Afg`onistonda Ahmadiya ta'limoti

Afgʻoniston Islom Amirligi
Afgʻoniston Islom Amirligi امارت اسلامی افغانستان; īmārat-e Eslāmī-ye Afġānistān; (forscha); د افغانستان اسلامي امارت; Da Afġānistān Islāmī īmārat; (pushtuncha)
	Bayroq
	Shior: lā ʾilāha ʾillà l-Lāh, Muḥammadun rasūlu l-Lāh; لا إله إلا الله محمد رسول الله (arabcha); (Allohdan oʻzga iloh yoʻq. Muhammad uning rasulidir)
	Madhiya: Afgʻoniston Madhiyasi
Poytaxt	Kobul (shahar)
Eng katta shahar	[[Kobul (shahar)]], [[Qandahor (shahar)]]
Rasmiy til(lar)	dariy, pushtu 9 viloyatda rasmiy o'zbek tili
Hukumat	Amirlik; Islomiy davlatlar
• Prezident	Haybatulloh Oxundzoda
• Vitse prezident	Muhammad Yoqub
Mustaqillik (- Birinchi Afgʻon Davlati; 1747-yil oktabrda; - Mustaqil; (Birlashgan Qirollikdan); 1919-yil 19-avgustda)
Maydon
• Butun	652,864 km2 km2 (41-oʻrin)
• Suv (%)	ahamiyatsiz
Aholi
• 2019-yilgi roʻyxat	32,225,560 (43-oʻrin)
• Zichlik	46/km2/km2
YIM (XQT)	2018-yil roʻyxati
• Butun	$72,911 milliard
• Jon boshiga	$2,024
Pul birligi	afgʻoni (AFN)
Vaqt mintaqasi	UTC+4:30
• Yoz (DST)	UTC+6
Qisqartma	AF
Telefon prefiksi	93
Internet domeni	.af

Ahmadiya ta'limoti (harakati) tarqalgan mamlakatlar
Davlatlar
Afrika • Jazoir • Angola • Benin • Botsvana • Burkina-Faso • Burundi • Kamerun • Kabo-Verde • Markaziy Afrika Respublikasi • Chad • Komor orollari • Kot-d’Ivuar • Kongo DR • Kongo Respublikasi • Jibuti • Misr • Ekvatorial Gvineya • Eritreya • Efiopiya • Gabon • Gambiya • Gana • Gvineya • Gvineya-Bisau • Keniya • Lesoto • Liberiya • Liviya • Madagaskar • Malavi • Mali • Mavritaniya • Mavrikiy • Marokash • Mozambik • Namibiya • Niger • Nigeriya • Ruanda • Senegal • Seyshel orollari • Syerra-Leone • Somali • Janubiy Afrika • Sudan • Svazilend • Tanzaniya • Tunis • Uganda • Zambiya • Zimbabve
Osiyo • Afgʻoniston • Bahrayn • Bangladesh • Butan • Bruney • Birma • Kambodja • Xitoy • Gonkong • Hindiston • Indoneziya • Iroq • Eron • Isroil • Iordaniya • Qozogʻiston • Koreya • Quvayt • Qirgʻiziston • Laos • Livan • Malayziya • Maldiv orollari • Moʻgʻuliston • Nepal • Ummon • Shimoliy Koreya • Pokiston • Falastin • Filippin • Qatar • Rossiya • Saudiya Arabistoni • Singapur • Janubiy Koreya • Shri-Lanka • Suriya • Tayvan • Tojikiston • Tailand • Kurka • Turkmaniston • Birlashgan Arab Amirliklari • Oʻzbekiston • Vetnam • Yaman
Yevropa • Albaniya • Andorra • Armaniston • Avstriya • Ozarbayjon • Belarus • Belgiya • Bosniya va Gertsegovina • Bolgariya • Xorvatiya • Kipr • Chexiya • Daniya • Estoniya • Finlandiya • Fransiya • Gruziya • Germaniya • Gretsiya • Vengriya • Islandiya • Irlandiya • Italiya • Jersi • Kosovo • [Latviya]] • Lixtenshteyn • Litva • Lyuksemburg]] • Malta • Moldova • Monako • Chernogoriya • Niderlandiya • Shimoliy Makedoniya • Norvegiya •Polsha • Portugaliya • Ruminiya • Rossiya • San-Marino • Serbiya • Slovakiya • Sloveniya • Ispaniya • Shvetsiya • Shveysariya • Ukraina • Birlashgan Qirollik]]
Amerika • Antigua va Barbuda • Barbados • Beliz • Braziliya • Kanada • Chili • Kolumbiya • Kosta-Rika • Kuba • Dominika • Dominik Respublikasi • Ekvador • Salvador • Gvatemala • Gayana • Gaiti • Gonduras • Yamayka • Meksika • Nikaragua • Panama • Paragvay • Peru • Surinam • Trinidad va Tobago • Qoʻshma Shtatlar
Okeaniya • Avstraliya • Sharqiy Timor • Fiji • Kiribati • Marshall orollari • Mikroneziya • Nauru • Yangi Zelandiya • Palau • Papua-Yangi Gvineya • Samoa • Tonga • Tuvalu • Vanuatu

