Obirahmat gʻori
| Obirahmat gʻori | |
|---|---|
| Obirahmat gʻori | |
_(Miloddan_avvalgi_80-42ming_yillik).jpg) | |
| Joylashuvi | Boʻstonliq tumani, Toshkent viloyati |
| Koordinatalar | 41°34′14″N 70°07′59″E / 41.570596893408705°N 70.13292638536761°E |
| Turi | oʻrta paleolit davriga oid gʻor |
| Asosiy sanalar | 50 ming yil oldin |
 Obirahmat gʻori xaritada | |
 Obirahmat gʻori Vikiomborda | |
Obirahmat gʻori – mustye madaniyatiga oid qadimiy manzilgoh. Toshkentdan 100 km shimoli-sharqda, Koʻksuv tizmasi etagidagi Paltovsoyning oʻng qirgʻogʻida joylashgan.
Obirahmat gʻorini A. P. Muhammadjonov va S K. Nasriddinov topgan (1962). Obirahmat gʻori Sulaymonov tekshirgan. Gʻor keng yoysimon shaklda boʻlib, eni 20 m dan ortiq; u quruq va yorugʻ, [[sharq|sharqiy] chekkasidagi qiyadan chuchuk suvli shalola oqib tushadi. Gʻorning ogʻzi janub tomonga qaragan. Obirahmat gʻorida uzoq, vaqt davomida hosil boʻlgan 22 madaniy qatlamning umumiy qalinligi 10 m. Obirahmat gʻoridan nayzasimon qurollar, nukleuslar, turli xildagi tosh kesgichlar, ponasimon qurollar, bigizlar topilgan. Topilmalar Oʻrta Osiyoda tosh davrining eng boy kolleksiyalaridan birini tashkil qiladi[1].
Gʻorning kashf qilinishi
[tahrir | manbasini tahrirlash]Paltovsoy vodiysidagi Obirahmat gʻori 1962-yilda, Chorboq suv ombori qurilishidan oldin arxeologik qidiruv ishlari olib borilganda topilgan. Topilmaning taxminiy yoshi kamida 50 000 yil. Yodgorlik ochiq holatda topilganida, unda 500 ta tosh buyumlar boʻlgan.
Gʻor janubga qaragan katta dumaloq uydir. Kirish joyidagi kengligi 20 m, chuqurligi 9 m, arkning maksimal balandligi 11,8 m. Gʻorning madaniy qatlamlarining umumiy qalinligi taxminan 10 m boʻlgan 22 stratigrafik qatlamga boʻlingan.
Qazishma ishlari davomida stratigrafiya, sedimentologiya, arxeozoologiya, petrografiya, palinologiya kabi usullar yordamida gʻor choʻkindilarini oʻrganishni oʻz ichiga olgan kompleks yondashuv qoʻllangan. Natijada, gʻor paleolit davridagi ekologik sharoitlar, boʻshashgan choʻkindilarni koʻmish jarayonlari va yodgorlikning funktsional turi (doimiy tashrif buyuriladigan ov lageri) maksimal darajada aniqlangan. Radiokarbon, toriy-uran, EPR, OSL kabi mutlaq tanishish usullari ham qoʻllangan. Natijada, gʻor choʻkindilari miloddan avvalgi 80-40 ming yillar oraligʻida toʻplanganligi aniqlangan.
Obirahmat qishlogʻi yaqinida 2003-yil Paltovsoy daryosi boʻyida Obirahmat gʻoridagi (41°34"08,8" sh. k., 70°08"00,3" sh. u.) oʻrta paleolit qatlamida neandertal va kromanon odamiga oʻxshash 9-12 yoshli bolaning bir nechta tishlari va bosh suyagining koʻplab boʻlaklari topilgan. Qoldiqlarning yoshi kamida 50 ming yil[2][3][4]. 14.1-qatlamning radiouglerodli usul yordamida aniqlangan yoshi taxminan 52-54 ming yilni tashkil qiladi (sana Yaponiyaning Suigetsu koʻli shkalasi boʻyicha kalibrlangan). Inson qoldiqlari topilgan 16-qatlamning elektron paramagnit rezonansi taxminan taxminan 74 ming yilga oid taxminlarni berdi. 16-qatlam uchun uranli qatorlar usuli bilan yoshni aniqlash 109,2 ± 1,6 ming yilni berdi[5][6].
