatan nisbiy harakatlashini koʻrsatadi[11]. Siqilishni oʻlchashda yoriqning otilishi yoriqning vertikal komponentini, koʻtarilish esa gorizontal komponentni ifodalaydi. Ushbu munosabatlarni tasvirlash uchun koʻpincha „otilish va koʻtarilish“ iborasi ishlatiladi[12]. Sirpanish vektorini aniqlash qiyin boʻlishi mumkin, ammo yoriq yaqinidagi ishqalanish natijasida yuzaga keladigan deformatsiya zonalari, yaʼni tortishish qatlamlari kabi holatlar yoriq harakatini toʻliqroq tushunishga yordam beradi[13]. Yoriqning har ikki tomonidagi kesishish nuqtalarini aniqlash orqali olimlar siljishning yoʻnalishi va kattaligini taxmin qilishlari mumkin.

Osma qanot va yotgan qanot

[tahrir | manbasini tahrirlash]
Osma qanot va yotgan qanot

Uzilma struktura odatda, koʻtarilgan blok yoki yotgan qanot, choʻkkan blok yoki osma qanot, surilish yuzasi, surilish yuzasining yotish burchagi, surilish yuzasi boʻyicha olingan haqiqiy amplituda, vertikal amplituda, gorizontal amplituda, stratigrafik amplituda, vertikal chekinish masofasi va gorizontal chekinish masofasi kabi elementlarga ajratiladi[14].

Vertikal boʻlmagan uzilma strukturalarda ikki tomon yoriq tekisligiga yoʻnaltirilganligiga qarab farqlanadi. Osma qanot („Hanging wall“) yoriq tekisligining ustida joylashgan tosh bloki, yotgan qanot („Footwall“) esa uning ostidagi bloki hisoblanadi[15]. Bu atamalar togʻ-konchilik sanoati terminologiyasidan kelib chiqqan boʻlib, u yerda konchining tepasida osma qanot yotsa, konchining oʻzi pastki qanotning ustida turgan, shuning uchun bu kabi uzilma strukturalarga shunday nom berilgan[16]. Osma qanot va yotgan qanot oʻrtasidagi farq turli xil sirpanish yoriqlarini aniqlashda juda muhim hisoblanadi. Masalan, oddiy yoriqda osma qanot yotgan qanotga nisbatan pastga siljiydi, teskari yoriqda esa osma qanot yuqoriga qarab harakatlanadi. Ushbu harakatlar yoriqlar paydo boʻlishiga olib kelgan qisilish jarayonini tushunish imkonini beradi – oddiy yoriqlar kengayuvchi kuchlarni, teskari yoriqlar esa siquvchi kuchlarini keltirib chiqaradi.

Yoriq turlari

[tahrir | manbasini tahrirlash]

Yoriqlar yoriq tekisligi boʻylab siljish yoʻnalishi boʻyicha qoʻshimcha ravishda turli kategoriyalarga tasniflanadi:[17]

  • siljima yoriqlar (strike-slip)
  • pasayuvchi yoriqlar (dip-slip)
  • qiya sirpanuvchi yoriqlar (oblique-slip)

Siljima yoriqlar

[tahrir | manbasini tahrirlash]
Ikkita gorizontal siljima strukturalarning sxematik tasviri
Yana qarang: Strike-slip tektonikasi

Siljima yoriqlar baʼzi hollarda siljima strukturalar deb ham ataladi[18]. Bu yoriqlar tektonik kuchlar taʼsirida yaxlitligi buzilgan togʻ jinslari bloklarining bir-biriga nisbatan gorizontal yoʻnalishda surilishi tufayli vujudga keladi[19]. Surilish yuzasining yotish burchagiga qarab ular vertikal, qiya va gorizontal siljimalarga boʻlinadi. Bulardan tashqari siljima strukturalar oʻng tomonlama (oʻng-lateral) va chap tomonlama (sinistral) siljimalarga ajratiladi. Oʻng tomonlama siljimada kuzatuvchi qarshisidagi blok kuzatuvchidan oʻngga, chap tomonlama siljimada esa, bu blokning chapga qarab surilganligi kuzatiladi[20].

