Al-Husayn ibn Ali (ibn al-Valid)
| Islom dinining bir boʻlimi Ismoiliylar |
|---|
 |
 Islom portal |
Al-Husayn ibn Ali ibn Muhammad ibn Jaʼfar ibn Ibrohim ibn al-Valid al-Anf al-Qurashiy (arabcha: الحسين بن علي بن محمد القرشي) 1230-yildan to 1268-yilda vafot etgunga qadar Yamanda sakkizinchi Toyyibiy Ismoiliy Daʼi al-Mutlaq lavozimida xizmat qilgan[1][2].
Hayoti
[tahrir | manbasini tahrirlash]U beshinchi Daʼi al-Mutlaq lavozimida faoliyat yuritgan Ali ibn Muhammad ibn al-Validning farzandi boʻlib[1], 13-asrdan 16-asr boshlarigacha Daʼi al-Mutlaq lavozimini deyarli uzluksiz egallab kelgan Banu al-Valid al-Anf oilasiga mansub edi[1]. Daʼi al-Mutlaq („mutlaq/cheklanmagan daʼvatchi“) lavozimi gʻoyib boʻlgan imom, yaʼni Abu al-Qosim at-Toyyibning oʻrinbosarlari sifatida Toyyibiy jamoasining oliy hokimiyat vakili hisoblangan[2][3].
Otasiga oʻxshab, al-Husayn ham Sanadagi Rasuliylar sulolasi bilan yaqin munosabatda boʻlgan va ularning bir necha aʼzolarini, shuningdek Zu Marmardagi Hamdoniylar sulolasining Banu Hatim qabilasini ham toyyibiylikka kiritgan. Al-Husayn Toyyibiy daʼvatining bosh qarorgohini qisqa muddatga Zu Marmarga koʻchirgan, soʻngra yana Sanaga qaytgan[1][2].
U, shuningdek, Toyyibiy ezoterik taʼlimoti (haqoiq) boʻyicha bir qancha risolalar muallifi ham edi. Ularning orasida ayniqsa, Toyyibiy kosmogoniya va esxatologiya tushunchalarini yoritib bergan „al-Mabdaʼ va-l-maʼod“ nomli asari alohida ahamiyatga ega[1].
Uning oʻrnini otasining bosh yordamchisi boʻlib kelgan oʻgʻli Ali egallagan[1].
Ishlari
[tahrir | manbasini tahrirlash]XVIII asrdagi ismoiliy adabiyoti toʻplamida, Hindistondagi Bohralar tomonidan saqlanayotgan Toyyibiy ezoterik ilohiyoti (ḥaqāʾiq) boʻyicha bir nechta asarlar unga tegishli ekanligi qayd etilgan. Ularning aksariyati nashr etilmagan boʻlib, Londondagi Ismoiliyshunoslik instituti tomonidan XIX yoki XX asrga oid nusxalari saqlanmoqda[2].
Uning „Risolat al-mabdaʼ va-l-maʼod“ („Kelib chiqish va qaytish haqida risola“) asari kosmologiya va esxatologiya boʻyicha Toyyibiy taʼlimotining qisqa, ammo loʻnda bayoni boʻlib, Henry Corbin tomonidan „Ismoiliya uchligida“ (Tehron va Parij, 1961) nomi ostida tahrirlangan va nashr etilgan[2]. U, shuningdek, „Risolat Vahida“ asarini ham yozgan. Uning yana bir asari „Risolat al-izoh va-l-bayon“ („Tushuntirish va bayon qilish risolasi“)ning bir bobi Odam Atoning jannatdan badargʻa qilinishi haqidagi hikoyani „koinot aql-zakovati“ning isyoni va qulashi majozi sifatida talqin qiladi. Bu bob Bernard Lewis tomonidan „Odamning qulashining ismoiliy talqini“ nomi ostida „Sharq va Afrika tadqiqotlari maktabi axborotnomasi“ning 9-jildida (1938, 691-704-betlar) tilga olingan va Daniel De Smet tomonidan „L’arbre de la connaissance du bien et du mal. Transformation d’un thème biblique dans l’ismaélisme ṭayyibite“ nomli maqolasida tahlil qilingan. Bu maqola „Arab tili va islom tadqiqotlari. Yevropa arabshunos va islamshunoslari ittifoqining 19-kongressi materiallari, Galle 1998“ toʻplamida (Leuven, 2002, 513-521-betlar) chop etilgan[2].
Manbalar
[tahrir | manbasini tahrirlash]Havolalar
[tahrir | manbasini tahrirlash]- Daftary, Farhad. The Ismāʿı̄lı̄s: Their History and Doctrines, Second, Cambridge: Cambridge University Press, 2007. ISBN 978-0-521-61636-2.
- De Smet, Daniel (2018). "Ibn al-Walīd, al-Ḥusayn b. ʿAlī". in Fleet, Kate; Krämer, Gudrun; Matringe, Denis et al.. Encyclopaedia of Islam (3rd nashri). Brill Online. doi:10.1163/1573-3912_ei3_COM_32289. ISSN 1873-9830.