Ahmadiya Afgʻonistondagi Londondagi xalifaning boshchiligida islomiy jamoadir. Islomdagi Ahmadiya harakati va hozirgi Afgʻoniston chegaralaridagi pushtun xalqi bilan eng birinchi aloqa Mirzo Gʻulom Ahmadning hayotligida sodir boʻlgan. Ahmad tomonidan boshlangan harakat boshqa musulmon guruhlari, jumladan Afgʻonistondagilar tomonidan dindan qaytganlik sifatida koʻrilgan va shunga koʻra, Ahmad vaʼda qilingan Mahdiy deb daʼvo qilganidan atigi oʻn ikki yil oʻtib, Ahmad musulmonlaridan ikki nafari Kobulda toshboʻron qilinib oʻldirilgan. Shu taqlid qotilliklar 1925-yilgacha davom etdi. 1924—1925-yillarda amir Omonullaxon davrida Ahmadiya eʼtiqodiga aloqadorlik oʻlim jazosiga aylandi va bu taʼlimotni qabul qilganlar majburan qaytarildi.^[3]

Tarixi[tahrir | manbasini tahrirlash]

Afgʻonistondagi harakat tarixi ikki ilk dinga kirganlar, yaʼni Sayid Abdul Latif va Abdur Rahmonning harakatlaridan boshlanadi. Xost viloyatidan boʻlgan Sayid Abdul Latif 19-asr oxiri va 20-asr boshlari oraligʻida Afgʻoniston amirlaridan Abdurrahmonxon va Habibullaxonning qirollik maslahatchisi boʻlgan. Latif Xost viloyatining sobiq gubernatori Sardor Shireendil Xon bilan birga 1893-yilda Britaniya Hindistoni bilan Durand chizigʻi kelishuvi boʻyicha muzokaralar chogʻida Abdurrahmonxonning vakili boʻlgan^[4]^[5]. 1901-yilda u Ahmadiya harakatining asoschisi Mirzo Gʻulom Ahmadning baʼzi kitoblarini oʻqib, Ahmadiy (ushbu taʼlimot (harakat ham deb ataladi)ni qabul qilganlarni ahmadiy deyishadi) boʻldi. Latif Afgʻoniston diniy ruhoniylarining aʼzosi edi. Binobarin, u oʻzining eng yirik izdoshlaridan biri Abdurrahmonni Ahmadiya harakati asoschisi haqida koʻproq bilish uchun Hindistonning Qodiyon shahriga yubordi.^[6] Qodiyonlik Ahmad bilan bir qancha suhbatlardan soʻng Rahmonning oʻzi ham Ahmadiy boʻldi. U oʻzining yangi eʼtiqodini yetkazishga ishtiyoq bilan Latifga qaytish oʻrniga Afgʻoniston amiri qarorgohi boʻlgan Kobulga yoʻl oldi. U yerda diniy ulamolar amirni Rahmonni oʻlimga hukm qilishga ruxsat berishga koʻndirishdi.^[6] Hibsga olinganidan keyin Rahmon 1901-yil 20-iyunda^[6] boʻgʻib oʻldirilgan.^[7]

1902-yilda Latif amir Habibullohxondan hozirgi Saudiya Arabistonida Makkaga islomiy ziyorat qilish uchun borishga ruxsat soʻradi. Amir Latifning iltimosini inobatga olib, unga yoʻl harajatlari uchun qoplama taqdim etdi. Latif 1902-yilning oktabrida bir qancha shogirdlari hamrohligida Lahorga yetib keldi. U yetib kelganida, Arabiston yarim orolining koʻp qismini nazorat qilgan Usmonlilar mamlakatda tarqalgan vabo tufayli Makkaga Britaniya Hindistonidan sayohat qilishlariga cheklovlar qoʻyganligini bildi. Shuning uchun Latif Mirzo Gʻulom Ahmad bilan uchrashish uchun Qodiyonga borishga qaror qildi. Bir necha oyni oʻtkazgandan soʻng, u Kobulga qaytib keldi va Ahmadiya harakatiga sodiqligini oshkora eʼlon qildi. U Qadiyonda boʻlgan davrida Ahmadga bay’at bergan edi.^[8] Amir diniy ulamolarning buyrugʻiga koʻra, uni Afgʻonistonda oʻlim jazosi boʻlgan murtadlikda aybladi. Latif 1903-yil 14-iyulda ommaviy qatl qilinishidan oldin bir necha hafta qamoqqa tashlangan. U oʻz qarashlaridan voz kechishni istamay, qamoq va sud davrida boshqalarni Ahmadiya talqinlariga bir necha bor ishontirishga uringan.^[9]