Transformatsiyali yoriqlar (siljima yoriqlarning bir turi) plitalar chegaralarini hosil qiladi va plitalar tektonikasining muhim xususiyatlari hisoblanadi. Ushbu yoriqlar okeanning oʻrta tizmalarida yoki kamdan-kam hollarda quruqlik – litosferada sodir boʻladi. Masalan, O'lik dengiz tuzilmalarining oʻzgarishi yoki Yangi Zelandiyadagi Alp yorigʻi. Siljima yoriqlarda harakat asosan yoriq iziga perpendikulyar ravishda sodir boʻladi.

Pasayuvchi yoriqlar

[tahrir | manbasini tahrirlash]

Pasayuvchi yoriqlar normal yoki teskari yoriqlar boʻlishi mumkin. „Normal“ va „teskari“ atamasi Angliyadagi koʻmir qazib olish sanoatida kelib chiqqan[21].

Normal yoriqlar

[tahrir | manbasini tahrirlash]
Normal yoriq diagrammasi

Normal yoriqlarda osma qanot yotma qanotga nisbatan pastga qarab harakat qiladi, bu esa qobiqni bir-biridan ajratib turadigan kuchlarni vujudga keltiradi. Normal yoriqlarning pasayish burchagi 60 darajani tashkil qiladi, lekin baʼzi normal yoriqlarning pasayish burchagi 45 darajadan ham kamroq boʻlishi mumkin[22].

Graben va gorst yoriqlari
[tahrir | manbasini tahrirlash]
Grabenlar va gorstlar oʻrtasidagi strukturaviy holatlrni tasvirlovchi diagramma

Ikki tomondan aksuzilma yoki uzilmalar bilan chegaralangan, oʻrtadagi blok choʻkkan yoki koʻtarilgan strukturalar gorstlar va grabenlar deb ataladi. Ushbu yoriqlar koʻpincha havza va togʻ topografiyasini keltirib chiqaradi[23].

Graben – bu markaziy qismi ikkita aksuzilma yoki uzilma boʻylab choʻkkan choʻziq struktura. Bu holatda choʻkkan blok yuzasida yosh yotqiziqlar, koʻtarilganlarining yuzasida esa nisbatan qari togʻ jinslari ochilib yotgan boʻladi[24].

Gorst – markaziy qismi ikkita aksuzilma yoki uzilma boʻylab koʻtarilgan choʻziq strukturalar[25].

Listrik yoriqlar
[tahrir | manbasini tahrirlash]

Listrik yoriqlar Yerning ichki kuchlaridan kelib chiqadigan deformatsiyalar natijasida hosil boʻladi. Bundan tashqari, yoriqlar koʻpincha burmalanish jarayonlarida kuzatiladi va ularning taʼsirida tektonik relyef shakllari yuzaga keladi. Ular stratigrafik qatlamlar orasidagi oʻzaro munosabatlarni buzadi va magmatik yoki metamorfik jinslar bilan chegaralanadi. Yoriqlarning oʻlchamlari va shakllari turlicha boʻlib, kichik darzlardan yuzlab kilometrga choʻzilgan yoriqlargacha yetishi mumkin[26][27].

  • Listrik yoriq diagrammasi
    Listrik yoriq diagrammasi
  • Qoya devoridagi listrik yoriqlar
    Qoya devoridagi listrik yoriqlar
Ajraluvchi yoriqlar
[tahrir | manbasini tahrirlash]

Ajraluvchi yoriqlar (fr:decollement, ing:detachment) geologik strukturalar boʻlib, ular yer poʻstida sodir boʻladigan yoriqlar yoki sinishlar hisoblanadi. Bu yoriqlar oʻziga xos xususiyatlarga ega va ular asosan vertikal tarzda joylashadi.

