Muhiddinbek
| Muhiddinbek | |
|---|---|
| Tavalludi | 1893 |
| Vafoti | 26-sentyabr 1922 |
Muhiddinbek, Moʻydinbek, Muhiddinbek Kattabek Usmon Aliyev (taxminan 1877, Olay vohasidagi Navqat qishlogʻi —1922.26.8, Oʻsh) — Fargʻona vodiysida sovet rejlmiga qarshi harakat rahbarlaridan biri. Turkiston muxtoriyati hukumatini faol qoʻllab-quvvatlab, bolsheviklarga qarshi kurashning sarchashmasida turgan. Katta Ergash, Madaminbek va Shermuhammadbeknint oʻrinbosarlaridan biri (1918—22). Mingtepada Yoʻlchi, Usmon Ponsod, Buloqboshida Yangiboy, Ahmad Polvon, Aravonda Shermat qirgʻiz, Oʻzganda Jonibek qozi kabi qoʻrboshilar Muhiddinbekning eng nufuzli sardorlari edi, ixtiyorida 4500 yigit boʻlgan. Uning yigitlari 1918—21 yillarda qizil askarlarga zarbalar berib, Oʻsh uyezdini dushmandan muhofaza qilishgan. 1922-yil fevralda unga qarshi bolsheviklar faol jang harakatlarini boshladi. Oʻsh uyezdi atrofida bir oy davom etgan shiddatli janglarda Muhiddinbek lashkari magʻlubiyatga uchradi. Muhiddinbek va uning 7 ta safdoshi Oʻsh shahridagi Azret masjidida boʻlgan Inqilobiy harbiy tribunal majlisining hukmi bilan otib oʻldirildi.
Faoliyati
[tahrir | manbasini tahrirlash]Inqilobdan oldin Muhiddinbek talonchilik va qotillik uchun 5 yil ogʻir mehnatga hukm qilingan va ikki marta Sibirga surgun qilingan. U qamoqdan qochib, tog‘larga yashiringan, qoʻrbashi Usmonning to‘dasiga qo‘shilib, tez orada o‘zi ham qoʻrboshi bo‘lgan.
1918-yil boshida u jangovar va harakatchan otryad tuzib, Farg‘ona vodiysining turli hududlarida faoliyat yuritgan.
1918-yil oxirida u Madaminbek „qoʻshini“ tarkibiga qoʻshilib, uni otryadning bosh qoʻmondoni deb tan oldi.
1920-yil mart oyida Madaminbek armiyasi bilan birga Sovet hukumati tomoniga oʻtgan. Ishchi va dehqonlar Qizil Armiyasining „International“ brigadasining Kuchukov polkiga eskadron komandiri etib tayinlandi.
1920-yil avgustda Arand darasida oʻzining muovini, shuningdek, sobiq qarshilik harakati aʼzolaridan Qoraxoʻjani oʻldirib, sovet tuzumiga sodiq qolgan 12 jangchini otib tashladi va yana togʻlarga yoʻl oldi.
1920-yil oxirida u oʻzini — Gʻazo amiri Lyashkar Bashi Muhitdinbek (Oliy Bosh qoʻmondon Muhitdinbek) deb eʼlon qildi. Madaminbek vafotidan keyin Xolxoʻja bilan birga Fargʻonadagi eng yirik qarshilik harakati qoʻshinlariga boshchilik qilgan[1].
1921-yil 13-mayda O‘shga ketayotgan rus askarlarini mag‘lub etgan. Oʻljadan tashqari, Muhiddinbek 70 ga yaqin (Qizil Armiya askarlari va ularning oila aʼzolarini) kishini asirga oldi, keyinchalik ular qatl qilindi.
1921-yil sentabrigacha Muhiddinning askarlari mingdan oshdi. 1921—1922-yilning birinchi yarmida uning otryadlari va u tuzgan „boshqaruv“ (soliqchilar, qishloq oqsoqollari) Fargʻona vodiysining sharqiy qismini nazorat qilgan.
Uning otryadlari Fargʻona vodiysining koʻpgina shaharlariga, hatto Oʻsh va Andijon kabi yirik shaharlariga ham tezkor bosqinlar uyushtirdi.
1921-yil oxiri — 1922-yil boshida u Qizil Armiya boʻlinmalari bilan muntazam urush olib bordi.
1922-yil mart-may oylarida sulh tuzib, Qizil Armiya qoʻmondonligi bilan Sovet hokimiyatini tan olish va taslim boʻlish boʻyicha muzokaralarni boshladi.
1922-yil may oyida kutilmaganda muzokaralarni toʻxtatib, yana harbiy harakatlarni boshladi.
1922-yilning 3-iyulida uning qoʻshini bostirib kirib, Oʻshni talon-taroj qiladi. Oʻshdan chekinish chogʻida Qizil Armiyaqoʻshinlari tomonidan qurshab olingan va 1922-yil 6-iyulda qoʻlga olingan.
1922-yil iyul oyining oxirida Muhiddinbek Fargʻona viloyati qoʻshinlari shtab komissari Bolotnikovni oʻldirish va qoʻzgʻolon tayyorlashda ayblanib, OGPU tomonidan hibsga olingan va Farg‘ona qamoqxonasiga tashlangan. Uni olib ketish uchun O‘shga zirhli mashina va otliq polk jalb qilingan.
1922-yil 21-26-sentyabrda Turkiston fronti harbiy tribunalining sayyor majlisi (sud O‘shning Hazratobal maydonida bo‘lib o‘tgan, sud raisi P. Kemeron) boʻlib oʻtdi. Turkiston Kommunistik partiyasi MK aʼzolari A. Qodirov va N. Rustemov, davlat ayblovchisi Turkiston Kompartiyasi Markaziy Komiteti masʼul kotibi N. Tyuryaqulov, himoyachi — Gumerov sudda ishtirok etdi. Uning shtab boshligʻi Yangiboy Babashboev, otryad boshliqlari Soib qori Tyuryaqulov, mulla Toʻka Aliyev, Is’hoq Nishonboyev, toʻda aʼzolari Qamchi Temirboev, shaxsiy qoʻriqchilari Umurzoq Shiroxoʻjayev, Sotibay Matnazarov va boshqa toʻrt nafar askari ham sudga tortildilar. 150 nafar guvoh tinglandi. Muhiddinbek qonun boʻyicha RSFSR Jinoyat kodeksining 58-, 76- va 142-moddalari bilan oʻlim jazosiga hukm qilingan. Sudda u aybini tan olmagan, pushaymonligini bildirmagan. Muhiddinbek hukm eʼlon qilingandan soʻng darhol maydonga tutash koʻchalardan birida oʻz armiyasining ayblangan boshqa 7 qoʻmondoni bilan birga otib tashlandi[2].
Yana qarang
[tahrir | manbasini tahrirlash]Adabiyot
[tahrir | manbasini tahrirlash]- Turkestan v nachale XX veka; k istorii istokov natsionalnoy nezavisimosti, T., 2000; Oʻzbekistonning yangi tarixi. 2-kitob [Oʻzbekiston sovet mustamlakachilik davrida], T., 2000; Rajabov K,., Haydarov M., Turkiston tarixi (1917-1924), T., 2002; Istoriya Oʻzbekistana (1917—1991), T., 2002.[3]
Manbalar
[tahrir | manbasini tahrirlash] | Ushbu maqolada Oʻzbekiston milliy ensiklopediyasi (2000-2005) maʼlumotlaridan foydalanilgan. |
 | Bu andozani aniqrogʻiga almashtirish kerak. |