№	Viloyat	dariy/pushtu tilida		ISO 3166-2	Maʼmuriy markazi		Aholisi, (2016 — 2017) kishi	Maydoni, km²	Zichligi, kishi/km²
1	Badaxshon	Badakhshān	بدخشان	BDS	Fayzobod	Fayẕābād / Fayẕābād	966 789	44 059	20,08
2	Badgʻis	Bādghīs	بادﻏﻴﺲ	BDG	Qal’ayi Nav	Qala i Naw	504 185	20 591	25,36
3	Bagʻlon	Baghlān	بغلان	BGL	Puli Xumri	Pol-e Khomrī	926 969	21 118	38,81
4	Balx	Balkh	بلخ	BAL	Mozori Sharif	Mazār-e Sharīf	1 353 656	17 249	68,50
5	Bomiyon	Bāmiyān	بامیان	BAM	Bomiyon	Bāmīān	454 643	14 175	29,01
6	Daykundi	Dāykondī	ﺩﺍﻳﻜﻨﺪﻱ	DAY	Nili	Nīlī	468 178	8 088	50,69
7	Farah	Farāh	فراه	FRA	Farah (shahar)	Farāh	515 973	48 471	10,07
8	Faryob	Fāryāb	فارياب	FYB	Maymana	Meymaneh	1 013 535	20 293	47,02
9	Gur	Ghowr	غور	GHO	Chag'charon	Chaghcharān	701 653	36 479	18,65
10	Helmand	Helmand	هلمند	HEL	Lashkargoh	Lashkar Gāh	942 037	58 584	14,67
11	Hirot	Herāt	هرات	HER	Hirot	Herāt	1 928 737	54 778	32,76
12	Juzjon	Jowzjān	جوزجان	JOW	Shibirgʻon	Sheberghān	549 900	11 798	40,39
13	Kapisa	Kāpīsā	کاپیسا	KAP	Mahmud-i Raqi	Mahmūd-e-Rāqī	448 245	1 842	217,64
14	Kobul	Kābul	کابل	KAB	Kobul	Kābul	3 839 580	4 462	790,68
15	Kunar	Konar / Kunar	کُنَر / کونر	KNR	Asadobod	Asadābād	458 130	4 942	84,44
16	Lagʻmon	Laghmān	لغمان	LAG	Mehtarlam	Mehtarlām	452 942	3 843	114,75
17	Luvgar	Lowgar	لوګر	LOG	Pulialam	Pol-e 'Alam	398 535	3 880	105,64
18	Nangarhor	Nangarhār	ننگرهار	NAN	Jalolobod	Jalālābād	1 545 448	7 727	196,72
19	Nimroʻz	Nīmrūz	نیمروز	NIM	Zaranj	Zaranj	167 873	41 005	3,78
20	Nuriston	Nūrestān	نورستان	NUR	Parun	Parun	150 391	9 225	14,31
21	Paktika	Paktīkā	پکتیکا	PKA	Sharan	Sharan	448 843	19 482	22,53
22	Paktiya	Paktīā	لویه پکتیا	PIA	Gardiz	Gardīz	561 200	6 432	85,57
23	Panjsher	Panjshīr	پنج شیر	PAN	Bazarak	Bāzārak	156 001	3 610	40,00
24	Parvon	Parvān	پروان	PAR	Chorikor	Chārīkār	675 975	5 974	105,37
25	Qandahor	Kandahār	قندھار	KAN	Qandahor	Kandahār	1 252 786	54 022	19,81
26	Qunduz	Kondōz / Kunduz	كندوز	KDZ	Qunduz shahar	Kondōz	1 029 473	8 040	121,67
27	Samangan	Samangān	سمنگان	SAM	Samangan	Āybak	394 887	11 262	30,64
28	Saripul	Sar-e Pol	سر پل	SAR	Saripul	Sar-e Pol	569 046	15 999	32,16
29	Toxar	Takhār	تخار	TAK	Talukan	Tāloqān	1 000 939	12 333	75,41
30	Vardak	Vardak	وردک	WAR	Maydonshahr	Meydān Shahr	606 077	8 938	65,09
31	Xost	Khowst / Khost	خوست	KHO	Xost	Khowst	584 075	4 152	131,45
32	Zobul	Zābol	زابل	ZAB	Qalat	Qalāt	309 192	17 343	18,46
33	Oʻruzgon	Orūzgān	اروزگان	URU	Tarinkot	Tarīn Kowt	356 354	22 696	15,09
34	Gʻazni	Ghaznī	غزنى	GHA	Gʻazni	Ghaznī	1 249 736	22 915	47,65
	Jami						651 745 27 651 745	645 807	36,98