Bu yoriqlar yer poʻstining ustki qatlamida joylashgan yoriqlardir. Ular asosan gidrotermal yoki magmatik faoliyatlar bilan bogʻliq boʻlmagan, ammo litosferaning harakatlari natijasida yuzaga keladi. Bu yoriqlarda yer poʻsti qatlamlari bir-biriga nisbatan harakat qiladi. Ajraluvchi yoriqlar koʻpincha yirik geologik hodisalarga, masalan, togʻlar yoki tektonik platformalar shakllanishiga olib keladi[28].

  • Listrik yoriq (qizil chiziq) va natijada hosil bo‘lgan egilma qatlam
    Listrik yoriq (qizil chiziq) va natijada hosil bo‘lgan egilma qatlam
  • Imbrikatsion fanlar qanday shakllanishini ko'rsatuvchi diagramma
    Imbrikatsion fanlar qanday shakllanishini ko'rsatuvchi diagramma

Uzilmalar qanotlarining harakat yoʻnalishiga qarab turlari

[tahrir | manbasini tahrirlash]
Teskari yoriq

Uzilmalar qanotlarining harakat yoʻnalishiga qarab yoriqlar teskari, sharnirli va silindrik yoriqlarga boʻlinadi[29].

Teskari yoriqlar (reverse fault) esa, osma qanot yotgan qanotga nisbatan yuqoriga qarab harakat qilganda yuzaga keladi. Bu esa qobiqni qisqartiradigan siqilish kuchlarini vujudga keltiradi.

Suriluvchi yoriqlar
[tahrir | manbasini tahrirlash]
Yoriqli bukilma bilan suriluvchi yoriq

Suriluvchi yoriqlar (thrust faults) – bu teskari yoriqlarning maxsus turi boʻlib, unda uzilma tekisligining tushish burchagi 45 darajadan past boʻladi[30][31]. Bu turdagi yoriqlar odatda siqilish muhitida hosil boʻladi va togʻlarning paydo boʻlish jarayonlarida muhim rol oʻynaydi.

Bu yoriqlar buzilish tekisligi ichidagi rampalar va tekisliklar ustida harakatlanayotganda osma qanot deformatsiyaga uchragan burmalar kabi xususiyatlarni yaratadi[32].

Subduktsiya zonalarida bir tektonik plastinka boshqasining ostiga uriladi va eng kuchli zilzilalarni keltirib chiqaradi.

Qiya sirpanuvchi yoriqlar

[tahrir | manbasini tahrirlash]
Qiya sirpanuvchi yoriqlar

Ham gorizontal, ham vertikal yoʻnalishlarda harakatlanadigan yoriqlar qiya sirpanuvchi (Oblique-slip faults) yoki uzilma strukturalar deb ataladi. Deyarli barcha yoriqlar maʼlum darajada urilish yoki sirpanish komponentlariga ega, ammo qiya sirpanuvchi yoriqlar har ikki yoʻnalishda ham sezilarli darajada harakat qiladi. Ushbu yoriqlar koʻpincha kuchlarning kengayishi va siqilishi birlashadigan muhitda hosil boʻladi. Baʼzi qiya sirpanuvchi yoriqlar transtension va transpression rejimlarda, boshqalari esa deformatsiya jarayonida kengayish yoki qisqarish yoʻnalishi oʻzgarganda, lekin ilgari hosil boʻlgan yoriqlar faol boʻlganida paydo boʻladi.

Uzilma strukturalar tabiatda juda keng tarqalgan. Ular burmalangan yotqiziqlarda ham, plastik deformatsiyaga uchramagan qatlamlarda ham kuzatiladi. Uzilma strukturalar qarama-qarshi yoki bir tomonga, lekin har xil tezlikda yoʻnalgan choʻzuvchi zoʻriqishlar taʼsirida togʻ jinslari yaxlitligi buzilib, bloklardan birining ikkinchisiga nisbatan choʻkishi orqali sodir boʻladi. Bu holatda blokning harakati surilish yuzasining yotish chizigʻiga parallel boʻladi va surilish yuzasi choʻkkan blok tomonga yotadi.