Obirahmat gʻori topilgunga qadar 1938-yilda Teshik-Tosh gʻorida neandertal bolasi qoldiqlarining topilishi neandertallar tarqalishining sharqiy chegarasi hisoblanar edi.
Gʻorda topilgan fauna va flora
[tahrir | manbasini tahrirlash]Obirahmat gʻorida uchraydigan hayvonlar – mushuksimon yirtqichlar, tilla chiyaboʻri, toʻlay quyon, marmot, Sugʻurlar, yirik qushlar, kirpi, gʻor sherlari, togʻ echkisi (umumiy suyak massasining 47%), qizil bugʻu (umumiy suyak massasining 17,1%), elik. Shuni ham taʼkidlash kerakki, Obirahmatda ot, toshbaqa, boʻri, sirtlon, ayiq kabi hayvonlarning suyak qoldiqlari yoʻq. Obirahmat gʻoridan topilgan suyak qoldiqlarini tahlil qilish asosida biologlar juda qiziq xulosaga kelishdiki, bu yerga togʻ echkilari va bugʻularning koʻchmanchi suruvlarini taʼqib qilayotgan qadimgi odamlar vaqti-vaqti bilan tashrif buyurishgan. Nisbatan pastda joylashgan, janubga qaragan tik qiyalikda joylashgan yodgorlik kuz va qishda bu turlarni pistirma ovlash uchun ideal joy hisoblanadi.
Qadimgi davrda qayd etilgan oʻsimliklar, oʻsimlik gulchanglarini tahlil qilish natijalariga koʻra (palinologik tahlil) – torondoshlar, ziravorlar, chinniguldoshlar, pissodeslar, burchoqdoshlar, ziradoshlar, nashadoshlar, loladoshlar ekinlari topilgan. Butalardan – atraphaxis, yulgʻun, krascheninnikovia, naʼmatak, polycnemum, scorzonera, zirk, jiyda, shoʻrak, daraxtlar – chinor, qayin, yongʻoq, carpinus, pista, ostrya, qaragʻay, pícea, abies topilgan.
Adabiyotlar
[tahrir | manbasini tahrirlash]- Krivoshapkin A. I. Obiraxmatskiy variant perexoda ot srednego k verxnemu paleolitu. – Novosibirsk, 2012.
- Suleymanov R. X. Statisticheskoe izuchenie kulturi grota Obi-Raxmat. – Tashkent, 1972.
Manbalar
[tahrir | manbasini tahrirlash]- ↑ OʻzME. Birinchi jild. Toshkent, 2000-yil
- ↑ „Основные события в истории изучения неандертальцев“. 2016-yil 9-avgustda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2016-yil 21-avgust.
- ↑ „Исследования грота Оби-Рахмат: Археологические находки на территории долины реки Пальтау“. 2018-yil 9-iyulda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2019-yil 2-dekabr.
- ↑ Vishnyatskiy L. B. Neandertalsi: istoriya nesostoyavshegosya chelovechestva. Izdatelstvo „Nestor-Istoriya“, 2010 god.
- ↑ Kuzmin Ya. Poyavlenie cheloveka sovremennogo anatomicheskogo tipa v Sredney Azii: novie dannie po xronologii grota Obi-Raxmat (Uzbekistan) i ix kriticheskaya otsenka
- ↑ Asmerom Y., Polyak V. J., Wagner J. D. M., Patchett P. J. „Hominin expansion into Central Asia during the last interglacial“ (deadlink). 2018-yil 8-iyulda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2018-yil 8-iyul.. Earth and Planetary Science Letters. 2018. V. 494. P. 148–152.
 | Ushbu maqolada Oʻzbekiston milliy ensiklopediyasi (2000-2005) maʼlumotlaridan foydalanilgan. |
.jpg)