1920-yillarning oʻrtalariga kelib, toʻqqiz nafar afgʻon Ahmadiy oʻz eʼtiqodlari uchun Kobulda toshboʻron qilingan.^[10] Ularning barchasi Ahmadiya Musulmon Jamoasi tarixiga eʼtiqodlari uchun oʻldirilgan birinchi oʻn nafar Ahmadiylar qatoriga kirgan, oʻninchisi 1935-yil yanvarida Iroqning Bagʻdod shahrida oʻldirilgan Shayx Ahmad Furqoniydir.^[7] 1925-yilga kelib, Afgʻonistonda Ahmadiya eʼtiqodini qabul qilgan har bir kishi uchun oʻlim jazosini belgilovchi jinoyat kodeksi joriy etildi.^[10]

Bashoratlar[tahrir | manbasini tahrirlash]

Mirzo Gʻulom Ahmad Latifning oʻlimidan yigirma yil avval oʻzi olgan arabcha vahiyga asoslanib, oʻzining ikki dindor izdoshi qatl qilinishini bashorat qilganini daʼvo qilgan.^[11] Bu quyidagicha talqin qiliadi: „Ikki echki soʻyiladi va bu qotillik boʻlgan yer yuzida oʻlimdan qochib qutiladigan hech kim yoʻq“. U buni oʻzining ikki izdoshi halok boʻlishini va natijada ular oʻldirilishi kerak boʻlgan mamlakatni umumiy vayronagarchilikka olib kelishini anglatardi. Ahmad qotillikni qoralab, "Ikki shahidlik qissasi" kitobida shunday yozadi: "Ey Kobul diyori! Oʻz zaminingda sodir etilgan mudhish jinoyatga guvohsan. Ey badbaxt yurt! Bu eng dahshatli jinoyatga sahna boʻlganing uchun Allohning nazdida hukm qilinding". 1906-yilda Ahmad oʻzining yana uchta izdoshining shahid boʻlishini bashorat qilganiga ishoniladi, chunki u arabcha „Uchta echki soʻyiladi“ qabilidagi vahiy olgan. Ahmadiy sharhlovchilariga koʻra, bu vahiy 1924—1925-yillarda Afgʻonistondagi Ahmadiya aʼzolarining yetakchi diniy arboblari boʻlgan Moulvi Naymatulloh Xon, Moulvi Abdul Halim va Qori Nur Alining oʻldirilishiga ishora qilgan.^[12] Ahmadiy musulmonlar 1922-yilda oʻsha paytdagi amir Omonullaxonni oʻz xalqiga diniy erkinlik bergani uchun tabriklaganiga qaramay, qotilliklar sodir boʻldi.^[13]

Yana qarang[tahrir | manbasini tahrirlash]

Afgʻonistonda Islom

Manbalar[tahrir | manbasini tahrirlash]