Hade burchagi egilish burchagining toʻldiruvchisidir; bu yoriq tekisligi va yoriqqa parallel ravishda zarba beruvchi vertikal tekislik orasidagi burchakdir.

Halqasimon yoriqlar

[tahrir | manbasini tahrirlash]

Halqasimon yoriqlar yoki kaldera yorigʻi otilgan vulqon kalderalari ichida sodir boʻladi[33]. Bu yoriqlar bir-biriga oʻxshash bir qator oddiy yoriqlar tufayli aylana shaklini hosil qiladi. Ular koʻpincha halqali toʻsiqlar – yoriqlar ortidan keladigan magma oqimlari bilan birga hosil boʻladi[33].

Oʻrta va asosli tarkibdagi vulqon qurilmalarida rivojlangan darzliklar va surilmali yer yoriqlari koʻpincha vulqon markazidan atrofga radial holda tarqalgan boʻladi. Vulqon konuslarining uchida vertikal radial va konsentrik yoriqlar bilan chegaralangan sektorli grabenlar hosil boʻladi. Misol uchun, nordon tarkibli vulqon qurilmalarida halqasimon yoriqlar boʻyicha ularning markaziy qismi choʻkadi. Kalderalar aylana yoki oval shaklidagidan choʻkish muldalaridan iborat boʻlib, ularda eng yiriklarining oʻlchami koʻndalangiga 25 km ga boradi[34].

Sinklinal va antiklinal yoriqlar

[tahrir | manbasini tahrirlash]

Sinklinal va antiklinal yoriqlar katta yoriqlarning atrofida paydo boʻladigan kichikroq yoriqlar boʻlib, ular yirik yoriq bilan bir xil (sinklinal) yoki qarama-qarshi yoʻnalishda (antiklinal) boʻlishi mumkin[14]. Bunday yoriqlar koʻpincha Niger deltasi kabi hududlarda kuzatiladi.

Yoriq toshlar

[tahrir | manbasini tahrirlash]
Asosiy maqola: Tektonit
Yoriq tuzilishi[35]
Sariq rangli yoriqlar (Gobi, Mongoliya)
Faol boʻlmagan yoriqlar Shimoliy Ontario, Kanada

Yoriq toshlar yer poʻstida yoki boshqa tektonik tizimlarda yoriqlar va sinishlar natijasida hosil boʻlgan geologik jismlardir. Yoriqlar yer poʻstining toʻgʻri yoki notoʻgʻri harakatlar jarayonida yuzaga keladi. Ushbu harakatlar natijasida hosil boʻlgan toshlar har xil turdagi deformatsiyalar va minerallarga ega boʻlishi mumkin, bu esa ularning turlarini shakllantiradi.

Asosiy yoriq tosh turlari quyidagilar:

