Abdulloh ar-Radiy
| Islom dinining bir boʻlimi Ismoiliylar |
|---|
 |
 Islom portal |
Abu Ali al-Husayn ibn Ahmad ibn Abdulloh ibn Muhammad ibn Ismoil (arabcha: ابو علي الحسين بن أحمد ٱبْن عَبْد ٱللَّٰه ٱبْن مُحَمَّد ٱبْن إسْماعِيل, taxminan 825-881-yillar), shuningdek, al-Zakiy (yaʼni „pok“), al-Radiy (yaʼni „mamnun“) va al-Muqtada al-Hodiy (yaʼni „namuna olish va yoʻl koʻrsatish lozim boʻlgan“) nomlari bilan ham tanilgan, islom paygʻambari Muhammadning avlodi va ismoiliy imomlarning oʻninchisi edi. U otasi Muhammad at-Taqiy (vafoti 840-yil)dan keyin imomlikka kelgan. 881-yilda vafot etishidan oldin, u oʻgʻli va vorisi, oʻsha paytda taxminan 8 yoshda boʻlgan Abdulloh al-Mahdiyga gʻamxoʻrlik qilish vazifasini oʻzining tugʻishgan akasi, Abul-Shalagʻlogʻ nomi bilan ham tanilgan Said al-Xayrga ishonib topshirgan.
Tarixdagi ahamiyati
[tahrir | manbasini tahrirlash]765-yilda Jaʼfar as-Sodiqning vafot etishi bilan, Ismoil (775-yilda vafot etgan) va Muhammad (813-yilda vafot etgan) davrida Abbosiylar tomonidan ismoiliy imomlar va ularning tarafdorlariga nisbatan amalga oshirilgan taʼqiblarning shiddati sezilarli darajada kuchaydi[1][2]. Ismoiliy imomlar yashirinishga majbur boʻlganligi sababli, ilk yillar „davr al-satr“ (yashirinish davri) bilan boshlandi[lower-alpha 1] va 765-yildan 909-yilgacha davom etdi. Ushbu davrdagi imomlar „al-aimma al-masturin“ (soʻzma-soʻz tarjimasi: „yashirin imomlar“) nomi bilan mashhur boʻlganlar[1][4][5]. Abbosiylarning taʼqibidan saqlash maqsadida Imomning shaxsi sir tutilgan[6] va jamoa Muhammad ibn Ismoil rahbarligida oʻz faoliyatini davom ettirgan. Keyingi anʼanalarga koʻra, bu imomlar sakkizinchi imom Abdulloh, toʻqqizinchi imom Ahmad va oʻninchi imom al-Husayn boʻlgan ekan[7][8]. Keyingi ismoiliy tarixchilar orasida, „Istitār al-Imām“ asarining muallifi Ahmad ibn Ibrohim al-Naysaburiy, Fotimiy imomi va xalifa al-Aziz Billoh (hukmronlik davri 975–995) davrida yozilgan kitobida, uchta „yashirin“ imomning nomlarini tilga olgan birinchi tarixchi boʻlsa kerak. U oʻz asarida uchta „yashirin“ imomning nomlarini keltirib oʻtgan ilk tarixchi sifatida eʼtirof etiladi[8].
Fotimiylar davrining zamonaviy tarixchisi Shaynoul Jiva bu hodisa haqida shunday yozgan: „Davr al-satr paytida ismoiliy taʼlimoti Yamandan Ifriqiyagacha (hozirgi Tunis va sharqiy Jazoir hududlari) yoyilgan boʻlib, uning eng koʻzga koʻringan izdoshlari Shimoliy Afrikaning Kutama qabilasiga mansub berberlar edi[9]“.
Izohlar
[tahrir | manbasini tahrirlash]- ↑ Yashirinish (mastur) g‘oyasini shialikning o‘n ikki imomchi e’tiqodidagi o‘n ikkinchi imomning g‘oyib bo‘lishi bilan adashtirmaslik kerak. Birinchi holatda shunchaki xalq nazaridan va jamiyat e’tiboridan yashirinish tushunilsa, ikkinchisida bu dunyodan butunlay g‘oyib bo‘lishni anglatadi[3][1].
Manbalar
[tahrir | manbasini tahrirlash]- ↑ 1,0 1,1 1,2 Tajddin 1997, s. 177.
- ↑ Daftary 2007, ss. 90, 95–96.
- ↑ Nasr 1966, s. 159.
- ↑ Makarem 1969.
- ↑ Daftary 2007, s. 712.
- ↑ Daftary 1998, s. 3.
- ↑ Daftary 2007, ss. 100, 507.
- ↑ 8,0 8,1 Tajddin 1997, s. 205.
- ↑ Jiwa 2018, s. 79.
Havolalar
[tahrir | manbasini tahrirlash]- Daftary, Farhad. The Ismāʿı̄lı̄s: Their History and Doctrines, Second, Cambridge: Cambridge University Press, 2007. ISBN 978-0-521-61636-2.
- Tajddin, Mumtaz Ali. Ismailis Through History. Karachi: Islamic book publisher, 1997.
- Tajddin, Mumtaz Ali. Brief history of the Shia Ismaili Imams, Karachi, 2009.
- Ivanow, Vladimir. Ismaili Tradition Concerning the Rise of the Fatimids. Islamic Research Association, 1942. ISBN 978-0-598-52924-4.
- Hollister, John Norman. The Shi'a of India. Luzac, 1953. ISBN 978-8170691068.
- Makarem, Sami Nasib. The Hidden Imams of the Ismailis. al-Abhath, 1969.
- Jiwa, Shainool. The Fatimids. 1. The Rise of a Muslim Empire. London and New York: I.B. Tauris, 2018. ISBN 978-1-78453-935-1.
- Daftary, Farhad. A short history of the Ismailis. Edinburgh University Press, 1998. ISBN 978-0-7486-0687-0.
- Nasr, Seyyed Hossein. Ideals and Realities of Islam. Praeger, 1966.