Al-Mustansir Billoh II (Nizoriy imom)
| Islom dinining bir boʻlimi Ismoiliylar |
|---|
 |
 Islom portal |
Al-Mustanṣir Billoh II (arabcha: المستنصر بالله الثاني علي شاه) nomi bilan mashhur boʻlgan (asl ismi Ali Shoh, 1463/1464–1480), Nizoriy ismoiliy jamoasi tarkibidagi Qosim-Shohiy tarmogʻining 32-imomi. Uning hukmronligi Nizoriy tarixining Anjudon davrini boshlab bergan. Bu davr Nizoriy taʼlimotlarining qayta rivohlanishi bilan ajralib turar edi.
1256-yilda Nizoriy Ismoiliy davlati Moʻgʻul imperiyasi tomonidan qulatilganidan keyingi asrlarda, Nizoriy ismoiliylik tarixi noaniq boʻlib qolgan. Bunga ham ilmiy eʼtiborning yetishmasligi, ham ishonchli manbalarning kamligi sabab boʻlgan. Chunki Nizoriy dindorlari tarqoq holda qolib, markaziy rahbarlikdan mahrum boʻlganlar va koʻpincha sunniy hukmdorlarning taʼqiblari tufayli oʻzlarining haqiqiy eʼtiqodlarini yashirishga majbur boʻlishgan[2]. Bundan tashqari, XIV asrda imomatga vorislik liniyasi ikkita raqobatdosh tarmoqlarga – Muhammad-Shohiy va Qosim-Shohiy sulolalariga boʻlinib ketgan. Bulardan birinchisi dastlab Nizoriy jamoalarining aksariyati tomonidan qoʻllab-quvvatlangan va tarixiy manbalarda koʻproq tilga olingan[3]. Qosim-Shohiy sulolasi haqida esa maʼlumotlar yetarli boʻlmagan. Hatto ularning dastlabki imomlari haqida ham faqat ismlardan boshqa maʼlumot mavjud emas, ularning hayoti haqidagi ishonchli sanalar va manbalar juda oz[4] .
Hayoti
[tahrir | manbasini tahrirlash]11-asrda xuddi shu ismdagi Fotimiy xalifasiga quloq solgan al-Mustansir Billoh II shoh nomi bilan tanilgan Ali Shoh uchinchi Qosim-Shohiy imomi (umumiy olganganda 31-chi) Muhammad ibn Islom Shoh ibn Qosimning oʻgʻli edi. U otasining tax. 1463/4-yilda oʻrniga imom boʻlgan[5].
U Eronning markaziy qismidagi Anjudon qishlogʻida oʻrnashganligi maʼlum boʻlgan oʻz sulolasining birinchi vakili edi[6]. Anjudon XIV asr oxirlaridayoq Qosim-Shohiylarning muhim markazi boʻlgan va 1393-yilda Amir Temur tomonidan bosib olingan[7]. Qosim-Shohiy imomlarining Anjudonga joylashishi Nizoriy anʼanalarining Qosim-Shohiy sulolasi rahbarligida qayta tiklanish davrini boshlab beradi. Bu davr ularning targʻibot faoliyatining rivojlanishi va mazhab adabiy merosining yangilanishi bilan ajralib turadi[8]. Al-Mustansir II oʻz targʻibotchilarini (daʼilarni) hozirgi Afg‘oniston hududigacha boʻlgan uzoq joylarga yuborgan[9].
Al-Mustansir II 1480-yilda yoki undan sal oldin vafot etgan. U mahalliy xalq Shoh Qalandar deb atagan sakkiz burchakli maqbaraga dafn etilgan[10][11]. Bu maqbara, shu bilan birga, hududda Qosim-Shohiy imomlarining mavjudligini tasdiqlovchi eng qadimgi inshoot hisoblanadi[11]. Moʻgʻul bosqinlaridan soʻng, Henry Corbin va Vladimir Ivanov fikrlariga asoslangan zamonaviy olimlar Nizoriylar koʻpincha oʻz haqiqiy shaxsiyatlarini tasavvuf niqobi ortiga yashirganlar deb hisoblashadi[12][13]. Shunday qilib, Shoh Qalandar nomi Al-Mustansir II uchun soʻfiyona taxallus sifatida qabul qilingan[12]. Tarixchi Shafiq Vironiy bu umumiy farazning toʻgʻriligiga shubha bildiradi. U Shoh Qalandar nomining ismoiliy manbalarda umuman ishlatilmaganligini va faqat uning maqbarasiga nisbatan qoʻllanilganligini taʼkidlaydi[14].
Al-Mustansir II ning oʻrnini uning oʻgʻli Abdulsalom Shoh egallaydi[10]. „Pandiyat-i javanmardi“ („Maʼnaviy mardlik boʻyicha nasihatlar“) nomli vaʼzlar toʻplamida Al-Mustansir II ga nisbat beriladi va Abdulsalom Shoh hukmronligi davrida tuzilgan deb hisoblanadi[9]. Biroq, Virani bu asar aslida Gʻarib Mirzo nomi bilan tanilgan Al-Mustansir III imomligi davriga tegishli ekanligini taʼkidlaydi[11].
Manbalar
[tahrir | manbasini tahrirlash]- ↑ Daftary 2007.
- ↑ Daftary 2007, ss. 403–405, 415.
- ↑ Daftary 2007, ss. 405, 413–417.
- ↑ Daftary 2007, ss. 417–418.
- ↑ Daftary 2007, ss. 418, 422–423.
- ↑ Daftary 2007, ss. 418, 423.
- ↑ Daftary 2007, s. 418.
- ↑ Daftary 2007, ss. 418, 425.
- ↑ 9,0 9,1 Daftary 2007, s. 432.
- ↑ 10,0 10,1 Daftary 2007, s. 423.
- ↑ 11,0 11,1 11,2 Virani 2007, s. 116.
- ↑ 12,0 12,1 Daftary 2007, s. 431.
- ↑ Virani 2007, ss. 142–143.
- ↑ Virani 2007, ss. 142–146.
Havolalar
[tahrir | manbasini tahrirlash]
- Daftary, Farhad. The Ismāʿı̄lı̄s: Their History and Doctrines, Second, Cambridge: Cambridge University Press, 2007. ISBN 978-0-521-61636-2.
- Virani, Shafique N.. The Ismailis in the Middle Ages. A History of Survival, A Search for Salvation. Oxford and New York: Oxford University Press, 2007. ISBN 978-0-19-531173-0.