  • Kataklazit (Cataclasite) – bu yorliq zonasida yuqori deformatsiya va qattiq mexanik taʼsirlar natijasida hosil boʻlgan tosh. Bu materiallar koʻpincha nozik, parchalanishli boʻlib, yoriq zonasida sodir boʻlgan mexanik kuchlar taʼsirida, yaʼni siqilish va qisilish jarayonida paydo boʻladi.
    • Tektonik yoriq (tectonic breccia) – yer poʻstida yoki boshqa tektonik harakatlar natijasida toshlarning sinishi va yoriqlarga aylanish jarayonida hosil boʻladi. Breccia – bu bir-biriga turli shakldagi va oʻlchamdagi tosh boʻlaklaridan iborat boʻlib, ular orasida har xil materiallar boʻlishi mumkin. Breccia 30% dan ortiq koʻz bilan koʻrinadigan boʻlaklarni oʻz ichiga oladi.
    • Gouge yorigʻi (fault gouge) – notekis, loyga boy, nozik va oʻta mayda jinslardan tashkil topgan kataklazit yoriq tosh turi. Bu tosh boʻlaklarining faqatgina 30% dan kamroq qismini koʻz bilan koʻrish mumkin.
      • Loy surtmasi – bu loyga boy qatlamlardan iborat choʻkindilarning qatma-qatligidan hosil boʻlgan, kuchli deformatsiyaga uchragan tosh.
  • Mylonite – bu yuqori bosim va issiqlik taʼsirida kuchli deformatsiyaga uchragan tosh. Mylonitelar yuqori darajada nozik boʻlib, ular koʻpincha toshlarning shakli va tuzilishini oʻzgartiradi. Ular yoriqlarda va yirik tektonik harakatlar bilan bogʻliq boʻlgan joylarda mavjud boʻladi.
  • Pseudotachylyte – bu yuqori bosim va issiqlik sharoitlarida hosil boʻlgan, koʻpincha erigan tosh materialidan tashkil topgan, juda nozik qora rangli jins. Ular koʻpincha yoriqlar va sinishlar zonasida, ayniqsa, seysmik yoki seysmogen hodisalar natijasida shakllanadi.

Insonlarga taʼsiri

[tahrir | manbasini tahrirlash]

Yoriqlar atrof-muhitga, infratuzilmaga va resurslarni taqsimlashga keng qamrovli taʼsir koʻrsatadi. Geotexnika muhandisligida yoriqlarni oʻrganish tunnellar, poydevorlar va qiyaliklarning mustahkamligini taʼminlash uchun muhim ahamiyatga ega, chunki yoriqlar tuproq va togʻ jinslarning tabiiy harakatlarini oʻzgartirishi mumkin.

Faol yoriqlar, xususan, Golotsen davrida koʻchgan yoriqlar katta seysmik xavf tugʻdiradi. Kasalxonalar, maktablar yoki elektr stantsiyalari kabi muhim infratuzilmalarning qurilish xavfsizligini taʼminlash uchun Golotsen yoki Pleystotsen davrlarida faol boʻlgan yoriqlar diqqat bilan oʻrganilishi kerak. Xususan, paleosesmologiya fani tuproqning xususiyatlarini tahlil qiladi, shu bilan birga radiokarbonlarni tahlil qilish orqali avval mavjud boʻlgan yoriqlar faoliyatini oʻrganadi. Shuningdek, yoriqlar kelajakdagi zilzilalarni bashorat qilishda ham katta yordam beradi[36].

Yoriqlarning konchilik sanoatidagi oʻrni

[tahrir | manbasini tahrirlash]

Yoriqlar turli xil konlarining shakllanishi bilan chambarchas bogʻliq. Yoriq zonalari magma yoki minerallarga boy suyuqliklar uchun tabiiy yoʻllarni ochib beradi. Bu jarayon mis kabi qimmatbaho resurslarning toʻplanishiga sabab boʻladi. Bularni esa odamlar katta miqdorda osonlikcha qazib olish mumkin boʻladi[37][38]. Misol uchun: Chili davlatidagi Domeyko yorigʻidagi koʻplab mis konlari, jumladan „Chuquicamata“ va „La Escondida“ kabi faol mis qazib olish zonalari kiradi[39]. Bundan tashqari, yoriqlar xavfli magma oqimlarini toʻxtatadigan toʻsiq vazifasini ham bajarishi mumkin[38]. Bunda nihoyatda qaynoq magma oqimlari yoriqlarga oqib tushadi va qotiydi. Bu esa oʻz navbatida foydali qazilma konlarini hosil qilishga yordam beradi[40].