↑ Central Statistics Organization of Afghanistan (Wayback Machine saytida 2014-06-24 sanasida arxivlangan): Statistical Yearbook 2012-2013 (Wayback Machine saytida 2014-01-17 sanasida arxivlangan): Area and administrative Population (Wayback Machine saytida 2015-09-09 sanasida arxivlangan)
↑ Department of Economic and Social Affairs Population Division (2009). «World Population Prospects, Table A.1» (.PDF) (United Nations).
↑ Vincent Littrell. [Islam: Ahmadiyya]. World Association of International Studies, February 17, 2006
↑ Alikuzai, Hamid Wahed. A Concise History of Afghanistan in 25 Volumes. Tafford publishing, October 2013 — 720 bet. ISBN 9781490714462.
↑ Hadi, Hamid. Afghanistan's Experiences: The History of the Most Horrifying Events Involving Politics, Religion, and Terrorism. AuthorHouse, 31-mart 2016-yil. ISBN 9781524600068.
↑ ^6,0 ^6,1 ^6,2 Valentine, Simon Ross. Islam and the Ahmadiyya Jama'at: History, Belief, Practice. Columbia University Press, 2008 — 70 bet. ISBN 9781850659167.
↑ ^7,0 ^7,1 „List of Martyres“. ThePersecution.org. Qaraldi: 3-dekabr 2016-yil. Manba xatosi: Invalid <ref> tag; name "List" defined multiple times with different content
↑ Khan, Adil Hussain. From Sufism to Ahmadiyya: A Muslim Minority Movement in South Asia. Indiana University Press, 6-aprel 2015-yil — 130 bet. ISBN 9780253015297.
↑ Khan, Adil Hussain. From Sufism to Ahmadiyya: A Muslim Minority Movement in South Asia. Indiana University Press, 6-aprel 2015-yil — 131 bet. ISBN 9780253015297.
↑ ^10,0 ^10,1 Khan, Adil Hussain. From Sufism to Ahmadiyya: A Muslim Minority Movement in South Asia. Indiana University Press, 6-aprel 2015-yil — 133 bet. ISBN 9780253015297.
↑ Ahmad, Mirza Ghulam. Tadhkirah. Islam International Publications — 110 bet.
↑ Ahmad, Mirza Ghulam. Tadhkirah. Islam International Publications — 781 bet.
↑ Germain, Eric (2007). „Southern Hemisphere Diasporic Communities in the Building of an International Muslim Public Opinion at the Turn of the Twentieth Century“. Comparative Studies of South Asia, Africa and the Middle East. 27-jild, № 1. 135-bet. doi:10.1215/1089201x-2006-048.

[Area_and_administrative_Population-1] Central Statistics Organization of Afghanistan (Wayback Machine saytida 2014-06-24 sanasida arxivlangan): Statistical Yearbook 2012-2013 (Wayback Machine saytida 2014-01-17 sanasida arxivlangan): Area and administrative Population (Wayback Machine saytida 2015-09-09 sanasida arxivlangan)

[unpop-2] Department of Economic and Social Affairs Population Division (2009). «World Population Prospects, Table A.1» (.PDF) (United Nations).

[3] Vincent Littrell. [Islam: Ahmadiyya]. World Association of International Studies, February 17, 2006

[4] Alikuzai, Hamid Wahed. A Concise History of Afghanistan in 25 Volumes. Tafford publishing, October 2013 — 720 bet. ISBN 9781490714462.

[5] Hadi, Hamid. Afghanistan's Experiences: The History of the Most Horrifying Events Involving Politics, Religion, and Terrorism. AuthorHouse, 31-mart 2016-yil. ISBN 9781524600068.

[Valentine70-6] 6,0 ^6,1 ^6,2 Valentine, Simon Ross. Islam and the Ahmadiyya Jama'at: History, Belief, Practice. Columbia University Press, 2008 — 70 bet. ISBN 9781850659167.

[List-7] 7,0 ^7,1 „List of Martyres“. ThePersecution.org. Qaraldi: 3-dekabr 2016-yil. Manba xatosi: Invalid <ref> tag; name "List" defined multiple times with different content

[8] Khan, Adil Hussain. From Sufism to Ahmadiyya: A Muslim Minority Movement in South Asia. Indiana University Press, 6-aprel 2015-yil — 130 bet. ISBN 9780253015297.

[9] Khan, Adil Hussain. From Sufism to Ahmadiyya: A Muslim Minority Movement in South Asia. Indiana University Press, 6-aprel 2015-yil — 131 bet. ISBN 9780253015297.

[Khan133-10] 10,0 ^10,1 Khan, Adil Hussain. From Sufism to Ahmadiyya: A Muslim Minority Movement in South Asia. Indiana University Press, 6-aprel 2015-yil — 133 bet. ISBN 9780253015297.

[Tadhkirah110-11] Ahmad, Mirza Ghulam. Tadhkirah. Islam International Publications — 110 bet.

[Tadhkirah781-12] Ahmad, Mirza Ghulam. Tadhkirah. Islam International Publications — 781 bet.

[Germain-13] Germain, Eric (2007). „Southern Hemisphere Diasporic Communities in the Building of an International Muslim Public Opinion at the Turn of the Twentieth Century“. Comparative Studies of South Asia, Africa and the Middle East. 27-jild, № 1. 135-bet. doi:10.1215/1089201x-2006-048.

[1]

[2]

[3]

[4]

[5]

[6]

[7]

[8]

[9]

[10]

[11]

[12]

[13]