Yerosti suvlar

[tahrir | manbasini tahrirlash]

Yoriqlar yer osti suv tizimlarida toshlarning parchalanishini tezlashtirishida va yer osti suvlarini ushlab turadigan boʻshliqlarni yaratishda muhim rol oʻynaydi[41].

Galereya

[tahrir | manbasini tahrirlash]

Yana qarang

[tahrir | manbasini tahrirlash]

Manbalar

[tahrir | manbasini tahrirlash]
  1. ↑ X.Chiniqulov, R.Chiniqulov, A.R.Kushokov. Strukturaviy geologiya va geologik xaritalash. Toshkent: Sano-standart, 2015 — 186-bet. ISBN 978-9943-348-88-2. 
  2. ↑ Lutgens, Frederick K.; Tarbuck, E.J.; Tasa, D. (illustrator). Essentials of geology, 11th, Boston: Prentice Hall, 2012 — 32-bet. ISBN 978-0321714725. 
  3. ↑ 3,0 3,1 Ohnaka, M.. The Physics of Rock Failure and Earthquakes. Cambridge University Press, 2013. ISBN 978-1-107-35533-0. 
  4. ↑ „fault trace“, Earthquake Glossary, United States Geological Survey, qaraldi: 10 April 2015
  5. ↑ Tristram, Robert (30 April 2003), Where are the Fault Lines in the United States East of the Rocky Mountains?, United States Geological Survey, 18 November 2009da asl nusxadan arxivlandi, qaraldi: 6 March 2010
  6. ↑ „Fault zone.“ Merriam-Webster.com Dictionary, Merriam-Webster. Retrieved 8 Oct. 2020.
  7. ↑ Fillmore, Robert. Geological evolution of the Colorado Plateau of eastern Utah and western Colorado, including the San Juan River, Natural Bridges, Canyonlands, Arches, and the Book Cliffs. Salt Lake City: University of Utah Press, 2010 — 337-bet. ISBN 9781607810049. 
  8. ↑ Caine, Jonathan Saul; Evans, James P.; Forster, Craig B. (1 November 1996). "Fault zone architecture and permeability structure". Geology 24 (11): 1025–1028. doi:10.1130/0091-7613(1996)024<1025:FZAAPS>2.3.CO;2. 
  9. ↑ Childs, Conrad; Manzocchi, Tom; Walsh, John J.; Bonson, Christopher G.; Nicol, Andrew; Schöpfer, Martin P.J. (February 2009). "A geometric model of fault zone and fault rock thickness variations". Journal of Structural Geology 31 (2): 117–127. doi:10.1016/j.jsg.2008.08.009. 
  10. ↑ Fossen, Haakon. Structural geology, 2nd, Cambridge, UK: Cambridge University Press, 2016 — 117, 178-bet. ISBN 9781107057647. 
  11. ↑ SCEC & Education Module, s. 14
  12. ↑ „Faults: Introduction“. University of California, Santa Cruz. 2011-yil 27-sentyabrda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2010-yil 19-mart.
  13. ↑ Choi, Pom-yong; Lee, Seung Ryeol; Choi, Hyen-Il; Hwang, Jae-ha; Kwon, Seok-ki; Ko, In-sae; An, Gi-o (June 2002). "Movement history of the Andong Fault System: Geometric and tectonic approaches". Geosciences Journal 6 (2): 91–102. doi:10.1007/BF03028280. 
  14. ↑ 14,0 14,1 CHINIQULOV 2015, s. 200.
  15. ↑ Hanging wall Foot wall, United States Geological Survey, 8 May 2009da asl nusxadan arxivlandi, qaraldi: 2 April 2010
  16. ↑ Tingley, J.V.; Pizarro, K.A. (2000), Traveling America's loneliest road: a geologic and natural history tour, Nevada Bureau of Mines and Geology Special Publication, 26-jild, Nevada Bureau of Mines and Geology, 132-bet, ISBN 978-1-888035-05-6, qaraldi: 2010-04-02
  17. ↑ „What is a fault and what are the different types?“. USGS: Science for a Changing World. Qaraldi: 2021-yil 13-oktyabr.
  18. ↑ CHINIQULOV 2015, s. 204.
  19. ↑ Allaby, Michael, ed (2015) (4th nashri). Oxford University Press. ISBN 978-0-19-965306-5. http://www.oxfordreference.com/view/10.1093/acref/9780199653065.001.0001/acref-9780199653065-e-8171. 
  20. ↑ Park, R.G.. Foundation of Structural Geology, 3, Routledge, 2004 — 11-bet. ISBN 978-0-7487-5802-9. 
  21. ↑ Peacock, D. C. P.; Knipe, R. J.; Sanderson, D. J. (2000). "Glossary of normal faults". Journal of Structural Geology 22 (3): 298. doi:10.1016/S0191-8141(00)80102-9. 
  22. ↑ Oskin, Michael E. „Normal Faults“. LibreTexts (2019-yil 3-iyun). Qaraldi: 2022-yil 6-aprel.
  23. ↑ Первушов 2008, s. 83.
  24. ↑ CHINIQULOV 2015, s. 207.
  25. ↑ CHINIQULOV 2015, s. 209.
  26. ↑ Sultonov 2024, s. 9.
  27. ↑ Sultonov 2024, s. 44.
  28. ↑ Sultonov 2015, s. 117.
  29. ↑ CHINIQULOV 2015, s. 201.
  30. ↑ „dip slip“. Earthquake Glossary. United States Geological Survey. 2017-yil 23-noyabrda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2017-yil 13-dekabr.
  31. ↑ „How are reverse faults different than thrust faults? In what way are they similar?“. UCSB Science Line. University of California, Santa Barbara (2012-yil 13-fevral). 2017-yil 27-oktyabrda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2017-yil 13-dekabr.
  32. ↑ Park, R.G.. Foundation of Structural Geology, 3, Routledge, 2004 — 15-bet. ISBN 978-0-7487-5802-9. 
  33. ↑ 33,0 33,1 „Structural Geology Notebook – Caldera Faults.“. maps.unomaha.edu. 2018-yil 19-noyabrda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2018-yil 6-aprel.
  34. ↑ CHINIQULOV 2015, s. 236.
  35. ↑ Jin-Hyuck, Choi; Paul, Edwards; Kyoungtae, Ko; Kim, Young-Seog (January 2016). "Definition and classification of fault damage zones: A review and a new methodological approach". Earth-Science Reviews 152: 70–87. doi:10.1016/j.earscirev.2015.11.006. https://www.sciencedirect.com/science/article/pii/S0012825215300672. 
  36. ↑ Brodie, Kate; Fettes, Douglas; Harte, Ben; Schmid, Rolf (29 January 2007), Structural terms including fault rock terms, International Union of Geological Sciences
  37. ↑ Troll, V R; Mattsson, T; Upton, B G J; Emeleus, C H; Donaldson, C H; Meyer, R; Weis, F; Dahrén, B et al. (2020-10-09). "Fault-Controlled Magma Ascent Recorded in the Central Series of the Rum Layered Intrusion, NW Scotland". Journal of Petrology 61 (10). doi:10.1093/petrology/egaa093. ISSN 0022-3530. 
  38. ↑ 38,0 38,1 Piquer Romo, José Meulen; Yáñez, Gonzálo; Rivera, Orlando; Cooke, David (2019). "Long-lived crustal damage zones associated with fault intersections in the high Andes of Central Chile". Andean Geology 46 (2): 223–239. doi:10.5027/andgeoV46n2-3108. http://www.andeangeology.cl/index.php/revista1/article/view/V46n2-3106/pdf. Qaraldi: June 9, 2019. Yer yoriqlari]]
  39. ↑ Robb, Laurence. Introduction to Ore-Forming Processes, 4th, Malden, MA, United States: Blackwell Science Ltd, 2007 — 104-bet. ISBN 978-0-632-06378-9. 
  40. ↑ Piquer, José; Sanchez-Alfaro, Pablo; Pérez-Flores, Pamela (2021). "A new model for the optimal structural context for giant porphyry copper deposit formation". Geology 49 (5): 597–601. doi:10.1130/G48287.1. 
  41. ↑ Pradhan, Rudra Mohan; Singh, Anand; Ojha, Arun Kumar; Biswal, Tapas Kumar (2022-07-12). "Structural controls on bedrock weathering in crystalline basement terranes and its implications on groundwater resources". Scientific Reports 12 (1): 11815. doi:10.1038/s41598-022-15889-x. ISSN 2045-2322. PMID 35821387. PMC 9276672. //www.pubmedcentral.nih.gov/articlerender.fcgi?tool=pmcentrez&artid=9276672. 

Adabiyotlar

[tahrir | manbasini tahrirlash]
  • Davis, George H.; Reynolds, Stephen J. „Folds“, . Structural Geology of Rocks and Regions, 2nd, John Wiley & Sons, 1996 — 372–424-bet. ISBN 0-471-52621-5. 
  • Hart, E.W.; Bryant, W.A. (1997). Fault rupture hazard in California: Alquist-Priolo earthquake fault zoning act with index to earthquake fault zone maps (Report). Special Publication 42. California Division of Mines and Geology. 
  • Marquis, John; Hafner, Katrin; Hauksson, Egill, „The Properties of Fault Slip“, Investigating Earthquakes through Regional Seismicity, Southern California Earthquake Center, 25 June 2010da asl nusxadan arxivlandi, qaraldi: 19 March 2010
  • McKnight, Tom L.; Hess, Darrel „The Internal Processes: Types of Faults“, . Physical Geography: A Landscape Appreciation. Prentice Hall, 2000 — 416–7-bet. ISBN 0-13-020263-0. 
  • Jonathan Saul Caine, James P. Evans, Craig B. Forster. Fault zone architecture and permeability structure, 1996 — 1025–1028-bet. ISBN 0091-7613. 
  • Gudmundsson, Agust. Evolution of faults. London: Cambridge University Press, 05 June 2012. Qaraldi: 14-dekabr 2024-yil. 
  • Е.М. Первушов, Л.И. Ермохина. СТРУКТУРНАЯ ГЕОЛОГИЯ И ГЕОЛОГИЧЕСКОЕ КАРТИРОВАНИЕ. Саратов: Геосистемы, 2008. ISBN 978-5-292-03866-5. 
  • A.F. Babadjanov. Geologiya, mineralogiya va petrografiya asoslari. Toshkent: Asian Book House, 2020. ISBN 978-9943-5878-4-1. 
  • Chiniqulov X., Ibragimov R.N, Joliyev A.X, Xo`jayev H.S. Strukturaviy geologiya va geologik xaritalash, 2009, Toshkent: Cho`lpon nomidagi nashriyot-matbaa ijodiy uyi. ISBN 978-9943-05-289-5. 
  • В.Е.Хаин М.Г.Ломизе. Геотектоника с основами геодинамики. Москва: Издателъство, 2005. ISBN 5-98227-076-8. 

Havolalar

[tahrir | manbasini tahrirlash]
 Vikiomborda Yoriqlar
haqida turkum mavjud
Vikilugʻatda yoriq nomli maqola mavjud.
Ushbu maqolani tinglang (22 daqiqa)
noicon
Spoken Wikipedia icon
Bu audiofayl ushbu maqolaning 17-dekabr, 2024-yil(2024-12-17) sanasidagi versiyasi asosida yaratilgan boʻlib, shu sanadan keyin amalga oshirilgan tahrirlarni aks ettirmaydi.
(Yordam · Koʻproq audiomaqolalar)
"https://uz.wikipedia.org/w/index.php?title=Yer_yoriqlari&oldid=5348777" dan olindi